*Joanna Królewska-Gawarzyńska
Stomatologiczne zachowania prozdrowotne a stan uzębienia łódzkiej młodzieży 18-letniej
Health-related dental behaviours and dental status of 18-year-old young people in Łódź
Studia doktoranckie, Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytet Medyczny, Łódź
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Joanna Szczepańska
Opiekun pracy: prof. dr hab. Magdalena Wochna-Sobańska
Summary
Introduction. Health-related dental behaviours include: systematic and regular tooth brushing, an adequate frequency of routine dental visits, a suitable diet and regular and proper oral hygiene.
Aim. To assess the impact of health-related behaviours on the development of dental caries in adolescents at the age of 18 years attending schools in Łódź.
Material and methods. The group of participants of the study that was carried out in 2013 included 209 eighteen-year-old high schools students in the city of Łódź. The study was conducted using a questionnaire survey containing questions about dental health-related behaviours. Dental status was assessed according to the method recommended by the World Health Organization. A comparative analysis of dental status was made using the caries intensity index (DMFT) and the caries prevalence index. In accordance with the model of positive dental behaviours, created for the purposes of this study the DMFT index and caries prevalence index were compared in young adolescents meeting the model criteria and other participants of the study.
Results. It was demonstrated that the percentage of the 18-year-olds who had dental appointments every six months amounted to 40.7%. The percentage of adolescents who brushed their teeth twice a day was 80.4 and there was only 11.0% of those who brushed their teeth more often than twice a day. Sweets were eaten occasionally or never by 29.7% of the 18-year-olds. The DMFT index for the whole test group of the 18-year-olds was 6.58 and the caries prevalence index was 79.4%. The criteria established for the purposes of this study as well as the compliance with the model of positive dental behaviours were met only by 9.6% of the participants of the study. In the group of the 18-year-olds who satisfied the model assumptions the DMFT index was 5.2, and the caries prevalence index was 7.0% whereas in the group of the adolescents who failed to meet the model assumptions, the DMF index was 7.17 and the caries prevalence index was 80.4%. The difference between the two groups was statistically significant.
Conclusions. The proposed model of health-related behaviours demonstrated a positive impact on the values of the caries intensity and prevalence indices.
Wstęp
Badania socjo-epidemiologiczne prowadzone na świecie pod egidą Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), a także w Polsce w ramach „Monitoringu stanu zdrowia ludności” wykazują, że za stan uzębienia człowieka odpowiadają: uwarunkowania osobnicze (genetyczne), środowiskowe, system opieki stomatologicznej i styl życia (1, 2). Kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań prozdrowotnych, tj. odpowiednich nawyków higienicznych i żywieniowych, oraz stosowanie fluoru są podstawą działań w zakresie profilaktyki próchnicy (3).
Złożoność i wieloprzyczynowość choroby próchnicowej oraz wciąż niezadowalające efekty zapobiegawcze skłaniają lekarzy stomatologów do poszukiwania nowych metod badań diagnostycznych oraz do aktualizowania założeń profilaktyki próchnicy zębów. Upowszechnienie wśród społeczeństwa wielu krajów wysoko rozwiniętych wiedzy na temat profilaktyki prozdrowotnej spowodowało znaczny spadek zachorowań na próchnicę (np. w krajach skandynawskich) (4). Wczesna diagnostyka procesu próchnicowego oraz skuteczne wdrażanie postępowania profilaktycznego są podstawą do zmniejszenia frekwencji i intensywności próchnicy. Dzięki rozwiniętej profilaktyce i programom prewencyjnym, frekwencja i intensywność próchnicy w państwach skandynawskich jest 2-3-krotnie niższa niż w Polsce (5, 6).
Wpojone w dzieciństwie prawidłowe wzorce zachowań prozdrowotnych skutkują prawidłową postawą w profilaktyce próchnicowej u osób dorosłych. Systematyczne działania profilaktyczne są, obok metod leczniczych, konieczne do zmniejszenia występowania choroby próchnicowej. Utrwalenie prawidłowych nawyków stomatologicznych u młodzieży stojącej u progu dorosłości i samodzielności w znacznym stopniu przyczynia się do poprawy zdrowia jamy ustnej dojrzałej populacji. Osiemnastolatkowie to również przyszli rodzice, którzy prawidłowe zachowania stomatologiczne będą przekazywać swoim dzieciom. Prozdrowotne zachowania stomatologiczne obejmują m.in.: regularną i prawidłową higienę jamy ustnej (w tym systematyczne i prawidłowe szczotkowanie zębów, mające na celu usuwanie płytki nazębnej), odpowiednią częstotliwość kontrolnych wizyt w gabinecie stomatologicznym oraz odpowiednią dietę, mającą na celu świadomą kontrolę ilości spożywanych węglowodanów. Na rozwój próchnicotwórczej flory bakteryjnej ma wpływ pojadanie słodkich przekąsek i picie słodzonych napojów. Węglowodanem o najwyższej kariogenności jest sacharoza, która powoduje odkładanie płytki nazębnej. Duże znaczenie w rozwoju próchnicy ma czas przebywania cukrów w jamie ustnej. Pomiędzy posiłkami powinny być zachowane 2-3-godzinne przerwy. Pojadanie słodkich przekąsek pomiędzy posiłkami powoduje obniżenie wartości buforowej śliny, co przyczynia się do rozwoju choroby próchnicowej. Częstotliwość spożywania słodkich pokarmów, bardziej niż ich ilościowy udział w diecie, ma negatywny wpływ na stan zdrowia jamy ustnej.
Analiza wybranych zachowań prozdrowotnych pomaga ustalić przyczyny złego stanu zdrowia jamy ustnej badanej populacji 18-latków łódzkich oraz umożliwia podjęcie odpowiednich działań edukacyjnych.
Cel pracy
Celem niniejszej pracy jest ocena wpływu stomatologicznych zachowań prozdrowotnych na stan uzębienia młodzieży 18-letniej uczęszczającej do liceów łódzkich.
Materiał i metody
Badaniami prowadzonymi od stycznia do czerwca 2013 roku objęto 209 uczniów 18-letnich, z wybranych losowo liceów łódzkich, w tym 135 dziewcząt i 74 chłopców. Za pomocą kwestionariusza ankiety uzyskano informacje dotyczące stomatologicznych zachowań prozdrowotnych badanej młodzieży. Wzorując się na pracy Śniatały, która badała stomatologiczne zachowania studentów polskich i amerykańskich (7), opracowano własny model prawidłowych zachowań zdrowotnych. Spośród wszystkich pytań ankiety wybrano do analizy pytania dotyczące: częstotliwości wizyt w gabinecie stomatologicznym, prawidłowej higieny jamy ustnej oraz zwyczajów żywieniowych. W ustalonym modelu za prawidłowe zachowania zdrowotne przyjęto uczęszczanie do stomatologa co pół roku, mycie zębów co najmniej dwa razy dziennie oraz niespożywanie słodyczy lub spożywanie ich sporadyczne. Badania stanu uzębienia młodzieży prowadzono w gabinecie pielęgniarki szkolnej przez lekarza stomatologa, zgodnie z zaleceniami WHO (8) dotyczącymi badań epidemiologicznych. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Do oceny stanu uzębienia badanej populacji posłużyły wskaźniki intensywności próchnicy i frekwencji próchnicy.
Spośród badanych 18-latków wyodrębniono grupę spełniającą jednocześnie wszystkie pozytywne zachowania prozdrowotne zawarte w ustalonym modelu zachowań stomatologicznych. Dla wyodrębnionej grupy obliczono wskaźnik intensywności próchnicy oraz frekwencję próchnicy. Te same wskaźniki obliczono też dla pozostałej grupy 18-latków niespełniającej założeń modelu. Porównano wskaźniki intensywności próchnicy i frekwencji próchnicy dla obu grup 18-letniej młodzieży i oceniono wpływ optymalnych zachowań stomatologicznych na stan zdrowia jamy ustnej.
Dane przygotowano do analizy statystycznej w programie Excel i opracowano za pomocą programu Statistica v. 10. Różnice poziomu istotności oceniono przy pomocy testu chi2.
Wyniki
Stomatologiczne zachowania prozdrowotne
W wyniku przeprowadzonej ankiety ustalono, że 40,7% 18-latków odwiedzało gabinety stomatologiczne co pół roku. Jest to częstotliwość najbardziej optymalna dla utrzymania prawidłowego stanu zdrowia jamy ustnej. Dziewczęta częściej (42,2%) niż chłopcy (37,8%) wykazywały prawidłowy nawyk uczęszczania do stomatologa co 6 miesięcy. Negatywną postawę przyjęło aż 36,3% badanych 18-latków, którzy odwiedzali stomatologa tylko z powodu bólu zęba. Chłopcy zdecydowanie częściej (46,0%) niż dziewczęta (31,1%) wykazywali nieprawidłowe zachowania i odwiedzali gabinet stomatologa jedynie w przypadku bólu zęba. Wykazano, że była to różnica istotna statystycznie. Postawa 18-letnich chłopców wzbudza znaczny niepokój. Wskazuje, że prawidłowe zachowania dotyczące częstości odwiedzania stomatologa nie zostały w tej grupie odpowiednio mocno utrwalone. Również nieprawidłowe zachowanie zdrowotne, jakim jest odwiedzanie stomatologa raz w roku, wskazywało 23,0% ogółu badanych. Wśród 18-latków preferujących taką postawę więcej było dziewcząt (26,7%) niż chłopców (16,2%) (tab. 1). Zależność tego zagadnienia od płci potwierdziły badania statystyczne.
Tabela 1. Częstotliwość chodzenia do stomatologa z uwzględnieniem podziału na płeć badanych.
| Częstotliwość chodzenia do stomatologa | Dziewczęta | Chłopcy | Ogółem |
| n | % | n | % | n |
| Co 6 miesięcy | 57 | 42,2 | 28 | 37,8 | 85 |
| Raz w roku | 36 | 26,7 | 12 | 16,2 | 48 |
| Gdy poczuję ból zęba | 42 | 31,1 | 34 | 46,0* | 76 |
*Różnica istotna statystycznie pomiędzy dziewczętami i chłopcami
Wskazaną postawą wśród prozdrowotnych zachowań, dotyczącą częstości mycia zębów, jest ich mycie co najmniej dwa razy dziennie. Wśród badanych 18-latków tylko 11,0% myje zęby częściej niż dwa razy dziennie, częściej robią to dziewczęta (12,6%) niż chłopcy (8,1%). Najwięcej badanych – aż 80,4% – wskazywało, że myje zęby dwa razy dziennie. Taka postawa jest również zaliczana do pozytywnych zachowań prozdrowotnych. Dziewczęta częściej (85,2%) niż chłopcy (71,6%) szczotkowały zęby dwa razy dziennie i była to różnica istotna statystycznie. Nieprawidłowe zachowania stomatologiczne w postaci szczotkowania zębów raz dziennie lub rzadziej przejawiało odpowiednio 7,7% oraz 0,9% ogółu badanych. Raz dziennie czyściło zęby 2,2% dziewcząt oraz 17,6% chłopców. Pomiędzy dziewczętami a chłopcami wystąpiła różnica istotna statystycznie. Do grupy osób wskazujących na mycie zębów rzadziej niż raz dziennie należeli tylko chłopcy (tab. 2).
Tabela 2. Częstość czyszczenia zębów z uwzględnieniem podziału na płeć badanych.
| Częstość czyszczenia zębów | Dziewczęta | Chłopcy | Ogółem |
| n | % | n | % | n |
| Częściej niż dwa razy dziennie | 17 | 12,6 | 6 | 8,1 | 23 |
| Dwa razy dziennie | 115 | 85,2* | 53 | 71,6 | 168 |
| Raz dziennie | 3 | 2,2 | 13 | 17,6* | 16 |
| Mniej niż raz dziennie | – | – | 2 | 2,7 | 2 |
*Różnica istotna statystycznie pomiędzy dziewczętami i chłopcami
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Szatko F: Prace nad poprawą zdrowia jamy ustnej i rozwojem opieki stomatologicznej w Polsce. Czas Stomatol 1999; 52(8): 546-554. 2. Szatko F, Włostek A, Garus A, Wierzbicka M: Bariery osiągalności opieki stomatologicznej w populacji 18-letniej młodzieży z grup szczególnego ryzyka. Nowa Stomatol 2006; 4: 146-153. 3. Strużycka I, Małkowska A, Stopa J: Efektywne sposoby promocji zdrowia jamy ustnej. Czas Stomatol 2005; 58(6): 392-396. 4. Borysewicz-Lewicka M: Prognozowanie próchnicy zębów – kryterium postępowania profilaktycznego u dzieci i młodzieży. Diagnostyka i Profilaktyka 1999; 4: 2-3. 5. King KG: Diet and Oral Health. Int Dent J 2000; 50: 162-174. 6. Zimna-Walendzik E, Kolmaga A, Łaszek M et al.: Wpływ zachowań higieniczno-żywieniowych na występowanie próchnicy u 12-letnich dzieci łódzkich. Probl Hig Epidemiol 2012; 93(4): 746-751. 7. Śniatała R: Stomatologiczne zachowania prozdrowotne amerykańskiej i polskiej młodzieży akademickiej. Praca doktorska, UM w Poznaniu 2011. 8. World Heath Organization: Oral Health Surveys. Basic Methods. Geneva 1997. 9. Szatko F, Grzybowski A: Forms of accessibility and real attainability of dental care in Poland – barriers. Prz Stomatol Wieku Rozw 2000; 3/4: 18-25. 10. Woynarowska B, Mazur J: Zachowania zdrowotne, zdrowie i postrzeganie szkoły przez młodzież w Polsce w 2002 roku. Uniwersytet Warszawski i Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2002. 11. Astrom AN, Jakobsen R: The effect of parental dental health behavior on that of their adolescent offspring. Acta Odontol Scand 1996; 54: 235-241. 12. Stewart JE, Jacobs Sochoen M, Padilla MR et al.: The effect of a cognitive behavioral intervention on oral hygiene. J Clin Periodontol 1991; 18: 219-222. 13. Woitas-Ślubowska D: Zachowania w zakresie zdrowia jamy ustnej i występowanie próchnicy zębów u uczniów. Propozycja programu działań profilaktycznych. Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Oddział w Gorzowie Wlkp., Gorzów Wielkopolski 2004. 14. Jańczuk Z: Zapobieganie próchnicy zębów. [W:] Jańczuk Z, Szymaniak E (red.): Próchnica zębów. PZWL, Warszawa 1994: 59-85. 15. Królewska-Gawarzyńska J, Proc P, Daszkowska M, Wochna-Sobańska M: Nawyki żywieniowe łódzkiej młodzieży licealnej w świetle badań ankietowych. Dent Med Prob 2014; 51(1): 86-92. 16. Krzywiec E, Zalewska M, Wójcicka A et al.: Wybrane zachowania żywieniowe a występowanie próchnicy u młodzieży. Prz Epidemiol 2012; 66: 713-721. 17. Jodkowska E, Bugaj J: Badania nad występowaniem próchnicy u 18-letniej młodzieży szkół warszawskich. Mag Stomatol 1992; 2(6): 14-15. 18. Zalewska M: Ocena sposoby żywienia i aktywności fizycznej młodzieży licealnej. Praca doktorska, UMB 2010. 19. Wierzbicka M, Szatko F, Rucińska-Szysz K, Zawadziński M: Ogólnokrajowy Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań. Polska 2001. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2001. 20. Ćwiklak K, Pypeć J, Pijankowska-Beksa L, Szczepańska J: Analiza zachowań prozdrowotnych młodzieży 18-letniej uczęszczającej do szkół średnich w Łodzi. Nowa Stomatol 2011; 3: 91-96. 21. Jodkowska E: Publiczny program zapobiegania próchnicy w Polsce u dzieci i młodzieży. Dent Med Probl 2010; 47(2): 137-143. 22. Skeie MS, Klock KS, Haugejorden O et al.: Tracking of parents’ attitudes to their children’s oral health-related behavior – Oslo, Norway, 2002-2004. Acta Odontol Scand 2010; 68: 49-56. 23. Kaczmarek U, Iwańczak B, Pytrus T, Grzesiak-Gasek I: Evaluation of questionnaire study among pediatricians and family physicians concerning oral health. Czas Stomatol 2010; 63: 693-702 (in Polish). 24. Listl S: Family composition and children’s dental health behavior: evidence from Germany. J Public Health Dent 2011; 71: 91-101. 25. Suresh BS, Ravishankar TL, Chaitra TR et al.: Mother’s knowledge about preschool child’s oral health. J Indian Soc Pedod Prev Dent 2010; 28: 282-287.
