© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4/2016, s. 253-260
Joanna Sieczkowska1, Beata Marcińska2, Dorota Jarzębicka1, *Jarosław Kierkuś1, Elżbieta Jurkiewicz2
Badanie rezonansu magnetycznego u dzieci z nieswoistym zapaleniem jelit
Magnetic resonance technique in children with inflammatory bowel disease
1Klinika Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Józef Ryżko
2Zakład Diagnostyki Obrazowej, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa
Kierownik Zakładu: prof. nadzw. dr hab. med. Elżbieta Jurkiewicz
Streszczenie
Badanie rezonansu magnetycznego (MR) jest coraz częściej wykorzystywane w diagnostyce i dalszej kontroli pacjentów z nieswoistym zapaleniem jelit (IBD). Głównym wskazaniem do wykonania badania jest ocena zmian zapalnych w obrębie jelita cienkiego. Ma to znaczenie w różnicowaniu jednostek IBD, czyli wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Crohna, jak i w ocenie stopnia zaawansowania choroby. MR może być przeprowadzone w dwóch formach – enterografii i enteroklizy. Obie metody różni sposób przygotowania jelita do badania, a mianowicie metoda podaży substancji kontrastującej, mającej za zadanie odpowiednie wypełnienie pętli jelita cienkiego. W enterografii rezonansu magnetycznego kontrast podawany jest doustnie. W przypadku enteroklizy MR kontrast podawany jest z użyciem sondy nosowo-jelitowej. Największymi zaletami badania są brak narażenia na promieniowanie jonizujące oraz wysoka czułość w uwidacznianiu zmian charakterystycznych dla IBD. Dzięki bezpiecznemu charakterowi badania, MR stopniowo zastępuje inne metody wykorzystujące promieniowanie jonizujące. Dużą zaletą MR jest możliwość uwidaczniania zmian pozajelitowych jak ropnie czy przetoki. Autorzy w poniższym artykule przedstawiają technikę badania wraz z opisem możliwych do uwidocznienia zmian charakterystycznych dla IBD.
Summary
Magnetic resonance imaging (MR) is becoming increasingly popular in diagnosis and follow-up of patient with inflammatory bowel disease. Is performed to assess inflammatory lesions at small bowel. Results of MR imaging are helpful to distinguish IBD forms – namely ulcerative colitis and Crohn's disease. Another advantage is to assess activity of disease. Magnetic resonance can be performed in two forms: enteroclysis and enterography. Methods differ to each other by the way how the patient is prepared for the study, namely the method of administration the contrast agent used to fulfill small bowel. Sufficient distension of the gut can be achieved by oral contrast agent which is enterography or with use of naso-duodenal tube – enteroclysis. The most important characteristics is lack of ionizing radiation and high sensitivity for detecting typical lesion for IBD. Because safe characteristics, MR replaced the x-ray assessment of the small bowel. Important advantages is the ability to evaluate extraluminal disease. Authors in this article described technique of this imaging and the most important patterns of changes seen on MR in IBD patients.
WPROWADZENIE
Grupę nieswoistych zapaleń jelit (ang. inflammatory bowel disease – IBD) tworzą choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Trzecią składową grupy IBD jest niesklasyfikowane zapalenie jelit (IBD-U), rozpoznawane w przypadkach, kiedy na podstawie wykonanych badań diagnostycznych nie udało się jednoznacznie rozróżnić typu choroby. Choroba Leśniowskiego-Crohna to schorzenie charakteryzujące się odcinkowo występującymi zmianami zapalnymi. Choroba może mieć różnorodną lokalizację w przewodzie pokarmowym, od jamy ustnej po odbyt. Stan zapalny może występować jako powierzchowne nadżerki, aż po głębokie owrzodzenia obejmujące całą grubość ściany przewodu pokarmowego. Aktywny stan zapalny o dużym nasileniu predysponuje do powikłań, takich jak: przetoki, szczeliny czy ropnie. Zmiany chorobowe we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego to ciągłe zmiany zapalne obejmujące błonę śluzową, szerzące się od odbytu w kierunku proksymalnym.
Diagnostyka IBD opiera się na badaniach oceniających cały przewód pokarmowy. Złotym standardem oceny górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego pozostaje gastro- i kolonoskopia, z obowiązkowym pobraniem wielokrotnych wycinków do badania histopatologicznego. Od 2009 roku badaniem z wyboru oceniającym obecność zmian chorobowych w jelicie cienkim jest badanie rezonansu magnetycznego (MR) metodą enterografii lub enteroklizy (1). W poniższym artykule autorzy próbowali przybliżyć charakterystykę badania MR u dzieci z nieswoistym zapaleniem jelit.
ENTEROGRAFIA CZY ENTEROKLIZA
W praktyce klinicznej zarówno wśród pacjentów, jak i w środowisku medycznym wciąż spotyka się problemy z odpowiednim nazewnictwem i rozróżnieniem typu badań rezonansu magnetycznego jelit. Jedyną różnicą między enterografią a enteroklizą jest metoda przygotowania pacjenta do badania, a mianowicie sposób podaży substancji kontrastowej mającej za zadanie odpowiednie rozdęcie światła jelita cienkiego. Warto podkreślić, że odpowiednie poszerzenie pętli jelitowych jest kluczowym elementem warunkującym wartość diagnostyczną badania (2).
Enterografią nazywamy badanie, podczas którego kontrast podany jest drogą doustną. Pacjent zobowiązany jest wypić 1-1,5 litra płynu (w zależności od masy ciała), w krótkim czasie przed badaniem.
Enterokliza to badanie, w którym kontrast podawany jest bezpośrednio do jelita cienkiego, poprzez założoną sondę nosowo-jelitową. Podawanie kontrastu wykonuje się pod kontrolą MR, a objętość jest ustalana indywidualnie, oceniając stopień rozdęcia pętli jelitowych. Obserwacja jelita już podczas jego wypełniania ułatwia identyfikację ewentualnego zwężenia lub usztywnienia ściany jelita. Kolejne sekwencje MR są wykonywane wkrótce, po szybkim rozdęciu pętli jelitowych (2).
Niezależnie od wybranej metody, w trakcie badania stosuje się dożylny środek kontrastujący (na bazie gadolinu), który powoduje wzmocnienie segmentu jelita objętego procesem zapalnym. Wzmocnione kontrastowo obrazy MR mają szczególne znaczenie w uwidocznieniu ujścia przetok, zarysu ropnia (3) czy rozróżnieniu pomiędzy zwężeniem jelita na tle zapalnym a włókniejącym.
Którą metodę wybrać?
Jak dotychczas nie ma literaturowych doniesień porównujących skuteczność obu metod przygotowania jelita u dzieci. Wydaje się, że w ośrodkach pediatrycznych większym powodzeniem cieszy się enterografia (4). Enterokliza wymaga założenia sondy nosowo-jelitowej, a procedura ta jest inwazyjna i nieprzyjemna dla pacjenta. Sondę należy umieścić na wysokości zstępującej części dwunastnicy, co jest niekiedy trudne do wykonania. Umiejscowienie sondy powinno się sprawdzić badaniem radiologicznym (skopia), a to wiąże się z użyciem promieniowania jonizującego (narażenie pacjenta) i dodatkowymi kosztami dla jednostki kierującej. Dzieci z IBD z uwagi na przewlekły, progresywny charakter choroby są w grupie ryzyka kumulacji dawek promieniowania (5). Wskazane jest minimalizowanie ekspozycji na kolejne dawki – obowiązuje zasada ALARA (ang. as low as reasonably achievable).
Tolerancję obu metod przygotowania jelita badano wśród pacjentów dorosłych. Większość z nich zgłaszała negatywne wrażenia z założenia sondy nosowo-jelitowej. Opcją preferowaną była podaż doustna płynu, nawet mimo jego dużej objętości. Porównując skuteczność w poszerzeniu pętli jelitowych, zaobserwowano lepsze rozdęcie jelita poprzez enteroklizę, co jednak nie miało istotnego wpływu na wynik badania (6, 7).
PRZYGOTOWANIE PACJENTA DO BADANIA
Pacjent powinien pozostać bez jedzenia i picia 4-6 godzin przed badaniem. Ma to na celu zmniejszenie perystaltyki oraz usunięcie resztek pokarmowych ze światła jelita. Wiele ośrodków zaleca wykluczenie z diety produktów mlecznych, obfitych posiłków czy produktów bogatych w węglowodany na okres 3 dni przed badaniem.
Uważa się, że prawidłowo rozdęte jelito cienkie powinno mieć średnią szerokość 2,5-3 cm. Nieodpowiednie przygotowanie jelita może przyczynić się do przeoczenia istniejących nieprawidłowości, powodując wyniki fałszywie ujemne (8). Całkowicie zapadnięte pętle jelita mogą dawać wrażenie pogrubienia jego ściany, imitując obecność zmian zapalnych. Substancje kontrastujące wypełniające jelito dzielimy w zależności od intensywności w obrazach T1- i T2-zależnych. W badaniu MR najchętniej stosowane są substancje, które mają niską intensywność sygnału w obrazach T1- i wysoką w T2-zależnych. Roztwory posiadające takie właściwości nazywamy substancjami dwufazowymi. Należą do nich np. woda, metyloceluloza, mannitol, sorbitol (9). Najchętniej stosowanymi preparatami są niewchłanialne substancje osmotyczne (mannitol, sorbitol), które niestety u niektórych pacjentów powodują działania niepożądane pod postacią biegunki. Mogą również wystąpić nudności czy wymioty. Część ośrodków celem zniwelowania objawów niepożądanych stosuje Metoclopramid. Czysta woda jest niezalecana z uwagi na szybką absorbcję ze światła jelita, a jej zastosowanie ogranicza się do sytuacji, w których obserwuje się brak tolerancji innych substancji kontrastujących. Dotychczas nie wykazano znaczącej przewagi w skuteczności rozdęcia pętli jelitowych żadnej ze stosowanych substancji (10, 11). Przed rozpoczęciem badania dodatkowo stosuje się preparaty spazmolityczne jak Buscopan czy Glukagon (12), mające na celu poprawę jakości obrazu poprzez zminimalizowanie ilości artefaktów ruchowych wywoływanych przez nadmierną perystaltykę.
Aktualnie brak jest światowych wytycznych co do ilości i rodzaju stosowanej substancji kontrastowej. W Instytucie „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” stosowany jest schemat z użyciem roztworu 3% sorbitolu. Pacjent rozpoczyna przygotowanie jelita na 2 godziny przed badaniem. Ilość kontrastu wymaganego do wypicia uzależniliśmy od wieku pacjenta. Dziecko < 12 lat powinno wypić 35 ml roztworu 3% sorbitolu w 200 ml wody; 12-15 lat: 45 ml w 200 ml wody; > 15 lat: 50 ml w 200 ml wody. Dodatkowo pacjent uzupełnia zalecaną do wypicia całkowitą objętość płynu 1,2-1,5 litra, pijąc co kilka-kilkanaście minut po 100-200 ml. Po wypiciu wymaganego roztworu, tuż przed rozpoczęciem badania podawany jest dożylnie Buscopan (10 mg). W schemacie przygotowania w innych ośrodkach stosuje się zazwyczaj podobną ilość substancji z grupy kontrastów dwufazowych.
TECHNIKA REZONANSU MAGNETYCZNEGO – WAŻNE CECHY BADANIA
Badanie MR polega na umieszczeniu pacjenta w skanerze, w którym jest wytwarzane pole magnetyczne. Uważa się, że najbardziej optymalnym ułożeniem pacjenta podczas badania jest pozycja leżąca na brzuchu. Wydaje się, że uciśnięcie brzucha minimalizuje ruchy perystaltyczne jelit i powoduje dodatkowe rozdęcie pętli jelitowych, poprawiając jakość uzyskanego obrazu. W przypadku nietolerancji powyższej pozycji, stosuje się ułożenie na plecach i ewentualną próbę w ułożeniu na brzuchu na sam koniec badania. Lawrance i wsp. w badaniu grupy pacjentów dorosłych porównali skuteczność detekcji zmian w zależności od pozycji pacjenta podczas badania, nie wykazując istotnych różnic w otrzymanym obrazie (13). Wymagane są kolejne badania potwierdzające te wyniki.
W przebiegu badania MR na początku stosuje się sekwencje dynamiczne. Umożliwiają one ocenę perystaltyki w czasie rzeczywistym. Znaczne zmniejszenie perystaltyki w odniesieniu do sąsiedniego segmentu jelita sugeruje obecność zmian patologicznych. Kolejne sekwencje dokładniej oceniają poszczególne fragmenty jelita. Dotychczas nie jest opracowany jednoznaczny schemat ilości i rodzaju sekwencji stosowanych podczas enterografii/enteroklizy MR. Szczególne znaczenie zyskała sekwencja DWI, czyli sekwencja obrazowania dyfuzji rezonansu magnetycznego (ang. diffusion weighted imaging), która nie zwiększa znacząco czasu badania, a jest pomocna w zidentyfikowaniu zmian o aktywnym stanie zapalnym i ropni (14).
Badanie rezonansu magnetycznego jest stosunkowo długie, trwa średnio 35-65 minut. Czas badania warunkują współpraca pacjenta oraz ilość zastosowanych sekwencji. Warunkiem poprawności wykonania badania jest współpraca dziecka, tj. szybkie wypicie środka kontrastującego i stosowanie się do poleceń technika wykonującego badanie: nieporuszanie się w trakcie kolejnych sekwencji, umiejętność wstrzymania oddechu. Ruchy dziecka i ruchy przepony powodują powstanie artefaktów ruchowych i oddechowych, które wpływają negatywnie na możliwość właściwej oceny badania.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Levine A, Koletzko S, Turner D et al.: ESPGHAN revised porto criteria for the diagnosis of inflammatory bowel disease in children and adolescents. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2014 Jun; 58(6): 795-806.
2. Lauenstein TC, Umutlu L, Kloeters C et al.: Small bowel imaging with MRI. Acad Radiol 2012 Nov; 19(11): 1424-1433.
3. Anupindi SA, Grossman AB, Nimkin K et al.: Imaging in the evaluation of the young patient with inflammatory bowel disease: what the gastroenterologist needs to know. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2014 Oct; 59(4): 429-439.
4. Paolantonio P, Ferrari R, Vecchietti F et al.: Current status of MR imaging in the evaluation of IBD in a pediatric population of patients. Eur J Radiol 2009 Mar; 69(3): 418-424.
5. Huang JS, Tobin A, Harvey L, Nelson TR: Diagnostic medical radiation in pediatric patients with inflammatory bowel disease. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2011 Nov; 53(5): 502-506.
6. Negaard A, Sandvik L, Berstad AE et al.: MRI of the small bowel with oral contrast or nasojejunal intubation in Crohn’s disease: randomized comparison of patient acceptance. Scand J Gastroenterol 2008 Jan; 43(1): 44-51.
7. Negaard A, Paulsen V, Sandvik L et al.: A prospective randomized comparison between two MRI studies of the small bowel in Crohn’s disease, the oral contrast method and MR enteroclysis. Eur Radiol 2007 Sep; 17(9): 2294-2301. Epub 2007 May 5.
8. Casciani E, De Vincentiis C, Polettini E et al.: Imaging of the small bowel: Crohn’s disease in paediatric patients. World J Radiol 2014 Jun 28; 6(6): 313-328.
9. Romero M, Buxbaum JL, Palmer SL: Magnetic resonance imaging of the gut: a primer for the luminal gastroenterologist. Am J Gastroenterol 2014 Apr; 109(4): 497-509.
10. Saini S, Colak E, Anthwal S et al.: Comparison of 3% sorbitol vs psyllium fibre as oral contrast agents in MR enterography. Br J Radiol 2014 Oct; 87(1042): 20140100.
11. Young BM, Fletcher JG, Booya F et al.: Head-to-head comparison of oral contrast agents for cross-sectional enterography: small bowel distention, timing, and side effects. J Comput Assist Tomogr 2008 Jan-Feb; 32(1): 32-38.
12. Deeab D, Dick E, Sergot A et al.: Magnetic resonance imaging of the small bowel. Radiography 2011; 17: 67-71.
13. Lawrance IC, Welman CJ, Shipman P, Murray K: Small bowel MRI enteroclysis or follow through: which is optimal? World J Gastroenterol 2009 Nov 14; 15(42): 5300-5306.
14. Ream JM, Dillman JR, Adler J et al.: MRI diffusion-weighted imaging (DWI) in pediatric small bowel Crohn disease: correlation with MRI findings of active bowel wall inflammation. Pediatr Radiol 2013 Sep; 43(9): 1077-1085.
15. Courtier J, Cardenas A, Tan C et al.: Nonanesthesia magnetic resonance enterography in young children: feasibility, technique, and performance. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2015 Jun; 60(6): 754-761.
16. Mollard BJ, Smith EA, Dillman JR: Pediatric MR enterography: technique and approach to interpretation-how we do it. Radiology 2015 Jan; 274(1): 29-43.
17. Mentzel HJ, Reinsch S, Kurzai M, Stenzel M: Magnetic resonance imaging in children and adolescents with chronic inflammatory bowel disease. World J Gastroenterol 2014 Feb 7; 20(5): 1180-1191.
18. Shenoy-Bhangle A, Nimkin K, Goldner D et al.: MRI predictors of treatment response for perianal fistulizing Crohn disease in children and young adults. Pediatr Radiol 2014 Jan; 44(1): 23-29.
19. Lee SS, Kim AY, Yang SK et al.: Crohn disease of the small bowel: comparison of CT enterography, MR enterography, and small-bowel follow-through as diagnostic techniques. Radiology 2009 Jun; 251(3): 751-761.
20. Cuffari C: Diagnostic Considerations in Pediatric Inflammatory Bowel Disease Management. Gastroenterol Hepatol (N Y) 2009 Nov; 5(11): 775-783.
21. Tontini GE, Vecchi M, Pastorelli L et al.: Differential diagnosis in inflammatory bowel disease colitis: state of the art and future perspectives. World J Gastroenterol 2015 Jan 7; 21(1): 21-46.
22. Sanka S, Gomez A, Set P et al.: Use of small bowel MRI enteroclysis in the management of paediatric IBD. J Crohns Colitis 2012 Jun; 6(5): 550-556.