Katedra i Zakład Farmakognozji z Ogrodem Roślin Leczniczych, Akademia Medyczna w Gdańsku
Kierownik: prof. dr hab. Wojciech Cisowski
Cedry znane były jako rośliny lecznicze we wszystkich cywilizacjach antycznych. Opis ich właściwości leczniczych oraz zastosowań w medycynie odnajdujemy w najstarszych dokumentach materia medica" – m.in. sumeryjskiej tabliczce klinowej sprzed około 3000 lat p.n.e. oraz w zbiorze Ayurveda sprzed około 2500 lat p.n.e. Pozyskiwany z cedrów olejek eteryczny wykorzystywano jako surowiec w perfumerii i kosmetyce. Historia zastosowań cedrów na przestrzeni wieków zmieniła się w niewielkim stopniu. Współcześnie cedry są podstawowym surowcem roślinnym w przemyśle kosmetycznym oraz znalazły szerokie zastosowanie w aromaterapii (6).
Spośród gatunków cedrów, cedr atlantycki jest stosunkowo najbardziej odporny na mrozy i dlatego najczęściej spotykany w Europie (13, 33, 46). Cedrus atlantica pochodzi z Gór Atlasu w Afryce Północnej (32, 33, 46). Jako gatunek reliktowy jest spotykany w oazach na Saharze (12). W Polsce jest hodowany w rejonach zachodnich i południowych (12). Cedr atlantycki jest wiecznie zielonym drzewem o nieregularnej, dość luźnej, stożkowatej koronie i bocznych gałęziach prostopadle odstających od pnia (12, 25). Gatunek ten osiąga wysokość do 40m (12, 46). Charakteryzuje się niebieskawo-zielonymi, sztywnymi igłami o długości do 25 mm, o silnie zaostrzonych, ciemnozielonych końcach. W odróżnieniu od igieł cedru libańskiego, igły cedru atlantyckiego są przezroczyste pod światło (33). Znanych jest kilka odmian uprawowych cedru atlantyckiego. Odmiana Fastigiata charakteryzuje się zwartą i wąską koroną oraz wyprostowanymi i krótkimi gałęziami bocznymi. Odmiana Glauca, przypominająca modrzew, posiada niebieskosine igły, intensywnie zabarwione na wiosnę. Jest najpopularniejszą odmianą na zachodzie Europy. Odmiana Pendula tworzy wielowierzchołkowe, szeroko rozrastające się formy o zwisających, gęstych i płożących się po ziemi gałęziach (12).
Twarde drewno cedru atlantyckiego było od wieków stosowane w budownictwie (25). Ponadto, ze względu na specyficzny, odstraszający szkodniki zapach stanowiło materiał do budowy komór i wyrobu skrzyń przeznaczonych do przechowywania różnych produktów (6). Podobnie miękkie, lekkie i wonne drewno cedru libańskiego dawniej było używane w szkutnictwie, meblarstwie i rzeźbiarstwie (25). Obecnie nie ma praktycznego znaczenia, ponieważ cedry libańskie są w dużym stopniu wyniszczone. W starożytnym Egipcie żywicę pozyskiwaną z drewna cedru atlantyckiego, a także biblijnego cedru libańskiego, używano do balsamowania zwłok (6).
Skład chemiczny cedru atlantyckiego oraz innych taksonów z rodzaju
Cedrus, jest w małym stopniu poznany (10, 15, 19, 21, 45, 47, 48). Dotychczasowe badania fitochemiczne koncentrują się na analizie składu chemicznego olejków eterycznych. Główne składniki olejku z drewna cedru libańskiego stanowią borneol oraz cisatlanton (15), natomiast w olejku z cedra atlantyckiego dominują kadinen, α- i γ-atlanton (10). Olejek eteryczny otrzymany z igieł cedru atlantyckiego badano metodami GC i GC-MS. Zidentyfikowano 53 składniki, wśród których 70% stanowiły seskwiterpeny: α-, β- i γ-himachaleny oraz małe ilości izomerów atlantonu (18, 51). Również olejek z drewna cedru himalajskiego zawierał jako związki dominujące
α
- i β
-himachaleny (10, 15), alkohol seskwiterpenowy – himachalol (10, 21), allohima- chalol (9) oraz atlanton (9, 24), cedrol (10, 15), kwas limonenowy, (+)-longiborneol, p-metylacetofenon,
p-metyl-Δ3-tetrahydroacetofenon i inne (10, 16). Z ekstraktu eterowego z kory cedru himalajskiego wyodrębniono cztery izomery himachalenu (ryc. 1-4) (18).
Ryc. 1. Himachalol
Ryc. 2. Cedrol
Ryc. 3. Atlanton
Ryc. 4. Borneol
W gałęziach i korze cedra himalajskiego stwierdzono obecność związków flawonoidowych: kwercetyny, 8-C-metylokwercetyny oraz taksyfoliny, natomiast w liściach zidentyfikowano taninę (10). Badania flawonoidów oraz olejków eterycznych w gatunkach cedrów oraz ich odmianach uprawowych są prowadzone w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji Akademii Medycznej w Gdańsku (20). Tiwari i wsp. (45) wyizolowali z drewna Cedrus deodara trzy związki o silnym działaniu antyoksydacyjnym: (-)-matairesinol, (-)-nortrachelogeninę, i dibenzylobutyrolaktolignan. W oleju uzyskanym z nasion cedrów ujawniono obecność szeregu Δ-5-olefinowych kwasów tłuszczowych, mianowicie kwasu taksoleinowego, kwasu pinoleinowego, kwasu koniferonowego, kwasu keteleeronowego i kwasu sciadonowego (47, 48). Zaskakującym okazało się wykrycie wśród nich kwasu 14-metyloheksadekanowego (14-MHD). Związek ten jest składnikiem lipidów zwierząt i mikroorganizmów. Jego obecność w królestwie roślin potwierdzono w 72 gatunkach rodziny Pinaceae oraz w Ginkgo biloba. Biosynteza, metabolizm i rola w roślinach kwasu 14-MHD nie została do tej pory poznana(48).
2.Wyniki badań farmakologicznych gatunków z rodzaju Cedrus, na tle zastosowań w medycynie ludowej
Gatunki z rodzaju Cedrus są wykorzystywane w perfumerii i kosmetyce głównie jako surowce olejkowe, dostarczając tzw. olejków cedrowych. Spotykany w kosmetykach starożytnego Wschodu od zarania dziejów olejek cedrowy, dzisiaj obok olejku sandałowego, jest nieodzownym składnikiem zapachów typu drewno (20, 22). Należy jednak zaznaczyć, że nazwą tą objęte są również olejki eteryczne uzyskiwane z drewna kilku innych taksonów, np. z rodzaju Juniperus, Thuja i Cupressus z rodziny Cupressaceae (5).
Spośród gatunków cedrów o znaczeniu leczniczym wymieniane są: cedr libański (5, 9, 14, 15, 20, 25, 34), cedr himalajski (5, 9, 14, 15, 20, 25, 34) i cedr atlantycki (5, 9, 14, 15, 20). Cedr himalajski jest znanym surowcem roślinnym w hinduskiej medycynie ludowej (6, 7). Informacje o jego właściwościach leczniczych pochodzą sprzed 2500 lat przed naszą erą i zostały opisane w starożytnym zbiorze roślin Ayurveda wśród 1250 innych gatunków (6, 7, 17). Drewno cedru himalajskiego jest stosowane jako carminativum, diaphoreticum, diureticum i antipyreticum (15, 17). Jest środkiem zalecanym w dolegliwościach układu moczowego – kamicy nerkowej, zapaleniu pęcherza (15, 17) oraz chorobach układu oddechowego, m.in. ze względu na potwierdzone działanie mukolityczne (17). Aktywnością przeciwgorączkową oraz napotną charakteryzuje się pozyskiwany z niego olejek eteryczny. Kora cedru himalajskiego, ze względu na działanie ściągające, jest stosowana w przewlekłych biegunkach, szczególnie na tle atonii jelit. W postaci sproszkowanej wykazuje korzystne działanie w leczeniu wrzodów żołądka. Drewno cedru himalajskiego jest stosowane przez Hindusów jako antidotum w przypadkach ukąszeń przez żmije (16).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Benet L.Z. et al.: PCT Int., Appl. WO96, 40, 192 (Cl. A61K 38/00), 19 Dec. 1996, US Appl. 486, 186; 07 Jun. 1995; cyt. Chem. Abstr. 1997, 126:P135647g. 2. Brown H.G.: Dermal Research Laboratories, Inc. US5, 888, 984 (Cl. 514-54, A61K31/715), 30 Mar. 1999, Appl. 241, 692, 12 May 1994; 15pp; cyt. Chem. Abstr. 1999, 130:P257345k. 3. Bruneton J.: Pharmacognosy, Intercept, Paris 1999. 4. Chaibi A. et al.: Food Microbiol. 1997, 14:161. 5.Chowdhry L. i wsp.: Indian J. Exp. Biol. 1997, 35:727. 6. Davis P.: Aromaterapia od A do Z, czyli poradnik leczenia zapachami, OPUS, 1998. 7. Dev S.: Environ. Health. Perspect. 1999, 107:783. 8. Dhar M.L. et al.: Indian J. Exp. Biol. 1968, 3:232. 9. Digrak M. i wsp.: Phytother. Res. 1999, 13:584. 10. Duke J.A.: Hanbook of Phytochemical Constituents of GRAS Herbs and other Economics Plants., CRC, New York, 2001. 11. Gupta P.P. et al.: J. Med. Aroma. Plant Sci. 1997, 19:1007. 12. Hay I.C. et al.: Archiv. Dermatol. 1998, 134:1349. 13. Hrynkiewicz-Sudzik A. iwsp.: Rozmnażanie drzew i krzewów nagozalążkowych. PWN, Warszawa, 1991. 14. Jain P., Khan Z.K.: J. Mycol. Med. 1999, 9:217. 15. Johnson T.: Ethnobotany Desk Reference, CRC, New York 1999. 16. Kamdem P.D. et al.: J. Essent. Oil. Res. 1993, 5:117. 17. Kapoor L.D.: Handbook of Ayurvedic Medicinal Plants, CRC, New York 2001. 18.Khan N., Nahud S.: J. Chem. Soc. Pak. 1990, 12:282; cyt. Chem. Abstr. 1991, 115:89167y. 19.Kizil M. et al.: Prikl. Biokhim. Mikrobiol. 2002, 38:166. 20.Krauze-Baranowska M. iwsp.: J. Planar Chromatogr. wysłane do druku; 21. Krishna R.G.S. et al.: J. Indian Chem. Soc. 1952, 29:721. 22. Lamer-Zarawska E., Noculak-Palczewska A.: Kosmetyki naturalne, Astrum, Wrocław 1994. 23. Mandeep S. et al.: Indian J. Vet. 2000, 77:261. 24. Pande B.S. et al.: Tetrahedron, 1971, 27:841. 25. Podbielkowski Z.: Słownik roślin użytkowych, PWRiL, Warszawa 1985. 26. Raguraman S., Singh D.: Int. J. Pharmacogn. 1997, 35:344. 27. Rao I.G., Singh D.K.: J.Appl. Toxicol. 2002, 22:211. 28. Rao I.G., Singh D.K.: Chemosphere, 2001, 44:1691. 29. Ravindra K. et al.: J. Vet. Parasitol. 2000, 14:67. 30. Rawat A. et al.: Allergy Eur. J. Allergy Clin Immunol, 2000, 55:620. 31. Rodriquez F.J. et al.: Aerobiologia, 1998, 14:269. 32. Seneta W.: Dendrologia, PWN, Warszawa 1978. 33. Seneta W.: Drzewoznawstwo, PWN, Warszawa 1987. 34. Sezik E. et al.: J. Ethnopharmacol. 2001, 75:95. 35. Shinde U.A. et al.: Indian. J.Exp. Biol. 1999, 37:258. 36. Shinde U.A. i wsp.: Fitoterapia, 1999, 70:251. 37. Shinde U.A. i wsp.: Fitoterapia, 1999, 70:333. 38. Shinde U.A. et al.: J. Ethnopharamacol. 1999, 65:21. 39.Singh A.B., Kumar P.: Indian J. Pediatr. 2002, 69:245. 40.Singh A., Singh D.K.: Herbs Spices Med. Plants, 2001, 8:23. 41. Singh J., Tripathi N.N.: Flavour Fragrance J. 1999, 14:1. 42. Szelenyi I., Brune K.: Drugs of Today, 2002, 38:265. 43.Tandan S.K. et al.: Indian J. Pharm. Sci. 1998, 60:20. 44.Tandan S.K. et al.: J. Indian Vet. 1989, 66:1088. 45.Tiwari A.K. i wsp.: J. Agric. Food Chem. 2001, 49:4642. 46.Tutin T.G. et al.: Flora Europea, Cambridge 1964. 47. Wolff R.L. i wsp.: Lipids, 1997, 32:971. 48. Wolff R.L. et al.: Lipids, 2002, 37:17. 49. Yesilada E. et al.: J. Ethnopharmacol. 1999, 66:289. 50. Yesilada E. et al.: Phytother. Res. 1993, 7:263. 51.Zhang G. et al.: Zhoungguo Yaoxue Zazhi, 1994, 29:271; cyt. Chem. Abstr. 1994, 121:175154x.
