*Elżbieta Hołderna-Kędzia, Bogdan Kędzia1
Synbiotyczne działanie produktów pszczelich wytwarzanych ze źródeł roślinnych
Synbiotic activity of bee products prepared from plant origin
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: dr hab. inż. Małgorzata Łochyńska, prof. IWNiRZ
Streszczenie
W publikacji omówiono nowe zastosowanie produktów naturalnych wytwarzanych przez pszczoły ze źródeł roślinnych (miód, obnóże pyłkowe i pierzga pszczela) jako synbiotyki, gdyż mają one zarówno aktywność prebiotyczną, jak i probiotyczną. Podstawą kwalifikacji do tych grup są obecne w nich węglowodany: disacharydy, trisacharydy, inne oligosacharydy, polisacharydy oraz znane ze swego korzystnego działania na organizm fruktooligosacharydy (działanie prebiotyczne), a także typowe dla świeżych produktów żywe drobnoustroje (działanie probiotyczne). W grupie oligosacharydów do najważniejszych substancji prebiotycznych zalicza się: 1-kestozę i panozę, a w obrębie polisacharydów amylozę, celulozę, pektyny i dekstryny. Zarówno miód, obnóże pyłkowe, jak i pierzga w trakcie przetwarzania w ulu są wzbogacane w bakterie kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus. Jednak w trakcie przechowywania ich liczba, szczególnie w pyłku kwiatowym i pierzdze, stopniowo obniża się, wskutek czego tracą one swe właściwości probiotyczne. Na tej podstawie można przyjąć, że produkty pszczele (miód, obnóże pyłkowe i pierzga) mogą w znaczącym stopniu uzupełniać poziom prebiotyków w organizmie, a świeży miód może być dodatkowo źródłem drobnoustrojów o charakterze probiotycznym.
Summary
The publication discusses the new use of natural products produced by bees from plant sources (honey, pollen and bee bread) as synbiotics, because they have both prebiotic and probiotic activity. The basis for classification to these groups are the carbohydrates present in them: disaccharides, trisaccharides, other oligosaccharides, polysaccharides and fructooligosaccharides known for their beneficial effects on the body (prebiotic effect), as well as live microorganisms typical of fresh products (probiotic effect). On this basis, bee products (honey, pollen and bee bread) can significantly supplement the level of prebiotics in the body, and honey can additionally be a source of probiotic microorganisms. In the group of oligosaccharides, the most important prebiotic substances are: 1-kestosis and panosis, and among polysaccharides, amylose, cellulose, pectins and dextrins. During processing in the hive, both the honey, pollen and bee bread are enriched with lactic acid bacteria of the Lactobacillus genus. However, during storage, their number especially in pollen and bee bread gradually decreases, as a result of which they lose their probiotic properties. On this basis, it can be assumed that bee products (honey, pollen and bee bread) can significantly supplement the level of prebiotics in the body, and fresh honey can additionally be a source of probiotic microorganisms.
Wprowadzenie
Preparaty naturalne, w tym produkty pszczele, odgrywają ważną rolę w kształtowaniu układu odpornościowego organizmu. Istotne zadanie spełnia także odpowiednio zbilansowana dieta skomponowana z produktów o jak najmniejszym stopniu przetworzenia i dużej zawartości błonnika pokarmowego (działanie prebiotyczne). Nieodzownymi składnikami codziennego pożywienia są ponadto bakterie probiotyczne o korzystnym wpływie na organizm poprzez utrzymanie właściwej mikroflory w przewodzie pokarmowym. Obie grupy czynników, tj. probiotyki i prebiotyki, łącznie są nazywane synbiotykami, a skojarzone działanie wywołane za ich przyczyną nazywa się działaniem synbiotycznym. Właściwości probiotyczne wielu szczepów wynikają głównie z aktywności antagonistycznej w stosunku do drobnoustrojów jelitowych; przejawiają się przede wszystkim w zdolności do kolonizacji przewodu pokarmowego i regulacji procesów trawiennych organizmu. Działają także poprzez obniżenie pH środowiska jelit, niekorzystnego dla drobnoustrojów chorobotwórczych, konkurencję o składniki odżywcze i wytwarzanie substancji antybiotycznych. Najkorzystniejszym dla organizmu naturalnym źródłem bakterii probiotycznych są fermentowane produkty mleczne i tradycyjne kiszonki (1). Okazuje się, że właściwości prebiotyczne ma także miód pszczeli (2). Natomiast substancje i preparaty prebiotyczne pochodzenia roślinnego, np. surowce, ekstrakty i składniki roślinne, nieulegające trawieniu w przewodzie pokarmowym, stymulują wzrost i aktywność bakterii jelitowych (3).
Substancje pochodzenia roślinnego charakteryzują się ponadto właściwościami przeciwbakteryjnymi, przeciwzapalnymi, przeciwutleniającymi, a także regulują przemianę materii i stymulują układ odpornościowy, co przyczynia się do polepszenia apetytu i procesów trawiennych oraz działania wzmacniającego i uspokajającego. Ich źródłem mogą być zarówno surowce roślinne (czosnek, szparagi, cebula, pszenica), surowce zielarskie (cykoria podróżnik, mniszek lekarski, słonecznik bulwiasty), jak również produkty pszczele pochodzenia roślinnego (miód, obnóże pyłkowe, pierzga) (1, 4).
Preparaty probiotyczne weszły do powszechnego użycia z wielu powodów, jakich dostarcza nam współczesna cywilizacja i związany z nią styl życia. Jednym z nich jest zbyt częste i niekiedy nieuzasadnione stosowanie przez medycynę akademicką antybiotyków, chemioterapeutyków i środków dezynfekcyjnych. W konsekwencji obserwujemy lawinowy rozwój szczepów szpitalnych i wzrost ich oporności na dotychczasowe preparaty dostępne w lecznictwie. Zjawisko to tłumaczy się zdolnością drobnoustrojów do wytwarzania różnych mechanizmów oporności umożliwiających im przetrwanie w trudnych warunkach. Jednym ze sposobów przystosowawczych jest zdolność do rozkładania pierścienia β-laktamowego antybiotyków z grupy penicylin i cefalosporyn. Częstą przyczyną zakażeń szpitalnych są m.in. gronkowce złociste metycylinooporne (Staphylococcus aureus MRSA – methicillin resistant Staphylococcus aureus), pałeczki Gram-ujemne wytwarzające β-laktamazy o rozszerzonym spektrum (np. Escherichia coli ESBL – extended-spectrum beta-lactamases). Znanym zjawiskiem wśród klinicznych przypadków zakażeń są także bakterie wielolekooporne (ang. multidrug resistant bacteria). Niezależnie od tego w efekcie częstych terapii antybiotykowych dochodzi do zaburzeń mikroflory jelitowej przewodu pokarmowego (dysbioza).
W tej sytuacji coraz większą rolę odgrywają probiotyki, czyli żywe drobnoustroje o korzystnym oddziaływaniu na mikroflorę przewodu pokarmowego. Są one jej naturalnym składnikiem oraz wykazują zdolność namnażania się w jelitach i kolonizacji nabłonka w miejsce drobnoustrojów chorobotwórczych, które wywołały stan zapalny (3-6).
Naturalne produkty o działaniu synbiotycznym
Szczególnie wartościowym naturalnym źródłem, zarówno bakterii probiotycznych, jak i substancji o działaniu prebiotycznym są produkty pszczele pochodzące z materiału roślinnego. Na podstawie analizy składu chemicznego takich produktów, jak miód pszczeli, obnóże pyłkowe i pierzga, można stwierdzić, że wykazują one zarówno właściwości prebiotyczne, jak i probiotyczne, zatem mogą być z powodzeniem wykorzystane w tym charakterze w celu profilaktycznym (1, 2, 7, 8).
Charakterystyka probiotyków
Probiotykami nazywamy preparaty lub produkty zawierające hodowle żywych drobnoustrojów, które korzystnie oddziałują na ekosystem jelitowy człowieka. U zdrowej osoby flora jelitowa pozostaje w stanie równowagi biologicznej. Stanowią ją drobnoustroje: saprofityczne (pałeczki z rodzajów Bifidobacterium i Lactobacillus), oportunistyczne (pałeczki z rodzajów Bacteroides, Eubacterium, z rodziny Enterobacteriaceae) oraz chorobotwórcze (z rodzajów Clostridium, Staphylococcus, Pseudomonas). Natomiast wśród drobnoustrojów probiotycznych wymienia się głównie bakterie kwasu mlekowego z rodzajów: Lactobacillus, Bifidobacterium, Lactococcus lactis, inne bakterie Gram-dodatnie (Bacillus cereus, Enterococcus faecium, Enterococcus faecalis), Gram-ujemne (Escherichia coli), a także grzyby drożdżoidalne z rodzaju Saccharomyces (Saccharomyces boulardii) i grzyby pleśniowe (Aspergillus niger) (3, 9-11). Duży wpływ na wytwarzanie i rozwój bakterii kwasu mlekowego mają obecne w miodzie i pyłku kwiatowym substancje prebiotyczne. W trakcie zachodzącej w ulu ich beztlenowej fermentacji drobnoustroje probiotyczne wytwarzają duże ilości kwasu mlekowego, który konserwuje i zapewnia trwałość powstałego produktu pszczelego.
Produkty pszczele działające probiotycznie
Wśród produktów pszczelich, do potencjalnych źródeł bakterii probiotycznych można zaliczyć: miód pszczeli, w mniejszym stopniu obnóże pyłkowe i pierzgę pszczelą. Zawierają one głównie bakterie z rodzaju Lactobacillus o wielokierunkowym działaniu biologicznym.
Miód pszczeli
Miód pszczeli jest wytwarzany przez pszczoły z pożytku roślinnego, tj. nektaru kwiatowego lub spadzi z drzew iglastych lub liściastych. Pszczoły po pobraniu pożytku przenoszą go w wolu miodowym do ula i wzbogacają w międzyczasie w bakterie probiotyczne, pochodzące z wydzieliny gruczołów ślinowych. Następnie produkt jest składany w komórkach plastra, pokrywany wieczkiem woskowym i pozostawiany w celu ostatecznego odparowania wody i dojrzewania. W tym czasie zachodzą procesy polegające na hydrolizie enzymatycznej dwucukru sacharozy do cukrów prostych – glukozy i fruktozy. Wśród bakterii z rodzaju Lactobacillus dodawanych przez pszczoły do miodu najczęściej spotykane są następujące gatunki: L. acidophilus, L. casei, L. lactis, L. plantarum, z rodzaju Bifidobacterium – B. bifidum, rzadziej spotyka się inne gatunki bakterii probiotycznych. Nektar i spadź mogą być ponadto źródłem grzybów drożdżoidalnych z gatunku Saccharomyces cerevisiae, które wzmacniają oddziaływanie probiotyczne miodu. W niezasklepionym miodzie liczba drobnoustrojów probiotycznych mieści się z reguły w granicach 100-12.000 (średnio 3200) w 1 g. Jednak w miarę zasklepiania komórek plastra ich liczba powoli obniża się, a po upływie 4-8 tygodni następuje stopniowe wymieranie drobnoustrojów probiotycznych. W związku z powyższym można przyjąć, że miód pszczeli spełnia kryteria naturalnego probiotyku w krótkim okresie od momentu złożenia go w komórkach plastra. Dlatego najlepiej wykorzystać do tego celu miód świeży, tj. bezpośrednio po pozyskaniu przez pszczelarza. W tym kontekście miód handlowy jest praktycznie całkowicie pozbawiony takich właściwości.
Dzięki wzajemnej zależności pomiędzy obecnością bakterii kwasu mlekowego w przewodzie pokarmowym pszczół i produktami pszczelimi, głównie miodem, można je zaliczyć do produktów fermentowanych o istotnym znaczeniu dla układu immunologicznego owadów i człowieka. Okazuje się, że opracowane preparaty probiotyczne, zawierające szczepy Lactobacillus kunkeei i Fructobacillus fructosus, są skuteczne w zwalczaniu i zapobieganiu zakażeń bakteriami i grzybami chorobotwórczymi dla pszczół (1-3, 12, 13).
Wśród drobnoustrojów probiotycznych miodu pszczelego dominują szczepy z rodzaju Lactobacillus. Wyizolowano z niego m.in. szczep Lactobacillus rhamnosus, skuteczny wobec pałeczek Helicobacter pylori odpowiadających za powstawanie i rozwój uszkodzeń śluzówki żołądka. W badaniach na myszach wykazano, że działanie tego szczepu było porównywalne ze skutecznością antybiotyku klarytromycyny stosowanej w leczeniu tych chorób (14).
Obnóże pyłkowe
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Trojan N, Satora P. Probiotyki i ich potencjalne właściwości antyoksydacyjne. Post Mikrobiol 2017; 18-27.
2. Rosiak E, Jaworska D. Właściwości probiotyczne i prebiotyczne miodów pszczelich w aspekcie ich jakości i bezpieczeństwa zdrowotnego. Żywn Nauka Technol Jakość 2019; 3(12):36-48.
3. Krakowiak O, Nowak R. Mikroflora przewodu pokarmowego człowieka – znaczenie, rozwój, modyfikacje. Post Fitoter 2015; (3):193-200.
4. Gawęcki J, Mossor-Pietruszewska T. Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu. Wyd. Nauk PWN, Warszawa 2004.
5. Kędzia A. Działanie probiotyków na organizm człowieka. Cz. I. Rola flory fizjologicznej przewodu pokarmowego. Post Fitoter 2008; (4):247-51.
6. Szajewska H. Probiotyki. Historia. Definicja. Mechanizm działania. Wyd. Krotex, Poland Sp. z o.o. 2003.
7. Kędzia B, Hołderna-Kędzia E. Pszczeli pyłek kwiatowy. Pozyskiwanie, skład chemiczny, właściwości biologiczne, działanie lecznicze. Wyd. Humana Divinis, Toruń 2012.
8. Kędzia B, Hołderna-Kędzia E. Lecznicze działanie miodu pszczelego w chorobach wewnętrznych. MedPharm Polska, Wrocław 2010.
9. Kędzia B, Hołderna-Kędzia E. Miód. Skład i właściwości biologiczne. Przeds. Wyd. Rzeczposp. SA, Warszawa 2008.
10. Boukraâ L. Honey in traditional and modern medicine. Taylors & Francis Group 2014.
11. Śliżewska K, Nowak A, Barczyńska R i wsp. Probiotyki – definicja, właściwości i zastosowanie w przemyśle. Żywn Nauka Technol Jakość 2013; 1:5-20.
12. Borawska J, Bednarski W, Gołembiewska J. Charakterystyka sacharydów miodu oraz możliwości zastosowania Bifidobacterium do modyfikacji ich składu i właściwości. Żywn Nauka Technol Jakość 2011; 3:29-39.
13. Gajfullina LR, Sautykowa JS, Nikolenko AG. Mołocznokisłyje probioticzeskije bakterii w miedie. Pczełowodstwo 2017; 7:50-2.
14. Asgari B, Kermanian F, Derakhshan N i wsp. Honey-derived Lactobacillus rhamnosus alleviates Helicobacter pylori – induced gastro-intestinal infection and gastric inflammation in c57bl/6mice:an immuno-histologic study. Arq Gastroenterol 2018; 55(3):279-82.
15. Asama T, Arima TH, Gomi T i wsp. Lactobacillus kunkeei YB38 from honeybee products enhances IgA production in healthy adults. J Appl Microbiol 2015; 119:818-26.
16. Wamanu A, Wamanu E, Popa O i wsp. Obtaining of a symbiotic product based on lactic bacteria, pollen and honey. Pak J Biol Sci 2008; 11(4):613-7.
17. Kubik C, Piasecka K, Anyżka A i wsp. Polifruktany i fruktooligosacharydy (FOS) – występowanie, otrzymywanie i zastosowanie. Biotechnol 2006; 2:103-16.
18. Kohlmünzer S. Farmakognozja. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1993.
19. Jurasz NI. Apiterapija. Leczenje produktami pczełowodstwa. Wyd. Feniks, Rostow-na-Donu 2012.
20. Kędzia B, Hołderna-Kędzia E. Zastosowanie miodu i ziół w terapii. Wyd. Humana Divinis, Toruń 2014.