Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Nowa Medycyna 2/2017, s. 86-97
*Małgorzata Kołodziejczak1, Iwona Sudoł-Szopińska1-3, Włodzimierz Zych1, 4
Współczesne leczenie przetok odbytu w chorobie Leśniowskiego-Crohna – problem interdyscyplinarny
Current treatment options for Crohn’s fistula in ano – interdisciplinary problem
1Warsaw Proctology Centre, Saint Elizabeth’s Hospital, Mokotów Medical Centre
Head of Centre: Associate Professor Małgorzata Kołodziejczak, PhD
2Department of Radiology, Eleonora Reicher National Institute of Geriatrics, Rheumatology and Rehabilitation, Warsaw
Head of Department: Professor Iwona Sudoł-Szopińska, MD, PhD
3Department of Diagnostic Imaging, Second Faculty of Medicine, Medical University of Warsaw
Head of Department: Professor Wiesław Jakubowski, MD, PhD
4Polish Foundation of Gastroenterology, Warsaw
Head of Foundation: Bronisław Kotowski, MD
Streszczenie
Choroba Leśniowskiego-Crohna często, bo u 21-54% pacjentów, obejmuje dystalny odcinek przewodu pokarmowego. U prawie wszystkich chorych z zajęciem odbytnicy dochodzi do powstania przetoki odbytu. Objawy kliniczne przetoki są z reguły bardziej burzliwe niż przetoki o etiologii odkryptowej. Często jeszcze przed leczeniem operacyjnym występuje nietrzymanie stolca i gazów. Metodą z wyboru w diagnostyce przetok Leśniowskiego-Crohna jest rezonans magnetyczny, który ma przewagę nad endosonografią w obrazowaniu przetok wysokich, zwłaszcza ponadzwieraczowych oraz przetok rozgałęzionych i nawrotowych. Leczenie tych przetok ma charakter skojarzony i obejmuje farmakoterapię choroby podstawowej oraz leczenie chirurgiczne. W publikacji przedstawiono aktualne metody leczenia zachowawczego, wybrane rekomendacje European Crohn’s and Colitis Organisation (ECCO) 3rd European Evidence-based Consensus on the Diagnosis and Management of Crohn’s Disease z 2016 roku dotyczące postępowania zachowawczego i zabiegowego w leczeniu przetok odbytu oraz rekomendacje Polskiego Klubu Koloproktologii w tym zakresie. Lektura tych dokumentów dowodzi, że sukces terapii wynika z interdyscyplinarnego podejścia (gastroenterolog, chirurg i radiolog) do pacjenta z przetoką Leśniowskiego-Crohna.
Summary
Crohn’s disease frequently (in 21-54% of cases) involves the distal segment of the gastrointestinal tract. An anal fistula develops in nearly all patients with involved rectum. Its clinical signs tend to be more dramatic than those of fistulae with the cryptoglandular aetiology. Stool and gas incontinence is often seen before surgery. Magnetic resonance imaging is the method of choice in the diagnosis of fistulae associated with Crohn’s disease. This modality is superior to endosonography since it is able to visualise high fistulae, particularly supra-sphincteric, branching and recurrent. Their treatment is combined and encompasses pharmacotherapy for the underlying disease and surgery. This paper presents current methods of conservative treatment, selected recommendations of the European Crohn’s and Colitis Organisation (ECCO) 3rd European Evidence-based Consensus on the Diagnosis and Management of Crohn’s Disease from 2016 on conservative and surgical treatment of anal fistulae as well as recommendations of the Polish Coloproctology Club. These documents demonstrate that the success of therapy results from the interdisciplinary approach (gastroenterologist, surgeon and radiologist) to a patient with Crohn’s disease.



Wprowadzenie
Choroba Leśniowskiego-Crohna często, bo u 21-54% pacjentów, obejmuje dystalny odcinek przewodu pokarmowego. U prawie wszystkich chorych dochodzi do powstania przetoki odbytu, która niejednokrotnie ma charakter tzw. złożony, tj. posiada rozgałęzienia lub komunikuje się z sąsiednimi narządami (np. przetoki odbytniczo-pochwowe, odbytniczo-pęcherzowe). Zmiany zapalne w tej lokalizacji przebiegają ponadto w postaci niegojących się szczelin, nacieków zapalnych i ropni, niejednokrotnie dochodzi do zwężeń kanału odbytu i odbytnicy oraz przerostu fałdów anodermalnych.
W prawie połowie przypadków choroba Leśniowskiego-Crohna obejmuje wyłącznie okolicę anorektalną. Umiejscowienie zmian zapalnych w obrębie odbytnicy uważane jest za zły czynnik prognostyczny przebiegu choroby (1). Udowodniono także zależność między typem serologicznym i genetycznym pacjenta z chorobą Leśniowskiego-Crohna a lokalizacją zmian zapalnych w odbytnicy (2).
W badaniach populacyjnych wykazano, że częstość wystąpienia przetoki wzrasta wraz z czasem trwania choroby i dotyczy od 21 do 23% chorych, w tym około 12% w pierwszym roku trwania choroby, do 15% po 5 latach, 21% po 10 latach, wreszcie nawet 26% osób po 20 latach trwania choroby. Istnieje też zależność pomiędzy występowaniem przetoki a lokalizacją choroby zasadniczej (3). I tak, w przypadku zmian zapalnych obejmujących jelito kręte, przetoka w okolicy anorektalnej powstaje u 12% chorych, przy zajęciu okolicy krętniczo-kątniczej do rozwoju przetoki odbytu dochodzi u 15% chorych, w przypadku zajęcia okrężnicy z zaoszczędzeniem odbytnicy – u ok. 41%, a przy zapaleniu jelita grubego obejmującego także odbytnicę – nawet u 92% pacjentów. Zmiany okołoodbytowe mogą albo poprzedzać wystąpienie jawnej klinicznie choroby Leśniowskiego-Crohna, albo być pierwszym objawem choroby bądź występować jednoczasowo z manifestacją jelitową (3).
Obraz kliniczny
Objawy kliniczne przetoki odbytu w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna są w większości przypadków bardziej burzliwe niż u pacjenta z przetoką tzw. odkryptową. Charakterystyczne dla choroby Leśniowskiego-Crohna są bóle w okolicy odbytu, wynikające z odcinkowego zwężenia kanałów przetok i zastoju wydzieliny ropnej. Chorzy zgłaszają: wyciek ropny z odbytu lub przetok, obrzęk okolicznych tkanek, nawracające stany zapalne odbytu lub ropnie. Przy braku prawidłowego drenażu chirurgicznego może dochodzić do powikłań septycznych. Niejednokrotnie, jeszcze przed leczeniem operacyjnym, dochodzi do upośledzenia trzymania gazów i stolca. Jest to wynikiem zmian zapalnych odbytnicy i zniszczenia receptorów czuciowych strefy przejściowej odpowiedzialnych za rozróżnianie zawartości odbytnicy oraz typowych dla choroby biegunkowych stolców i nieskutecznych parć. W dużej części przypadków przetoki w chorobie Leśniowskiego-Crohna są skomplikowane: wysokie, rozgałęzione (w tym podkowiaste), niejednokrotnie z towarzyszącymi ropniami lub ropnymi rozlewiskami w dołach kulszowo-odbytniczych i miedniczno-odbytniczych. Mogą tworzyć mnogie ujścia wewnętrzne (tzw. przetoki mnogie) lub posiadać liczne otwory zewnętrzne (ryc. 1-3).
Ryc. 1. Rozgałęziona wysoka przetoka z kilkoma ujściami zewnętrznymi
Ryc. 2. Zadrenowana rozgałęziona przetoka
Ryc. 3. Drenaż nitkowy rozgałęzionej przetoki – obraz po operacji
W sytuacji potwierdzonej endoskopowo i histopatologicznie choroby Leśniowskiego-Crohna rozpoznanie przetoki na ogół nie jest problematyczne. Natomiast w przypadku osoby zgłaszającej się do lekarza z przetoką odbytu po raz pierwszy, należy w różnicowaniu uwzględnić (4):
– rozgałęzione przetoki odkryptowe,
– zapalenie gruczołów apokrynowych skóry krocza,
– przetokę u chorych z obniżoną odpornością (np. w przebiegu zakażenia wirusem HIV),
– powikłaną torbiel włosową,
– czyrak gromadny.
Etiopatogeneza
Etiologia przetok odbytu w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna nie została do końca poznana. Jedna z teorii głosi, że powstają one w następstwie penetracji ropni od strony odbytnicy lub kanału odbytu. Nie jest do końca potwierdzone, czy w każdym przypadku powstania ropnia pierwotnym czynnikiem etiologicznym jest infekcja krypty odbytowej. Aktualne dyskusje toczą się wokół uszkodzenia bariery jelitowej i roli czynników genetycznych, zmienionego mikrobiomu jelitowego oraz aktywności układu odpornościowego jelita. Rozwój stanu zapalnego w ścianie odbytnicy wynika z nadmiernej, niezahamowanej sprzężeniem zwrotnym aktywacji układu odpornościowego z migracją leukocytów. Przetoki powstają po uszkodzeniu nabłonka w przebiegu zapalenia, którego naprawa jest upośledzona na skutek zahamowania migracji fibroblastów do blaszki właściwej w rejon uszkodzenia nabłonka (5). Ich funkcję przejmuje nabłonek jelitowy, ulegający transformacji do miofibroblastów w procesie zwanym przejściem nabłonkowo-mezenchymalnym (ang. epithelial-mesenchymal transition) pod wpływem cytokin: TGF-beta, TNF-alfa i IL-13, oraz innych mediatorów. Komórki nabłonka jelitowego wyściełające kanał przetoki także nabierają cech komórek mezenchymalnych (6, 7). Kolejnym postulowanym mechanizmem powstawania przetok jest przemodelowanie macierzy pozakomórkowej, na co wskazuje zaobserwowane w otoczeniu kanału przetoki zwiększenie ekspresji metaloproteinaz MMP-3 i MMP-9 (7). Pewne znaczenie, podobnie jak w przetokach odkryptowych, może mieć zakażenie bakteryjne. Wykazano także związek polimorfizmu genu NOD2 z ryzykiem wystąpienia przetok (8).
Klasyfikacja przetok w chorobie Leśniowskiego-Crohna
Przetoki odbytu Leśniowskiego-Crohna, tak jak przetoki odkryptowe, podlegają klasycznej klasyfikacji Parksa, który podzielił przetoki na cztery typy, w zależności od przebiegu anatomicznego kanału przetoki względem mięśnia zwieracza zewnętrznego odbytu (9). Mając jednak na uwadze specyfikę choroby, Amerykańskie Towarzystwo Gastroenterologiczne stworzyło oddzielną klasyfikację przetok Leśniowskiego-Crohna (10). Wyróżnia ona przetoki proste i złożone. Do przetok prostych zaliczane są przetoki biegnące poniżej linii grzebieniastej, czyli niskie międzyzwieraczowe i niskie przezzwieraczowe, z pojedynczym otworem wewnętrznym, bez zbiorników ropnych. Wszystkie pozostałe przetoki, tzw. złożone (ang. complex), to przetoki przebiegające powyżej linii grzebieniastej, czyli: wysokie międzyzwieraczowe, wysokie przezzwieraczowe, nadzwieraczowe i pozazwieraczowe, z wieloma otworami zewnętrznymi, którym mogą towarzyszyć ropnie, zwężenie odbytnicy, oraz takie, które mają łączność z narządami sąsiednimi (np. pochwą, pęcherzem moczowym). W powyższej klasyfikacji nie jest ujęta liczba otworów wewnętrznych, chociaż należy przypuszczać, że wszystkie przetoki posiadające więcej niż jeden otwór wewnętrzny należy traktować jako mnogie i skomplikowane.
Diagnostyka
Klasycznie diagnostyka obejmuje: wywiad, badanie przedmiotowe, w tym przede wszystkim badanie proktologiczne i badania dodatkowe, w tym endoskopowe (w celu oceny rozległości i nasilenia zmian zapalnych) oraz obrazowe (w celu określenia przebiegu przetoki).
Jednym z elementów diagnostycznych, często niezbędnym do postawienia właściwego rozpoznania, jest badanie pacjenta w znieczuleniu (ang. examination under anaesthesia – EUA), które powinno być przeprowadzone w warunkach bloku operacyjnego, co stwarza jednocześnie możliwość ewentualnego drenażu kanału przetoki, a tym samym ograniczenia stanu zapalnego oraz prewencji tworzenia się ropni.
Badania obrazowe
Podstawowym badaniem obrazowym w diagnostyce przetok odbytu jest ultrasonografia przezodbytnicza (inaczej endosonografia). To badanie o wysokiej skuteczności w diagnostyce przed- i pooperacyjnej większości przetok odbytu, szczególnie prostych i pierwotnych (nienawrotowych) oraz niskich. W badaniu endosonograficznym bardzo dobrze są widoczne zwieracze odbytu (11-16). Wadami metody są ograniczone pole obrazowania oraz niedostateczne różnicowanie tkanek, zwłaszcza nawrotowej przetoki z blizną.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Aguilera-Castro L, Ferre-Aracil C, Garcia-Garcia-de-Paredes A et al.: Management of complex perianal Crohn’s disease. Ann Gastroenterol 2017; 30(1): 33-44.
2. Kaur M, Panikkath D, Yan X et al.: Perianal Crohn’s Disease is Associated with Distal Colonic Disease, Stricturing Disease Behavior, IBD-Associated Serologies and Genetic Variation in the JAK-STAT Pathway. Inflamm Bowel Dis 2016; 22(4): 862-869.
3. Schwartz DA, Loftus EV Jr, Tremaine WJ et al.: The natural history of fistulizing Crohn‘s disease in Olmsted County, Minnesota. Gastroenterology 2002; 122(4): 875-880.
4. Kołodziejczak M: Rozpoznawanie i leczenie przetok w chorobie Leśniowskiego-Crohna. [W:] Kołodziejczak M, Sudoł-Szopińska I (red.): Diagnostyka i leczenie ropni i przetok odbytu. Wydawnictwo Borgis, Warszawa 2008: 207-215.
5. Dignass AU: Mechanisms and modulation of intestinal epithelial repair. Inflamm Bowel Dis 2001; 7: 68-77.
6. Frei SM, Hemsley C, Pesch T et al.: The role for dickkopf-homolog-1 in the pathogenesis of Crohn’s disease-associated fistulae. PLoS One 2013; 8: e78882.
7. Scharl M, Rogler G: Pathophysiology of fistula formation in Crohn’s disease. World J Gastrointest Pathophysiol 2014; 5: 205-212.
8. Radlmayr M, Török HP, Martin K, Folwaczny C: The c-insertion mutation of the NOD2 gene is associated with fistulizing and fibrostenotic phenotypes in Crohn’s disease. Gastroenterology 2002; 122: 2091-2092.
9. Parks AG, Gordon PH, Hardcastle JD: A classification of fistula in ano. Br J Surg 1976; 63: 1-12.
10. Sandborn WJ, Fazio VW, Feagan BG, Hanauer SB: AGA technical review on perianal Crohn’s disease. Gastroenterology 2003; 125: 1508-1530.
11. Burdan F, Sudoł-Szopińska I, Starosławska E et al.: Magnetic resonance imaging and endorectal ultrasound for diagnosis of rectal lesions. Eur J Med Res 2015; 20(1): 4.
12. Kołodziejczak M, Santoro GA, Obcowska A et al.: Three-dimensional endoanal ultrasound is accurate and reproducible in determining type and height of anal fistulae. Eur J Med Res 2015; 20: 4.
13. Criad JM, Salto LG, Rivas PF et al.: MR Imaging Evaluation of Perianal Fistulas: Spectrum of Imaging Features. Radio Graphics 2012; 32:175-194.
14. van Outryve M, Pelckmans P, Fierens H et al.: Transrectal ultrasonographic examination of the anal sphincter. Acta Gastroenterol Belg 1994; 57(1): 26-27.
15. Manes G, Maconi G, Saibeni S: New horizons in the imaging of perianal Crohn’s disease: transperineal ultrasonography. Expert Rev Gastroenterol Hepatol 2017; 28: 1-8.
16. van Outryve MJ, Pelckmans PA, Michielsen PP, van Maercke YM: Value of transrectal ultrasonography in Crohn’s disease. Gastroenterology 1991; 101(5): 1171-1177.
17. Beckingham IJ, Spencer JA, Ward J et al.: Prospective evaluation of dynamic contrast enhanced magnetic resonance imaging in the evaluation of fistula in ano. Br J Surg 1996; 83(10): 1396-1398.
18. Buchanan G, Halligan S, Williams A et al.: Effect of MRI on clinical outcome of recurrent fistula-in-ano. Lancet 2002; 360(9346): 1661-1662.
19. Alabiso ME, Iasiello F, Gianluca Pellino G et al.: 3D-EAUS and MRI in the Activity of Anal Fistulas in Crohn’s Disease. Gastroenterology Res Pract 2016; 2016: ID 1895694.
20. Bernstein LH, Frank MS, Brandt LJ, Boley SJ: Healing of perineal Crohn’s disease with metronidazole. Gastroenterology 1980; 79(2): 357-365.
21. Brandt LJ, Bernstein LH, Boley SJ, Frank MS: Metronidazole therapy for perineal Crohn’s disease: a follow-up study. Gastroenterology 1982; 83(2): 383-387.
22. Thia KT, Mahadevan U, Feagan BG et al.: Ciprofloxacin or metronidazole for the treatment of perianal fistulas in patients with Crohn’s disease: a randomized, double-blind, placebo-controlled pilot study. Inflamm Bowel Dis 2009; 15(1): 17-24.
23. Khan KJ, Ullman TA, Ford AC et al.: Antibiotic therapy in inflammatory bowel disease: a systematic review and meta-analysis. Am J Gastroenterology 2011; 106(4): 661-673.
24. Pearson DC, May GR, Fick GH, Sutherland LR: Azathioprine and 6-mercaptopurine in Crohn disease. A meta-analysis. Ann Intern Med 1995; 123(2): 132-142.
25. Korelitz BI, Adler DJ, Mendelsohn RA, Sacknoff AL: Long-term experience with 6-mercaptopurine in the treatment of Crohn’s disease. Am J Gastroenterology 1993; 88(8): 1198-1205.
26. Present DH, Rutgeerts P, Targan S et al.: Infliximab for the treatment of fistulas in patients with Crohn’s disease. N Engl J Med 1999; 340(18): 1398-1405.
27. Sands BE, Anderson FH, Bernstein CN et al.: Infliximab maintenance therapy for fistulizing Crohn’s disease. N Engl J Med 2004; 350: 876-885.
28. Lichtenstein GR, Yan S, Bala M et al.: Infliximab maintenance treatment reduces hospitalizations, surgeries, and procedures in fistulizing Crohn‘s disease. Gastroenterology 2005; 128(4): 862-869.
29. Ricart E, Panaccione R, Loftus EV et al.: Infliximab for Crohn’s disease in clinical practice at the Mayo Clinic: the first 100 patients. Am J Gastroenterology 2001; 96(3): 722-729.
30. Farrell RJ, Shah SA, Lodhavia PJ et al.: Clinical experience with infliximab therapy in 100 patients with Crohn’s disease. Am J Gastroenterology 2000; 95(12): 3490-3497.
31. Bouguen G, Siproudhis L, Gizard E et al.: Long-term outcome of perianal fistulizing Crohn’s disease treated with infliximab. Clin Gastroenterol Hepatol 2013; 11: 975-981.
32. Hanauer SB, Sandborn WJ, Rutgeerts P et al.: Human anti-tumor necrosis factor monoclonal antibody (adalimumab) in Crohn‘s disease: the CLASSIC-I trial. Gastroenterology 2006; 130(2): 323-333.
33. Sandborn WJ, Rutgeerts P, Enns R et al.: Adalimumab induction therapy for Crohn disease previously treated with infliximab: a randomized trial. Ann Intern Med 2007; 146(12): 829-838.
34. Lichtiger S, Binion DG, Wolf DC et al.: The CHOICE trial: adalimumab demonstrates safety, fistula healing, improved quality of life and increased work productivity in patients with Crohn‘s disease who failed prior infliximab therapy. Aliment Pharmacol Therapeutics 2010; 32(10): 1228-1239.
35. Sandborn WJ, Feagan BG, Stoinov S et al.: Certolizumab pegol for the treatment of Crohn’s disease. N Engl J Med 2007; 357(3): 228-238.
36. West RL, van der Woude CJ, Hansen BE et al.: Clinical and endosonographic effect of ciprofloxacin on the treatment of perianal fistulae in Crohn’s disease with infliximab: a double-blind placebo-controlled study. Aliment Pharmacol Therapeutics 2004; 20(11-12): 1329-1336.
37. Dewint P, Hansen BE, Verhey E et al.: Adalimumab combined with ciprofloxacin is superior to adalimumab monotherapy in perianal fistula closure in Crohn’s disease: a randomised, double-blind, placebo controlled trial (ADAFI). Gut 2014; 63(2): 292-299.
38. Egan LJ, Sandborn WJ, Tremaine WJ: Clinical outcome following treatment of refractory inflammatory and fistulizing Crohn’s disease with intravenous cyclosporine. Am J Gastroenterology 1998; 93(3): 442-448.
39. Sandborn WJ, Present DH, Isaacs KL et al.: Tacrolimus for the treatment of fistulas in patients with Crohn‘s disease: a randomized, placebo-controlled trial. Gastroenterology 2003; 125(2): 380-388.
40. Sandborn WJ, Fazio VW, Feagan BG et al.: AGA technical review on perianal Crohn’s disease. Gastroenterology 2003; 125(5): 1508-1530.
41. de la Portilla F, Alba F, Garcia-Olmo D et al.: Expanded allogeneic adipose-derived stem cells (eASCs) for the treatment of complex perianal fistula in Crohn’s disease: results from a multicenter phase I/IIa clinical trial. Int J Colorectal Dis 2013; 28(3): 313-323.
42. Ciccocioppo R, Bernardo ME, Sgarella A et al.: Autologous bone marrow-derived mesenchymal stromal cells in the treatment of fistulising Crohn’s disease. Gut 2011; 60(6): 788-798.
43. Marzo M, Felice C, Pugliese D et al.: Management of perianal fistulas in Crohn’s disease: An up-to-date review. World J Gastroenterol 2015; 21(5): 1394-1403.
44. Haennig A, Staumont G, Lepage B et al.: The results of seton drainage combined with anti-TNFα therapy for anal fistula in Crohn’s disease. Colorectal Dis 2015; 17(4): 311-319.
45. Soltani A, Kaiser AM: Endorectal advancement flap for cryptoglandular or Crohn’s fistula-in-ano. Dis Colon Rectum 2010; 53: 486-495.
46. Gingold DS, Murrell ZA, Fleshner PR: A prospective evaluation of the ligation of the intersphincteric tract procedure for complex anal fistula in patients with Crohn’s disease. Ann Surg 2014; 260: 1057-1061.
47. Gionchett P 3rd, Dignass A, Danese S et al.: European Evidence-based Consensus on the Diagnosis and Management of Crohn’s Disease 2016. Part 2: Surgical Management and Special Situations. J Crohns Colitis 2017; 11(2): 135-149.
otrzymano: 2017-04-13
zaakceptowano do druku: 2017-05-04

Adres do korespondencji:
*Małgorzata Kołodziejczak
Warszawski Ośrodek Proktologii Szpital św. Elżbiety – Mokotowskie Centrum Medyczne
ul. Goszczyńskiego 1, 02-615 Warszawa
tel. +48 (22) 542-08-16
drkolodziejczak@o2.pl

Nowa Medycyna 2/2017
Strona internetowa czasopisma Nowa Medycyna