Anna Kwiatkowska1, Dorota Szostak-Węgierek2, Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska3, Joanna Bagińska4, Renata Chałas5, Milena Marcinkowska-Ziemak1, Magdalena Milewska2, *Agnieszka Mielczarek1
Rola diety w kontroli choroby próchnicowej. Stanowisko grupy roboczej ds. zapobiegania próchnicy w populacji osób dorosłych
The role of diet in the management of caries. The statement of a working group for the prevention of caries in the adult population
1Department of Conservative Dentistry, Medical University of Warsaw
Head of Department: Agnieszka Mielczarek, MD, PhD
2Department of Clinical Dietetics, Medical University of Warsaw
Head of Department: Dorota Szostak-Węgierek, MD, PhD
3Department of Conservative Dentistry, Medical University of Łódź
Head of Department: Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska, MD, PhD
4Department of Introductory Dentistry, Medical University of Białystok
Head of Department: Anna Kierklo, MD, PhD
5Department of Conservative Dentistry with Endodontics, Medical University of Lublin
Head of Department: Barbara Tymczyna, MD, PhD
Streszczenie
Właściwe nawyki żywieniowe mają istotny wpływ na ogólny stan zdrowia oraz stan zdrowia jamy ustnej. Aby skutecznie zmniejszyć ryzyko próchnicy należy wziąć pod uwagę wiele przyzwyczajeń dietetycznych. Do tych wpływających dobroczynnie na stan twardych tkanek zęba zalicza się obecnie m.in. spożywanie mleka, twardych serów, probiotyków, niepróchnicowych substancji słodzących, produktów bogatobłonnikowych czy bezcukrowych gum do żucia. Natomiast produkty spożywcze typu cukierki toffi, krówki, słodkie ciastka, krakersy czy chipsy ziemniaczane zalegają długo na powierzchni zębów, przez co stanowią idealną pożywkę dla bakterii próchnicotwórczych i są odradzane. Ponadto spadek pH w jamie ustnej wywołany produktami kwasowymi, takimi jak soki owocowe czy wino, sprzyja powstawaniu demineralizacji tkanek twardych zęba, która prowadzi do rozwoju choroby próchnicowej. Niestety rozwojowi próchnicy sprzyjają również choroby ogólne, m.in. cukrzyca typu 1 i 2, choroby sercowo-naczyniowe, osteoporoza, stany związane z obniżoną odpornością lub ze zmniejszonym wydzielaniem śliny. Stosowanie wielu leków może zwiększać ryzyko próchnicy także ze względu na zawartość w nich sacharozy. Dotyczy to zwłaszcza dostępnych w wolnej sprzedaży syropów na kaszel, pastylek do ssania na ból gardła, preparatów witaminowych i innych.
Summary
Proper dietary habits have a substantial influence on both general and oral health. In order to successfully minimize the risk of caries, various eating habits need to be considered. The consumption of milk, hard cheese, probiotics etc. has a beneficial effect on the teeth. However, such products as large amounts of sweets, chips and crackers that linger in the oral cavity are considered to be harmful since they are an ideal nourishment for cariogenic bacteria; therefore, they are advised against. Moreover, a decrease in saliva pH which happens as a result of the intake of acidic products such as wine and fruit encourages demineralization of enamel and uncovered dentin, which leads to the progression of caries. Unfortunately, there are also several diseases such as diabetes, cardiac insufficiency, osteoporosis, immunodeficiency or hyposalivation that promote caries progression. Sometimes highly cariogenic sucrose is an ingredient of an over-the-counter medicine such as a cough syrup.
Właściwe zwyczaje żywieniowe mają istotny wpływ na ogólny stan zdrowia oraz stan zdrowia jamy ustnej. W połączeniu ze skuteczną higieną jamy ustnej i powszechnym stosowaniem fluorków, głównie zawartych w pastach do mycia zębów, stanowią one istotny czynnik obniżający prawdopodobieństwo rozwoju choroby próchnicowej lub spowalniający jej postęp (1, 2).
Sposób żywienia może nasilać lub zmniejszać ryzyko próchnicy poprzez wpływ na rozwój flory bakteryjnej jamy ustnej oraz wydzielanie śliny. Produkty spożywcze mogą również wpływać na stopień erozji szkliwa (3). Jednym z najważniejszych czynników kariogennych jest spożycie łatwo fermentujących węglowodanów, przede wszystkim niemlecznych wolnych cukrów, takich jak: sacharoza, miód, cukry zawarte w syropach i sokach owocowych. Stanowią one bowiem łatwo dostępną pożywkę dla bakterii próchnicotwórczych obecnych w płytce nazębnej. W wyniku procesów metabolicznych dochodzi do produkcji kwasów odpowiedzialnych za demineralizację tkanek zęba. Kariogenne działanie wywiera również skrobia poddana wcześniej obróbce termicznej, podczas której dochodzi do jej żelatynizacji, w wyniku której jej cząsteczki ulegają częściowemu rozpadowi. W tej postaci ten wielocukier łatwo poddaje się trawieniu przez amylazę ślinową już w jamie ustnej (4). Warto podkreślić, że na kariogenny potencjał fermentujących węglowodanów istotny wpływ może mieć także skład posiłku. Zawartość w nim białka i tłuszczu może do pewnego stopnia zredukować ich próchnicotwórcze działanie (4).
Istotnym elementem modyfikującym przebieg próchnicy jest częstość spożywania produktów zawierających węglowodany, ich konsystencja oraz czas kontaktu z powierzchnią zęba. Ryzyko próchnicy wzrasta, gdy cukier spożywany jest często, między posiłkami i w formie, która przylega do zębów, np. cukierki typu toffi, krówki, słodkie ciastka, krakersy czy chipsy ziemniaczane. Ponieważ ważnym czynnikiem neutralizującym poposiłkowe obniżenie pH w jamie ustnej jest działanie śliny, które wymaga czasu, duża częstość spożywania pokarmów zmniejsza jej efektywność. Dodatkowo należy pamiętać, że szczególnie niekorzystne jest podjadanie w nocy, kiedy wydzielanie śliny istotnie spada. Warto w tym miejscu podkreślić, że ślina działa w jamie ustnej nie tylko jako bufor ładunku kwaśnego, ale wywiera także działanie przeciwbakteryjne, usuwa resztki pokarmowe z przestrzeni międzyzębowych i wspomaga remineralizację szkliwa (4). Wszystkie te działania odgrywają ważną rolę w zapobieganiu próchnicy.
Na wzrost kwasowości (spadek pH) wpływa nie tylko liczba i częstość spożywania pokarmów o wysokim stopniu kleistości zawierających duże ilości cukru, ale także kwaśnych napojów i pokarmów (5). Należą do nich m.in.: soki owocowe, napoje energetyzujące, napoje typu cola, wino, owoce cytrusowe, różnego rodzaju kwaszonki i pikle. Krytyczna wartość pH jamy ustnej, która może skutkować demineralizacją szkliwa, to 5,5 lub mniej (5). Wartość pH większości soków i napojów gazowanych nie przekracza 4. Dlatego ważne jest zarówno zmniejszanie liczby posiłków, jak i ograniczenie spożycia kwaśnych napojów i pokarmów, zwłaszcza między posiłkami. Zwraca się również uwagę na sposób picia napojów, szczególnie tych o niskim pH. Powolne popijanie lub picie przez słomkę znacznie przedłuża ekspozycję zębów na działanie kwasów. Z drugiej strony, obecność w posiłku białka, tłuszczu, wapnia i fosforu może zwiększyć pH i sprzyjać remineralizacji szkliwa (4).
Wśród produktów spożywczych, wchodzących w skład diety osób dorosłych, na szczególną uwagę zasługują te pokarmy lub ich składniki, które mają właściwości przeciwpróchnicowe, a dodatkowo wpływają korzystnie na ogólny stan zdrowia. Wśród nich warto wymienić: sery, mleko i nieprzetworzone pokarmy roślinne. Spożywanie takich produktów ma istotny korzystny wpływ na stan zdrowia zębów (6, 7).
Mleko – działa przeciwpróchnicowo, mimo że jest jednym z głównych źródeł cukru w diecie. Cukier zawarty w mleku to laktoza, która ma najmniej kariogenny potencjał. Mleko zawiera dodatkowo inne substancje ochronne, np. wapń, fosforany, kazeinę i lipidy. Wapń i fosforany obecne w dużych stężeniach w mleku krowim dostarczają związków mineralnych do naprawy wczesnych uszkodzeń szkliwa.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Featherstone JD: Dental caries: a dynamic disease process. Aust Dent J 2008; 53(3): 286-291.
2. Sheiham A, James WP: A new understanding of the relationship between sugars, dental caries and fluoride use: implications for limits on sugars consumption. Public Health Nutr 2014; 17(10): 2176-2184.
3. Barbour ME, Lussi A: Erosion in relation to nutrition and the environment. Monogr Oral Sci 2014; 25: 143-154.
4. Practice Paper of the Academy of Nutrition and Dietetics: Oral Health and Nutrition. June 2014. http://www.eatrightpro.org/~/media/eatrightpro%20files/practice/position%20and%20practice%20papers/practice%20papers/practice-paper-oral-health-and-nutrition.ashx.
5. Bowen WH: The Stephan Curve revisited. Odontology 2013; 101: 2-8.
6. Moynihan P: Foods and dietary factors that prevent dental caries. Quintessence Int 2007; 38(4): 320-324.
7. Sönmez IS, Aras S: Effect of white cheese and sugarless yoghurt on dental plaque acidogenicity. Caries Res 2007; 41(3): 208-211.
8. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Oral Health and Nutrition. http://www.eatrightpro.org/~/media/eatrightpro%20files/practice/position%20and%20practice%20papers/position%20papers/oral-health-and-nutrition-final-paper.ashx.
9. Olczak-Kowalczyk D, Jackowska T, Czerwionka-Szaflarska M et al.: Stanowisko polskich ekspertów dotyczące zasad żywienia dzieci i młodzieży w aspekcie zapobiegania chorobie próchnicowej. Nowa Stomatol 2015; 20(2): 81-91.
10. Riley P, Moore D, Ahmed F et al.: Xylitol-containing products for preventing dental caries in children and adults. Cochrane Database Syst Rev 2015; (3): CD010743.
11. Moerman RV, Bootsma H, Kroese FG, Vissink A: Sjögren’s syndrome in older patients: aetiology, diagnosis and management. Drugs Aging 2013; 30(3): 137-153.
12. Singh ML, Papas A: Oral implications of polypharmacy in the elderly. Dent Clin North Am 2014; 58(4): 783-796.
13. Neumann-Podczaska A, Wieczorkowska-Tabis K, Grześkowiak E: Interakcje lek-lek w geriatrii. Geriatria 2013; 7: 238-242.
14. Zamienniki cukru i ich rola w zapobieganiu próchnicy. Przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne Światowego Stowarzyszenia Dentystycznego: 26 września 2008, Sztokholm, Szwecja. J Stoma 2016; 69(4): 477-478.
