© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2016, s. 158-162
Anna Banaś, Anna Korus
Wartości odżywcze i wykorzystanie w żywieniu owoców truskawki i wiśni
The nutritional value of strawberries and cherries and their use in nutrition
Katedra Technologii Owoców, Warzyw i Grzybów, Wydział Technologii Żywności, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Summary
Consumer interest in fruits and their preserves still growing, due to the high quality of Polish products, as well as greater awareness of consumers. One of the most popular berries are strawberries, additionally Poland is the largest producers of cherries in the European Union. The fruits enrich the diets with a number of valuable ingredients necessary for the proper functioning of the body, i.a. vitamins, minerals, dietary fiber. They also have easily digestible carbohydrates and are low in calories. Many studies concerning the composition of the fruit, especially their antioxidant activity, confirm health benefits of raw plant materials. The scientific research are focused on analyzing methods of processing, as well as selection of fruits with the highest content of health-promoting ingredients. Because fruits are perishable raw material, it is necessary to process them. Usually, the fruits are processed to frozen products, juices, jams, compotes, sorbets and purees. According to the literature, fruits and their preserves, especially plum jams and marmalades, supplement the diet with antioxidants, which are essential for human health.
Wstęp
Owoce są ważnym składnikiem naszej diety. Charakteryzują się niską kalorycznością, zawierają witaminy, związki mineralne oraz błonnik pokarmowy, który sprzyja prawidłowej przemianie materii. Owoce są dobrym źródłem substancji biologicznie aktywnych, które chronią organizm przed różnego typu chorobami, zarówno takimi jak przeziębienie, jak i nowotwory (1). Na szczególną uwagę zasługują związki o właściwościach przeciwutleniających. Chronią one organizm człowieka przed niszczącym działaniem wolnych rodników, które uszkadzają między innymi lipidy, białka, błony komórkowe, enzymy czy kwasy nukleinowe. Działanie wolnych rodników sprzyja rozwojowi wielu chorób, takich jak: miażdżyca, cukrzyca, zaćma, choroba Parkinsona, choroby nowotworowe (2-4).
Głównymi przedstawicielami przeciwutleniaczy pochodzenia roślinnego są: polifenole (w tym szczególnie doceniane antocyjany, ale także kwasy fenolowe, flawonoidy), witaminy, tokoferole, karotenoidy (5-8). Polifenole roślinne zapobiegają wielu chorobom dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, przeciwwirusowym, przeciwbakteryjnym, przeciwnowotworowym, zapobiegającym zakrzepom i miażdżycy naczyń krwionośnych, także przeciwdziałają reakcjom alergennym oraz obniżają poziom cholesterolu. Znaczną zawartością monomerów i oligomerów flawonoidowych charakteryzują się wiśnie i truskawki, a także jabłka, jeżyny, owoce czarnego bzu i dzikiej róży (9, 10).
Zgodnie z zaleceniami WHO owoce i warzywa należy spożywać przy każdym posiłku przynajmniej 5 razy dzienne, minimum 400 g/dzień. Natomiast z danych GUS z 2012 roku wynika, że w polskich gospodarstwach domowych spożycie owoców, warzyw i ich przetworów wyniosło zaledwie 275,2 g/osobę/dzień (11).
Potencjał produkcji truskawki i wiśni oraz ich przetworów
Truskawka (Fragaria ananassa) powstała poprzez skrzyżowanie dwóch odmian poziomek: chilijskiej oraz wirginijskiej przez botanika Antoine’a Nicolasa Duchesne’a. Owoce te są najczęściej uprawianymi wśród jagodowych, mimo że należą do jednego z najmłodszych gatunków roślin sadowniczych. Swoją popularność zawdzięczają charakterystycznemu aromatowi, smakowi oraz przy niewielkiej wartości energetycznej (32 kcal/100 g) są dobrym źródłem składników bioaktywnych. W przemyśle przetwarzane są na mrożonki, kompoty, soki, dżemy, marmolady, galaretki, sorbety (12-15). W 2014 roku uprawa truskawek i poziomek gruntowych w Polsce wyniosła ponad 205 tys. ton (ryc. 1), na łącznej powierzchni 52 673 ha. Uprawia się ją głównie w województwach lubelskim, mazowieckim, łódzkim i świętokrzyskim (16).
Ryc. 1. Zbiory truskawek i poziomek gruntowych w Polsce w latach 2011-2014 (tys. ton) (16-19)
Najczęściej uprawianymi odmianami truskawek w Polsce są: Selva, Evie, Diamante, Linosa, Capri, Albion i Senga Sengana. Polska jest trzecim co do wielkości producentem truskawki w Unii Europejskiej, zaraz po Hiszpanii i Niemczech.
Truskawka obok porzeczki stanowi najmocniejszy gatunek wśród uprawianych owoców jagodowych w Polsce (ryc. 2). W 2013 roku największymi odbiorcami polskich truskawek byli: Rosja, Białoruś, Niemcy i Holandia. Krajowa truskawka została doceniona także w Unii Europejskiej. W 2009 roku truskawka kaszubska została wpisana do unijnego rejestru Chronionych Oznaczeń Geograficznych. Wyróżnia ją większa zawartość cukru w owocach dzięki specyficznemu mikroklimatowi Pojezierza Kaszubskiego (20).
Ryc. 2. Struktura uprawy owoców jagodowych w Polsce w 2013 (20)
Polska jest największym producentem wiśni (Cerasus vulgaris) w Unii Europejskiej oraz trzecim po Turcji i Rosji producentem tych owoców na świecie (20). Według danych Agencji Rynku Rolnego z 2013 roku uprawa wiśni ma bardzo duży potencjał i wśród uprawianych owoców z drzew jest na drugim miejscu pod względem wielkości upraw (ryc. 3). Zbiory wiśni w Polsce w latach 2011-2014 kształtowały od 175 do 188 tys. ton (ryc. 4).
Ryc. 3. Struktura uprawy owoców z drzew w Polsce w 2013 (20)
Ryc. 4. Zbiory wiśni w Polsce w latach 2011-2014 (tys. ton) (16-19)
Najpopularniejszą odmianą wiśni jest Łutówka, która nadaje się zarówno do bezpośredniej konsumpcji, jak i do przetwórstwa. Najczęściej wykorzystywana jest do produkcji mrożonek i soków, ale także doskonale nadaje się na dżemy, konfitury i kompoty. Największymi odbiorcami naszych przetworów z wiśni są Rosjanie i Niemcy.
Wiśnie są owocami bardzo aromatycznymi, soczystymi, lekko kwaśnymi, ale także zawierają dużą ilość antyoksydantów (głównie kwasy fenolowe), witamin (C i z grupy B), błonnika pokarmowego (3%), kwasów organicznych (ok. 2%) oraz są niskokaloryczne (48 kcal/100 g). Owoce i przetwory z wiśni wspomagają leczenie przeziębienia, grypy, stanów gorączkowych, tarczycy (21-24).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Diet, nutrition and prevention of chronic disease. WHO Technical Report Series 916, Genewa 2003. 2. Katsube N, Iwashita K, Tsushida T et al.: Induction of apoptosis in cancer cells by bilberry (Vaccinium myrtillus) and the anthocyanins. J Agric Food Chem 2003; 51: 68-75. 3. Kozłowska H, Troszyńska A: Rola naturalnych substancji nieodżywczych pochodzenia roślinnego jako składników żywności funkcjonalnej. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 1999; 4(21): 63-73. 4. Oszmiański J, Moutounet M: Taniny niektórych owoców bogatych w antocyjany. Zesz Nauk AR Wrocław 1995; 273: 47-55. 5. Horbowicz M, Saniewski M: Biosynteza, występowanie i właściwości biologiczne likopenu. Postępy Nauk Rol 2000; 1: 29-46. 6. Łata B: Owoce jagodowe źródłem antyoksydantów. Ogrodnictwo 2002; 6: 11-13. 7. Maniak B, Targoński Z: Przeciwutleniacze naturalne występujące w żywności. Przem Ferm Owoc Warz 1996; 4: 7-10. 8. Visioli F, Borsani L, Galli C: Diet and prevention of coronary heart disease: the potential role of phytochemicals. Cardiovascular Research 2000; 47: 419-425. 9. Wielska-Jeszka J, Łos J, Pawlak M: Monomery i oligomery flawonowe – występowanie i przemiany w owocach. Zesz Nauk PŁ 1990; 47: 77-89. 10. Wielska-Jeszka J, Łos J, Pawlak M: Fruits and bioflavonoids sources. ACTA Scien Pol 1991; 17(1): 11-22. 11. Piórecka B: Składniki prozdrowotne w owocach i sokach owocowych. V Konferencja Naukowo-Szkoleniowa, Kraków 2013. 12. Buczacki S: Krzewy jagodowe. Elipsa, Warszawa 1998. 13. Elmadfa I, Muskat E: Wielkie tabele kalorii i wartości odżywczych. Muza SA, Warszawa 2004: 48. 14. Truskawki. Zdrowa Żywność. Zdrowy Styl Życia 2006; 2: 20-21. 15. Lonczak A: Truskawki. Zdrowa Żywność. Zdrowy Styl Życia 2008; 2: 22-24. 16. GUS. Departament Rolnictwa: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2014: 76. 17. GUS. Departament Rolnictwa: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2011: 76. 18. GUS. Departament Rolnictwa: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2012: 119. 19. GUS. Departament Rolnictwa: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2013: 79. 20. Rynek owoców w Polsce. Agencja Rynu Rolnego 2014. 21. Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B, Iwanowicz K: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005. 22. Makosz E: Przyszłość uprawy truskawki, maliny, czarnej porzeczki i wiśni w Polsce. Przem Ferm Owoc Warz 2009; 2: 52-54. 23. Laskowska J, Pogorzelski E: Owoce krajowe cennym surowcem winiarskim. Przem Ferm Owoc Warz 2007; 12: 12-13. 24. Górecka D, Janus P, Borysiak-Marzec P, Dziedzic K: Analiza spożycia błonnika pokarmowego i jego frakcji w Polsce w ostatnim dziesięcioleciu w oparciu o dane GUS. Probl Hig Epid 2011; 92(4): 703-706. 25. Świderski F: Towaroznawstwo żywności przetworzonej. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1999. 26. Target Group Index MilwordBrown SMG/KRC dane za okres października 2005-września 2006. 27. Nosecka B, Bugała A, Mierwiński J et al.: Rynek owoców i warzyw. Stan i perspektywy. IERiG, Warszawa 2003. 28. Hakkinen SH, Torronen AR: Content of flawonols and selected phenolic in strawberries and Vaccinium species: influence of cultivar, cultivation site and technique. Food Res Int 2000; 33: 517-524. 29. Kluczyński D, Sowińska W: Wpływ procesów technologicznych na zawartość substancji bioaktywnych w owocach borówki czernicy. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2014; 4(95): 30-42. 30. Kolniak J: Wpływ sposobu zamrażania, rozmrażania oraz dodatków krioochronnych na zawartość polifenoli ogółem, antocyjanów i pojemność przeciwutleniającą mrożonych truskawek. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2008; 5(60): 135-148. 31. Chodakowska-Mirińczuk I, Zujko M, Witkowska A: Zawartość polifenoli oraz aktywność antyoksydacyjna niektórych przetworów owocowych o znacznym stopniu przetworzenia. Bromatol Chem Toksyk 2011; 3: 905-910. 32. Souci S, Fachmann W, Kraut H: Food Composition and Nutrition Tables. 6th ed. Medpharm Scientific Publishers, Germany 2000. 33. Contessa C, Beccaro M, Giusiano A, BottaR: Total antioxidant capacity and total phenolic and anthocyanin contents in fruit species grown in Northwest Italy. Sci Hortic 2013; 160: 351-357. 34. Kmiecik W, Jaworska G, Lisiewska Z: Effect of sucrose, L-ascorbic acid and pectin on the quality of frozen strawberries. LWT Food Sci Technol 2000; 3(2): 1-7. 35. Szajdek A, Borowska J: Właściwości przeciwutleniające żywności pochodzenia roślinnego. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2004; 4(41): 5-28. 36. Saluk-Juszczak J: Antocyjany jako składniki żywności funkcjonalnej stosowanej w profilaktyce chorób układu krążenia. Postepy Hig Med Dosw 2010; 64: 451-458. 37. Ziemlański Ś, Bułhak-Jachymczyk B, Niedźwiecka-Kącik D et al.: Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.
