*Iwona Soika1, Anna Turska-Szybka1, Małgorzata Dudek1, Dariusz Gozdowski2, Dorota Olczak-Kowalczyk1
Świadomość stomatologiczna oraz zachowania prozdrowotne rodziców dzieci 3-letnich na podstawie badania ankietowego, przeprowadzonego na terenie województwa mazowieckiego
Dental awareness and health seeking behaviours among parents of 3-year-old children based on a survey conducted in the Mazovia Province
1Department of Paediatric Dentistry, Medical University of Warsaw
Head of Department: Professor Dorota Olczak-Kowalczyk, MD, PhD
2Department of Experimental Design and Bioinformatics, Faculty of Agriculture and Biology, Warsaw University of Life Sciences
Head of Department: Professor Wiesław Mądry, PhD
Streszczenie
Wstęp. Edukacja prozdrowotna, szczególnie w stomatologii dziecięcej, jest bardzo ważnym elementem, na którym opiera się większość programów profilaktycznych. Znajomość zasad higieny jamy ustnej oraz nawyki dietetyczne rodziców mają istotny wpływ na wdrażanie właściwych zachowań u dzieci.
Cel pracy. Ocena świadomości stomatologicznej oraz zachowań prozdrowotnych rodziców dzieci 3-letnich na podstawie badania ankietowego, przeprowadzonego na terenie województwa mazowieckiego.
Materiał i metody. Badanie ankietowe przeprowadzono wśród rodziców dzieci 3-letnich uczęszczających do wybranych drogą losowania przedszkoli województwa mazowieckiego w ramach Ogólnopolskiego Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej. Ankieta zawierała 38 pytań dotyczących nawyków higienicznych i dietetycznych, wizyt stomatologicznych oraz profilaktyki choroby próchnicowej.
Wyniki. Ankietę wypełniło 253 rodziców dzieci 3-letnich: 164 ze środowiska miejskiego i 89 z wiejskiego, w tym 123 dziewcząt i 130 chłopców. Ponad 80% rodziców uważa, że posiada wiedzę stomatologiczną na poziomie wystarczającym. Zaledwie 54,9% dzieci 3-letnich ma czyszczone zęby co najmniej 2 razy dziennie i tylko 52,2% ankietowanych nakłada na szczoteczkę odpowiednią do wieku ilość pasty. 34,4% 3-latków ma podawane przed snem po ukończeniu 6. miesiąca życia napoje zawierające cukier lub miód, a zaledwie 37,2% wyłącznie wodę. Blisko połowa dzieci (49,8%) dotychczas nie była u dentysty.
Wnioski. Wiedza stomatologiczna rodziców dzieci 3-letnich dotycząca próchnicy wczesnego dzieciństwa wydaje się niewystarczająca. Połowa rodziców nie zgłosiła się jeszcze ze swoim dzieckiem do lekarza dentysty, a zaledwie co drugie dziecko ma szczotkowane zęby 2 razy dziennie. Ponad 1/3 rodziców przedłuża karmienie dzieci piersią/butelką powyżej rekomendowanego 12. miesiąca życia.
Summary
Introduction. Health education, especially in paediatric dentistry, is a very important element on which most preventive programs are based. Parental knowledge of oral hygiene principles and dietary habits have a significant impact on the implementation of appropriate behaviour in children.
Aim. Assessment of dental awareness and health-related behaviours of parents of 3-year-old children based on a survey conducted in the Mazovia Province.
Material and methods. The survey was conducted among parents of 3-year-old children attending kindergartens in the Mazovia Province. The institutions were selected randomly. The study was conducted as a part of a project known as “Monitoring of Oral Health Status among the Polish Population in the years 2013-2015”. The questionnaire contained 38 questions on hygienic and dietary habits, dental visits and caries prophylaxis.
Results. The questionnaire was completed by 253 parents of 3-year-olds (123 girls and 130 boys), including 164 respondents from urban environment and 89 respondents from rural regions. More than 80% of parents believe that their dental knowledge is sufficient. Only 54.9% of 3-year-olds have their teeth cleaned at least 2 times a day and only 52.2% of respondents apply a toothpaste dose that is suitable for age. A total of 34.4% of 3-year-olds are given beverages containing sugar or honey before bedtime after 6 months of age, and only 37.2% are given water only. Nearly half of children (49.8%) have never been to the dentist.
Conclusions. Dental knowledge among parents of 3-year-old children on early childhood caries seems insufficient. Half of the parents have not reported their child to a dentist yet, and only every second child has their teeth brushed twice a day. Over one third of parents prolong bottle or breast-feeding over the recommended age of 12 months.
Wprowadzenie
Przeprowadzone w 2015 roku badanie w ramach Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań u dzieci 3-letnich na terenie województwa mazowieckiego wykazały frekwencję choroby próchnicowej wynoszącą 51,8% oraz średnią wartość wskaźnika puwz 2,45 ± 3,68 (1). Zapobieganie próchnicy u dzieci wymaga działania wielokierunkowego, bowiem stan zdrowia jamy ustnej dziecka w wieku przedszkolnym zależy głównie od świadomości, postaw i zachowań zdrowotnych rodziców – osób spełniających opiekę nad dzieckiem. Brak odpowiedniej wiedzy opiekunów dotyczącej właściwej higieny jamy ustnej oraz prawidłowych nawyków higienicznych może prowadzić nie tylko do próchnicy, ale również do zmian w tkankach przyzębia, zaburzeń w rozwoju narządu żucia, jak i rozwinięcia się chorób ogólnoustrojowych w wyniku działania pierwotnego ogniska zakażenia, znajdującego się w jamie ustnej.
W związku z koniecznością wprowadzania właściwych nawyków zarówno higienicznych, jak i dietetycznych już w pierwszym miesiącu życia dziecka, w działania edukacyjne powinien być zaangażowany nie tylko personel stomatologiczny, ale także lekarze rodzinni, pediatrzy, ginekolodzy, pielęgniarki położne i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej (2). Istotne znaczenie ma również stan zdrowia jamy ustnej kobiet ciężarnych oraz młodych matek. Ponieważ próchnica jest chorobą infekcyjną, ważne jest jak najpóźniejsze zainfekowanie jamy ustnej dziecka bakteriami próchnicowymi, a zapobieganie chorobie próchnicowej powinno zaczynać się już w okresie prenatalnym. Udowodniono, że intensywność próchnicy u dzieci zależy od tego, w jakim wieku nastąpiło zakażenie drobnoustrojami próchnicotwórczymi oraz jaka jest ich liczebność w płytce nazębnej i ślinie (3). U matek z wysokim poziomem Streptococcus mutans w ślinie (> 105 CFU/ml) stwierdzono kilkakrotnie wyższą częstość zakażenia dziecka. Z kolei obniżenie poziomu bakterii próchnicotwórczych w ślinie matki zapobiegało zakażeniu dziecka lub je opóźniało (3, 4).
Cel pracy
Ocena świadomości stomatologicznej oraz zachowań prozdrowotnych rodziców dzieci 3-letnich na podstawie badania ankietowego, przeprowadzonego na terenie województwa mazowieckiego.
Materiał i metody
Badanie ankietowe przeprowadzono wśród rodziców dzieci 3-letnich uczęszczających do wybranych drogą losowania przedszkoli województwa mazowieckiego w ramach Ogólnopolskiego Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej (Umowa Nr 11/1/2015/1210/421 z dnia 18.08.2015 r.). Ankieta zawierała 38 pytań zamkniętych dotyczących nawyków higienicznych i dietetycznych, wizyt stomatologicznych oraz profilaktyki choroby próchnicowej. Dane poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem testu chi-kwadrat oraz współczynnika korelacji rang Spearmana przy poziomie istotności p < 0,05.
Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Warszawskim Uniwersytecie Medycznym (KB/216/2015).
Wyniki
Ankietę wypełniło 253 rodziców dzieci 3-letnich: 164 ze środowiska miejskiego i 89 z wiejskiego, w tym 123 dziewcząt i 130 chłopców. Większość respondentów wydatki związane z dbaniem o zdrowie jamy ustnej oceniło jako średnie (56,5%), 22,5% jako niewielkie, 20,9% jako duże.
Świadomość stomatologiczna opiekunów dzieci 3-letnich
Większość respondentów (81,4%) uznało swoją wiedzę dotyczącą zdrowia jamy ustnej za wystarczającą. Porównując samoocenę wiedzy stomatologicznej w zależności od miejsca zamieszkania, osoby mieszkające na wsi częściej oceniły ją jako ograniczoną (tab. 1).
Tab. 1. Samoocena posiadanej wiedzy stomatologicznej respondentów w badanej populacji z uwzględnieniem miejsca zamieszkania (miasto/wieś) i płci
| Posiadana wiedza rodziców | Miasto | Wieś | Kobieta | Mężczyzna | Suma końcowa |
| ograniczona (mała) | 8 (4,9%) | 10 (11,2%) | 12 (6,2%) | 6 (10,0%) | 18 (7,1%) |
| w pełni wystarczająca (bardzo dobra) | 22 (13,4%) | 7 (7,9%) | 24 (12,4%) | 5 (8,3%) | 29 (11,5%) |
| wystarczająca | 134 (81,7%) | 72 (80,9%) | 157 (81,3%) | 49 (81,7%) | 206 (81,4%) |
Częstość udzielania prawidłowych odpowiedzi na pytania sprawdzające ogólną wiedzę opiekunów dzieci 3-letnich dotyczącą przyczyn choroby próchnicowej przedstawiono w tabeli 2. Najmniej poprawnych odpowiedzi uzyskano na pytania dotyczące transmisji bakterii próchnicotwórczych od opiekunów do dzieci oraz z zębów mlecznych na zęby stałe.
Tab. 2. Pytania sprawdzające ogólną wiedzę respondentów dotyczącą przyczyn choroby próchnicowej (prawidłowe odpowiedzi zaznaczono *)
| Lp. | Treść twierdzenia (nr pytania w kwestionariuszu) | Tak | Nie | Nie wiem |
| N (%) |
| 1 | Dzieci powinny korzystać regularnie z wizyt kontrolnych u dentysty | 247*
(97,6%) | 2 (0,8%) | 4 (1,6%) |
| 2 | Częste pojadanie między głównymi posiłkami sprzyja próchnicy zębów | 205*
(81%) | 13 (5,1%) | 35 (13,8%) |
| 3 | Nadużywanie cukru powoduje próchnicę | 243*
(96%) | 1 (0,4%) | 9 (3,6%) |
| 4 | Dzieciom do 7.-8. roku życia dorośli powinni pomagać w oczyszczaniu zębów | 172*
(68%) | 55
(21,7%) | 26
(10,3%) |
| 5 | Środki zawierające fluor pomagają chronić zęby przed próchnicą | 222*
(87,7%) | 6 (2,4%) | 25 (9,9%) |
| 6 | Zęby mleczne nie wymagają takiej troski jak stałe, ponieważ wkrótce wypadną | 12
(4,7%) | 232*
(91,7%) | 9 (3,6%) |
| 7 | Próchnica zębów mlecznych „przenosi się” na zęby stałe | 195*
(77,1%) | 8 (3,2%) | 50
(19,8%) |
| 8 | Bakterie powodujące próchnicę mogą być przeniesione do buzi dziecka np. od matki | 160*
(63,2%) | 25
(9,9%) | 68
(26,9%) |
Nawyki higieniczne
Analiza zachowań w zakresie higieny jamy ustnej u dzieci w wieku 3 lat wykazała, że 99,9% dzieci ma oczyszczane zęby, jednak tylko u 54,9% co najmniej 2 razy dziennie, u 38,7% tylko raz dziennie, u 5,5% – 1-3 razy w tygodniu, a u 0,8% badanych dzieci – sporadycznie lub w ogóle nie są oczyszczane. W badanej grupie dzieci, u których są oczyszczane zęby, tylko u 45,0% zabieg ten był wykonywany po śniadaniu i po kolacji, u 2,4% po każdym posiłku. Natomiast u 46,3% badanych zęby czyszczono wyłącznie po jednym posiłku w ciągu dnia, a u 6,4% tylko przed śniadaniem. Większość dzieci (99,6%) do oczyszczania zębów używa szczoteczkę i pastę do zębów. Nie stwierdzono wyraźnych różnic dotyczących czyszczenia zębów w odniesieniu do posiłków i stosowanych środków w zależności od miejsca zamieszkania i płci.
Wiedzy o zawartości fluoru w paście do zębów nie posiadało 15,5% opiekunów dzieci 3-letnich. U 64,5% dzieci była stosowana pasta do zębów zawierająca fluor, a u 19,9% bez fluoru. Niestety, zaledwie 52,2% opiekunów nakładało na szczoteczkę odpowiednią do wieku ilość pasty do zębów (wielkość ziarenka groszku). Aż 37,4% przekraczało zalecaną ilość pasty, częściej mieszkańcy wsi (40,4%) niż miast (35,8%). Niestety u 25,9% dzieci w wieku 3 lat, u których są szczotkowane zęby, nie jest udzielana pomoc podczas oczyszczania zębów lub jest udzielana bardzo rzadko. Tylko u 44,6% dzieci spośród 231, którym rodzice udzielają pomocy podczas szczotkowania zębów, zabieg ten jest wykonywany przez osobę dorosłą.
Nawyki żywieniowe
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Monitorowanie Stanu Zdrowia Jamy Ustnej Populacji Polskiej w latach 2013-2015. Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań w populacji polskiej w wieku 3, 10 i 15 lat w 2015 roku.
2. Olczak-Kowalczyk D, Wagner L: Zapobieganie i leczenie choroby próchnicowej u dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Borgis, Warszawa 2013: 25-27.
3. Starczewska M, Emerich K: Profilaktyka stomatologiczna u dzieci. Nowa Pediat 2010; 12(1): 28-31.
4. Baca P, Castillo AM, Lièbana MJ et al.: Horizontal transmission of Streptococcus mutans in schoolchildren. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2012; 17: 495-500.
5. Wapniarska K, Buła K, Hilt A: Świadomość prozdrowotna rodziców w zakresie zdrowia jamy ustnej dzieci w świetle badań ankietowych. Przegl Epidemiol 2016; 70: 137-140.
6. Kowalczyk-Kustra O, Jarzębowska A, Zakrzewski J: Wpływ doświadczeń i emocji stomatologicznych rodzica na sposób kształtowania postawy stomatologicznej dziecka. Nowa Stomatol 2015; 20(2): 47-52.
7. Iwanicka-Grzegorek E, Kępa-Prokopienko J, Pierzynowska E: Świadomość zdrowotna rodziców dzieci w wieku przedszkolnym – badanie ankietowe. Nowa Stomat 2007; 1: 8-12.
8. Dybiżbańska E, Zawadziński M, Pierzynowska E et al.: Występowanie próchnicy u 3- i 6-letnich dzieci w Polsce. Czas Stomat 2003; LVI(8): 510-515.
9. Zanio-Kulaszewska A, Zduniak A, Zawadziński M, Jodkowska E: Ocena świadomości stomatologicznej matek dzieci sześcioletnich w województwie mazowieckim. Nowa Pediat 2012; 2: 32-39.
10. Blinkhorn AS, Wainwright-Stringer YM, Holloway PJ: Dental health knowledge and attitudes of regularly attending mothers of high-risk, pre-school children. Int Dent J 2001; 51: 435-438.
11. Skonieczna J, Jankowska M, Olejniczak D, Boratyński W: Zachowania higieniczne dzieci w wieku przedszkolnym w ocenie rodziców. Journal of Education, Health and Sport 2015; 5(9): 109-116.
12. Gao XL, McGrath C, Lin HC: Oral health status of rural-urban migrant children in South China. Int J Paediatr Dent 2011; 21: 58-67.
13. Małkiewicz E, Borkowska T, Wierzbicka M: Świadomość stomatologiczna i zachowania zdrowotne opiekunów dzieci, zainteresowanych programami profilaktycznymi. Probl Hig Epidemiol 2012; 93(1): 90-96.
14. Chorzewska E, Wasilczuk U, Marczuk-Kolada G et al.: Wpływ nawyków żywieniowych i wykształcenia rodziców na intensywność próchnicy u dzieci w wieku przedszkolnym. Nowa Stomatol 2015; 20(4): 142-148.
15. Anderson CA, Curzon ME, Van Loveren C et al.: Sucrose and dental caries: a review of the evidence. Obes Rev 2009; 10: 41-54.
16. Julia W, Glaser M, Heinzel-Gutenbrunner M, Pieper K: Association of caries increment in preschool children with nutritional and preventive variables. Clin Oral Invest Published online February 2015.
17. Vichayanrat T, Steckler A, Tanasugarn C, Lexomboon D: The evaluation of a multi-level oral health intervention to improve oral health practices among caregivers of preschool children. Southeast Asian J Trop Med Public Health 2012; 43: 526-539.
18. Henderson N: Healthy Smiles: A Family Guide. 2009. American Academy of Pediatric Dentistry. http://www.sonicare.com/professional/en_us/pdf/AAPD_HealthySmiles_guide.pdf.
19. Frenkel H, Harvey I, Needs K: Oral health care education and its effect on caregivers’ knowledge and attitudes: a randomised controlled trial. Community Dent. Oral Epidemiolol 2002; 30: 91-100.
20. Kargul A, Koperny M, Bała M et al.: Ocena stanu wiedzy na temat czynników wywołujących chorobę próchnicową oraz metod jej zapobiegania na podstawie badania ankietowego wśród rodziców dzieci w wieku przedszkolnym. Dent Med Probl 2015; 52(3): 316-323.
