Ślinianki przyuszne u dzieci nie powinny być wyczuwalne w badaniu palpacyjnym. Zauważalna asymetria twarzy bądź jedno- lub obustronny obrzęk najczęściej związane są z obecnością patologii w obrębie przyusznicy. Wśród najczęstszych przyczyn należy wymienić: infekcje, choroby z grupy autoimmunologicznych, limfoproliferacyjnych, obstrukcje przewodów oraz guzy łagodne lub złośliwe. Szybko narastający obrzęk to typowo wynik infekcji wirusowej lub przewlekłego, nawracającego zapalenia ślinianek.

Termin „pneumoparotid” oznacza obecność powietrza w obrębie miąższu gruczołu lub przewodu wyprowadzającego Stenona (1, 2). Pneumoparotiditis to zapalenie ślinianki na bazie wstecznej inwazji patogenów przez poszerzone, w wyniku barotraumy, ujście przewodu (3). Ze względu na bogactwo flory jamy ustnej, mało prawdopodobne jest występowanie pneumoparotid bez pneumoparotiditis. Natomiast współwystępowanie wtórnego obrzęku zapalnego często prowadzi do błędnego rozpoznania prostego zapalenia ślinianki.

Do grupy ryzyka pneumoparoditis należą muzycy instrumentów dętych oraz dorośli z zaburzeniami psychicznymi (4, 5). Większość chorych jest świadoma swojej umiejętności wypełnienia gruczołu powietrzem. Większe wyzwanie diagnostyczne stanowią chorzy, u których proces ten zachodzi bezwiednie.

Chłopiec w wieku 12,5 roku został przyjęty na Oddział Otolaryngologii Dziecięcej WUM w trybie pilnym z powodu obrzęku prawego policzka. Półtora dnia wcześniej pacjent zakończył 7-dniową doustną terapię zapalenia ślinianki klindamycyną. Diagnozę i terapię zaproponowano na oddziale laryngologii innego ośrodka, w którym chory przebywał 5 dni poprzedzające leczenie w trybie ambulatoryjnym. W ówcześnie wykonanym badaniu USG ślinianki opisano stan zapalny gruczołu oraz jego torbiel w okolicy kąta żuchwy. Wykonano TK głowy (ryc. 1, 2).

Opisano: „W okolicy przyusznej, po stronie prawej, poniżej przewodu słuchowego zewnętrznego, w rzucie ślinianki widoczny zbiornik gazu o średnicy 23 mm, gaz widoczny jest także w przewodach ślinowych prawej ślinianki przyusznej oraz w przewodzie śliniankowym. Po stronie lewej gaz widoczny jest w przewodzie śliniankowym oraz w przewodach ślinowych w obrębie ślinianki. Widoczne powiększone węzły chłonne szyi do 21 mm. Przy dodatnim ciśnieniu w jamie ustnej zarówno przewody ślinowe, jak i zbiornik gazu po stronie prawej ulegają poszerzeniu. Obraz TK odpowiada najpewniej zdrenowanej torbieli przez przetokę do przewodów ślinowych, przy nieszczelnym ujściu i cofaniu się wstecznie powietrza do ślinianek”. Obrzęk policzka, zlokalizowany bezpośrednio pod płatkiem prawej małżowiny usznej, narósł ponownie w sposób gwałtowny, wywołując u dziecka umiarkowane dolegliwości bólowe. Przy przyjęciu wykładniki stanu zapalnego nie odbiegały od normy: CRP < 0,5, WBC ? 8,59 tys., LYMF ? 34,3% (N: 24,7-56,0%), NEUT ? 56,3% (N: 43-65%), MONO ? 6,6% (N: 4,4-12,3), EOSYNO ? 2,4% (N: 0,0-4,4%). Temperatura ciała wynosiła 36,6°C. W badaniu ORL nie obserwowano ewakuacji treści patologicznej z poszerzonego ujścia gruczołu, jedynie prawidłową wydzielinę z pęcherzykami powietrza. W dyżurowo wykonanym badaniu USG opisano: „Obie ślinianki przyuszne nie są powiększone, ale mają niejednorodną echostrukturę miąższu, bez zmian ogniskowych. Po stronie lewej niewielka ilość powietrza w przewodzie ślinianki, po stronie prawej duża ilość powietrza w rzucie ślinianki oraz niewielka ilość płynu, ok. 6-5 mm. Ślinianka przyuszna prawa z nieznacznie zwiększonym unaczynieniem. W obu okolicach podżuchwowych nieznacznie powiększone odczynowo węzły chłonne, do ok. 24 x 7 mm. Tkanki wokół ślinianek bez cech obrzęku”. Ze względu na obraz kliniczny i dane z wywiadu, jako profilaktykę parotiditis lekarz dyżurny Oddziału włączył do leczenia Amoksiklav i.v. Chory przyznał, że w ostatnich miesiącach „bawił się”, nadmuchując sobie obie ślinianki. Początkowo rozdęcie końcowego odcinka przewodu było niezauważalne, a opory napełniania gruczołu duże. Z czasem chłopiec „wypracował” pneumocele długości około 27 mm. Zeznał, że wrażenie „buzowania” przy opróżnianiu zmiany z powietrza sprawiało mu dużo radości.

Według deklaracji mamy, chłopiec dwukrotnie przechodził zapalenie przyusznicy po stronie prawej. Za każdym razem obserwowano wyciek treści ropnej z ujścia przewodu Stenona. Obie infekcje miały miejsce w ostatnim półroczu.

Pacjent w chwili przyjęcia pozostawał pod opieką poradni immunologicznej, gastroenterologicznej i kardiologicznej. Od kilku lat skarżył się na bóle śródbrzusza trwające kilka minut, bez związku z przyjmowanymi pokarmami. Mama dziecka potwierdziła brak apetytu syna, wydłużony czas przeżuwania posiłków i „kłopoty z przełykaniem” pokarmów stałych. Siatki centylowe były trudne do oznaczenia ze względu na brak pomiarów. W chwili badania masa ciała chłopca: 31 kg, lokowała się na 3. centylu (w 5. r.ż. na 25. c), a wysokość ciała: 149 cm, na 25. centylu (w 5. r.ż. na 75. c). Mama zwracała uwagę na nawracające infekcje GDO u chłopca, alergię (bez oznaczenia alergenów i bez leczenia), GERD (bez dokumentacji, bez leczenia) oraz wykluczoną celiakię (również brak dokumentacji). Dodatkową informacją z wywiadu rodzinnego było ustalenie, że u ojca chłopca rozpoznano i leczono przełyk Barretta.