© Borgis - Medycyna Rodzinna 5/2002, s. 169-171
Marek Modrzyński1, Barbara Wróbel2, Edward Zawisza3
Przypadek zespołu Stevens-Johnsona wywołanego przez podanie doksycykliny
Stevens-Johnson syndrome caused by doxycycline
1 z Poradni Alergologicznej NZOZ Euromedica-spec w Grudziądzu
Kierownik Poradni: dr n. med. Marek Modrzyński
2 z Oddziału Otolaryngologii Specjalistycznego Szpitala im. W. Biegańskiego w Grudziądzu Ordynator Oddziału: dr n. med. Barbara Wróbel 3z Polikliniki Alergologii CSK Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Polikliniki: prof. dr hab. med. Edward Zawisza
Summary
The Stevens-Johnson syndrome is a rare sort of multiform erythema, which can by used by different factors. The authors describe Stevens-Johnson syndrome caused by hypersensivity to doxycycline.
Niepożądane oddziaływania leków są zjawiskiem stosunkowo częstym, ocenianym różnie, w zależności od źródła, na ok. 3-25% (1, 16).
Śmiertelność wskutek podania leków oceniana jest natomiast na 0,1-0,01% (4).
W związku z wprowadzaniem do użytku coraz większej ilości leczniczych substancji chemicznych, stosowanych dodatkowo w różnych kombinacjach, można się liczyć z narastaniem tego zjawiska.
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia przez niepożądane działanie leku rozumie się poważne, nieoczekiwane reakcje na lek podany typową drogą i w standardowej dawce (wg 15). Na wystąpienie takich reakcji mają wpływ nie tylko cechy samego leku ale również cechy chorego (fizjologiczne i genetyczne), uwarunkowania środowiskowe, nawyki (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, narkomania) i wiele innych czynników.
Wszystkie niepożądane reakcje polekowe podzielić można na toksyczne i nietoksyczne. Wśród tych ostatnich dużą grupę stanowią odczyny alergiczne szacowane na 25% wszystkich reakcji niepożądanych (23).
Polekowe reakcje alergiczne rozwijać się mogą na podłożu wszystkich czterech typów nadwrażliwości wg Gella i Coombsa.
Do leków najczęściej wywołujących reakcje alergiczne zaliczane są antybiotyki, sulfonamidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki znieczulające miejscowo, dekstrany, jodowe środki kontrastowe, surowice obcogatunkowe i wiele innych. Wśród antybiotyków największy problem stanowią te, które zawierają w swej cząsteczce pierścień β-laktamowy (a więc głównie cefalosporyny i penicyliny), natomiast antybiotyki o innej budowie uczulają stosunkowo rzadziej. Dotyczy to również tetracyklin, których tzw. współczynnik alergizacji po podaniu doustnym lub parenteralnym wynosi wg Jägera zaledwie 0,1% (9). Badania dowodzą, że tetracykliny są również słabymi alergenami kontaktowymi (17). Wyjątkowo rzadko opisywano po ich podaniu reakcje anafilaktyczne, pokrzywkę, wysypki i astmę oskrzelową (5). Stosunkowo częściej obserwowano natomiast reakcje toksyczne polegające na odkładaniu się leku w zębach i kościach, czy uszkodzeniu wątroby.
Reakcje uczuleniowe na podane leki przebiegać mogą w różnych formach klinicznych, które podzielić można na odczyny ogólne i odczyny narządowe (19). Wśród tych ostatnich wymienia się zmiany ze strony układu oddechowego, układu pokarmowego, układu moczowego oraz przede wszystkim ze strony skóry (9). W procesie diagnostycznym niepożądanych reakcji polekowych skóra zajmuje miejsce szczególne, w związku z faktem, że jest ona zajęta częściej niż inne narządy (3). Dodatkowo zmianami objęte być mogą również błony śluzowe (11).
Osutki polekowe charakteryzują się różnorodnością objawów klinicznych, co uzależnione jest głównie od patomechanizmu powstawania, zaś w mniejszym stopniu od rodzaju czynnika wywołującego. Pojawiać się mogą bąble pokrzywkowe, wykwity pęcherzowe, liszajowate, plamica, zmiany barwnikowe, trądzik, zmiany martwicze, zmiany łuszczycopodobne, zaburzenia wzrostu paznokci i włosów (9, 15). Ta różnorodność cech morfologicznych stanowić może poważny problem w diagnostyce różnicowej.
Jedną z częstszych postaci zmian skórnych jest rumień wielopostaciowy. Charakteryzuje się on występowaniem obrzękowych, czerwonosinych ognisk rumieniowych, dobrze odgraniczonych od otoczenia. Do tego typu wykwitów dołączać się mogą zmiany pęcherzowe, dotyczące skóry i błon śluzowych jamy ustnej, a czasami nawet gardła i przełyku (21). W ciężkiej postaci wyróżnia się tutaj dwie jednostki kliniczne, a mianowicie zespół Stevensa-Johnsona oraz obarczoną wysoką śmiertelnością toksyczną nekrolizę naskórka (zesp. Lyell´a).
Pierwsza z wymienionych jednostek opisana została dokładnie przez Stevensa i Johnsona w 1922 roku, choć pierwsze wzmianki o niej są o sto lat wcześniejsze (Alibert i Bazina 1822) (6).
Zespół Stevensa-Johnsona charakteryzuje się obecnością pęcherzy na błonach śluzowych jamy ustnej, które są zazwyczaj krótkotrwałe i szybko przechodzą w nadżerki i owrzodzenia, dominujące w związku z tym w obrazie klinicznym. Zmiany pęcherzowe pojawiać się mogą również w obrębie narządów płciowych, jamy nosowej i spojówek, prowadząc czasami do poważnych powikłań ocznych. Charakterystyczne jest tworzenie się nawarstwionych, krwotocznych strupów na czerwieni wargowej. Wykwity skórne są analogiczne jak w łagodniejszych postaciach rumienia wielopostaciowego i występują na twarzy i kończynach, a w wypadkach cięższych również na tułowiu (11).
Rozległe zmiany wrzodziejące i krwotoczne na wargach i w obrębie błony śluzowej jamy ustnej są bardzo bolesne, utrudniając chorym jedzenie i połykanie. Następstwem tego bywa odwodnienie i osłabienie organizmu zmuszające do hospitalizacji. Początek choroby jest gwałtowny, występuje wysoka gorączka oraz bóle stawowe, bóle głowy, kaszel i bolesność w klatce piersiowej. Okres utrzymywania się objawów wynosi 3-6 tygodni. Choroba najczęściej atakuje dzieci i młodych dorosłych, głównie mężczyzn.
Leczenie polega na dożylnym podawaniu płynów, stosowaniu krótkoczasowej terapii glikokortykosteroidami oraz leczeniu objawowym z zastosowaniem środków miejscowo znieczulających i antyseptycznych oraz przeciwgorączkowych (10, 13, 20).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Classen D.C. et al.: Computerizied surveillance of adverse drug events in hospitalized patients, JAMA 1991, 226:2847-2851. 2. Curley R.K., Verbov J.L.: Stevens-Johnson syndrome due to tetracyclines – a case report (doxycycline) and review of the literature, Clin. Exp. Dermatol., 1987 Mar;12(2):124-5. 3. Czarnecka-Operacz M., Silny P.: Osutki polekowe, Alergia Astma Immunologia, 2000, 5(3):165-174. 4. De Swarte R.D. Drag allergy. W: Patterson R., Zeiss C.R., Grammer L.C. et al.: Allergic diseases : diagnosis and treatment, Philadelphia, Lippincott 1993, 4:395-552. 5. Fawcett I.W., Pepys J.: Allergy to a tetracycline preparation – a case report, Clin. Allergy, 1976 May, 6:3, 301-4. 6. Fejgin J. (red.): Leksykon zespołów i objawów chorobowych, PZWL 1959, 220. 7. Gallais V. et al.: Stevens-Johnson syndrome caused by doxycycline, Presse Med. 1997 May 31;26(18):855. 8. Guillén Toledo J. et al.: Stevens-Johnson syndrome caused by allergy to sulfonamides and penicillin. Histological sutdy with the electronic microscope, Alergia, 1967 Aug, 15:1, 8-18. 9. Jäger L, Merk H.F.: Alergie lekowe, Czelej, Lublin 1997. 10. Kakourou T. et al.: Corticosteroid treatment of erythema multiforme major (Stevens-Johnson syndrome) in children, Eur. J. Pediatr. 1997 Feb, 156(2):90-3. 11. Langlais P.R., Miller C.S.: Choroby błony śluzowej jamy ustnej, Urban & Partner, Wrocław, 1997. 12. Limauro D.L. et al.: Amoxicillin/clavulanate-associated hepatic failure with progression to Stevens-Johnson syndrome, Ann. Pharmacother., 1999 May; 33(5):560-4. 13. Noskin G.A., Patterson R.: Outpatient management of Stevens-Johnson syndrome: a report of four cases and management strategy, Allergy Asthma Proc. 1997 Jan, 18(1):29-32. 14. Nyirenda R., Gill G.V.: Stevens-Johnson syndrome due to rifampicin, Br. Med. J. 1977 Nov 5;2(6096):1189. 15. Patkowski J.: Alergia na leki, W: Małolepszy J. (red.), Choroby alergiczne i astma, PZWL, 1996, Volumed-Wrocław, 649-673. 16. Pohl L.R.: The immunological and metabolic basis of drug hypersensivities, Ann. Rev. Pharmacol., 28, 367-387, 1988. 17. Rudzki E., Rebandel P.: Alergia kontaktowa na antybiotyki, Alergia Astma Immunologia, 1998, 3(4), 193-198. 18. Sarkar S.K. et al.: Stevens-Johnson syndrome caused by streptomycin, Tubercle, 1982 Jun;63(2):137-8. 19. Tarchalska-Kryńska B.: Reakcje polekowe, W: Zawisza E., Samoliński B (red.): Choroby alergiczne, PZWL 1998, 273. 20. Tripathi A. et al.: Corticosteroid therapy in an additional 13 cases of Stevens-Johnson syndrome: a total series of 67 cases, Allergy Asthma Proc. 2000 Mar; 21(2):101-5. 21. Weerda H., Brand E.T.: Oesophagitis in Stevens-Johnson syndrome, HNO, 1974 Aug, 22:8, 246-8. 22. Williams D.A.: Stevens-Johnson syndrome after erythromycin therapy while deployed at sea, Mil. Med. 2000 Au, 165(8):636-7. 23. Wrzyszcz M., Mazur K.: Epidemiologia chorób alergicznych : alergiczne choroby skóry, alergia na leki, alergia pokarmowa, alergia na jad owadów żądlących, Alergia Astma Immunologia, 1997, 2(3), 129-135.
