© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2004, s. 26-34
Jerzy Łukasiak1, Bogdan Falkiewicz2
Uncaria tomentosa i Uncaria guianensis – skład i właściwości lecznicze
Uncaria tomentosal and uncaria guianensis – content and medical properties
1 Katedra i Zakład Chemii Fizycznej z Pracownią Analizy Instrumentalnej Akademii Medycznej w Gdańsku
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Jerzy Łukasiak
2 Międzyuczelniany Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Akademii Medycznej w Gdańsku
Kierownik Wydziału: prof. dr hab. Anna J. Podhajska
Summary
Uncaria tomentosa and Uncaria guianensis (Rubiaceae), are vines growing in South and Central America. They are widely used in flok medicine under traditional names: „Vilcacora”, „una de gato”, „cat´s claw”, „cat´s crew”, „saventaro”, „hawk´s claw”, „samento”, „garabato amarillo” and „Katzenkralle”. Article reviews active substances occurring in these medicinal plants and their biological activity.
Uncaria tomentosa (Willdenow ex Roemer and Schultes) DC oraz pokrewna jej Uncaria guianensis (Aublet) Gmell., obie z rodziny Rubiaceae, są kolczastymi lianami rosnącymi naturalnie w dżunglach Ameryki Południowej i Środkowej (ryc. 1, 2, 3). Znane są szeroko w fitoterapii jako „una de gato”, „cat´s claw”, „Katzenkralle”, czy też (w Polsce) „Vilcacora” oraz pod wieloma innymi nazwami (12, 28, 37, 41, 42, 57). Niniejszy artykuł stanowi przegląd aktualnych informacji na temat składu chemicznego i właściwości farmakologicznych składników Vilcacory oraz badań pochodzących z niej ekstraktów, opublikowanych w recenzowanych czasopismach i monografiach naukowych.
Ryc. 1. Uncaria tomentosa w warunkach naturalnych.
Ryc. 2. Uncaria tomentosa w warunkach naturalnych (młode pędy).
Ryc. 3. Uncaria tomentosa w warunkach naturalnych (pnącze).
Uncaria guianensis została opisana w 1775 roku przez Aubleta jako Ourouparia guianensis, w 1789 roku Schreber nazwał ten gatunek Uncaria guianensis (12). U. tomentosa była wcześniej (wg różnych systematyk) klasyfikowana jako: Nauclea aculeata auct. non Willd., N. cinchoneae DC., N. polycephala A. Rich., N. tomentosa Willd., Ourouparia polycephala Baillon, U. surinamensis Miq., U. tomentosa DC., Uruparia tomentosa O. Kuntze (12). Innymi gatunkami rodzaju Uncaria, znanymi z leczniczych właściwości, są np. azjatyckie Uncaria macrophylla i Uncaria formosana czy też Uncaria rhynchophylla (ściśle spokrewniona z Uncaria tomentosa) (12, 13, 22) i Uncaria sinensis, jedne z najbardziej interesujących roślin leczniczych Azji.
SKŁAD CHEMICZNY VILCACORY
Najważniejszą grupą substancji biologicznie aktywnych wchodzących w skład czepoty puszystej (Vilcacory) są liczne alkaloidy. Występują w niej dwie grupy alkaloidów (tab. 1): indolowe (hirsutyna i jej N-tlenek, hirsuteina, korynanteina, dihydrokorynanteina i jej N-tlenek, akuammigina, tetrahydroalstonina, izoajmalicyna; donoszono także o izolacji angustiny i angustoliny) i oksoindolowe (rynchofilina i jej N-tlenek, izorynchofilina i jej N-tlenek, pteropodyna (unkaryna C), izopteropodyna (unkaryna E), mitrafilina, izomitrafilina, korynokseina, izokorynokseina, speciofilina (unkaryna D), unkaryna F; donoszono także o izolacji rotundifoliny i izorotundifoliny oraz pochodnych karboksystriktozydyny (2, 12, 13, 22, 24, 28, 37, 41, 42, 57). Obie grupy alkaloidów występujących w Vilcacorze dzielą się na tetracykliczne (indolowe: hirsutyna, hirsuteina, korynanteina, dihydrokorynanteina; oksoindolowe: rynchofilina, izorynchofilina, korynokseina, izokorynokseina, rotundifolina, izorotundifolina) i pentacykliczne (indolowe: akuammigina, tetrahydro- alstonina, izoajmalicyna, angustina, angustolina; oksoindolowe: pteropodyna, izopteropodyna, mitrafilina, izomitrafilina, speciofilina, unkaryna F) (tab. 1). Bardzo ważną cechą Vilcacory i innych roślin z rodzaju Uncaria jest duża różnica zawartości odpowiednich alkaloidów w różnych częściach rośliny – najwięcej jest ich w korzeniach i korze (ryc. 4 – str. 28) (jednak ze względu na zmniejszającą się stale ilość roślin, nie zezwala się na niszczenie i wywóz korzeni), ponadto zawartość aktywnych substancji zależy od pory roku i położenia geograficznego, a także miejsca wzrostu rośliny – m.in. z tego powodu trzeba zbierać Vilcacorę w odpowiednim czasie i miejscu. Trudno ją też uprawiać w celach fitoterapeutycznych poza określonymi obszarami Ameryki Południowej (ryc. 5 – str. 28).
Tabela 1. Zidentyfikowane alkaloidy w U. tomentosa i U. guianensis.
| | Alkaloidy indolowe | Alkaloidy oksoindolowe |
| Tetracykliczne | hirsutyna i jej N-tlenek
hirsuteina
korynanteina dihydrokorynanteina i jej N-tlenek | rynchofilina i jej N-tlenek
izorynchofilina i jej N-tlenek
korynokseina
izokorynokseina
rotundifolina
izorotundifolina |
| Pentacykliczne | akuammigina
tetrahydroalstonina
izoajmalicyna
angustina
angustolina
| pteropodyna (unkaryna C)
izopteropodyna (unkaryna E)
mitrafilina
izomitrafilina
speciofilina (unkaryna D)
unkaryna F |
Ryc. 4. Pęd czepoty puszystej w pełni wykształcony.
Ryc. 5. Uncaria tomentosa – uprawa wazonowa.
Całkowita zawartość alkaloidów oksoindolowych w ekstraktach różnych zbiorów Vilcacory wynosi około 6 mg/g tkanki rośliny (32). Całkowita zawartość alkaloidów w korzeniach zmienia się w zależności od pory roku (27), przy czym w różnych okresach może się różnić nawet około czterdziesto- do siedemdziesięciokrotnie (27).
Od kilku lat wiadomo, że w przyrodzie występują dwie chemoodmiany gatunku U. tomentosa, różniące się znacznie zawartością poszczególnych alkaloidów i ich proporcjami (22, 28, 29, 41, 42). Pierwsza z nich, zawierająca głównie pentacykliczne alkaloidy oksoindolowe, nazwana została pentacyclic alkaloid-type, podczas gdy druga zawiera głównie alkaloidy tetracykliczne (tetracyclic alkaloid-type) (22, 29). Określenie chemicznej odmiany rośliny ma istotne znaczenie w procesie otrzymywania preparatu farmaceutycznego, gdyż alkaloidy pentacykliczne i tetracykliczne działają w różny sposób, co więcej, nawet częściowo przeciwstawnie w stosunku do siebie (22, 28, 41, 42). Dlatego też bez odpowiedniej standaryzacji preparatów Vilcacory trudno mówić o ich powtarzalnych właściwościach.
Struktura alkaloidów indolowych i oksoindolowych była wielokrotnie badana różnymi technikami (12, 22, 27, 28). Alkaloidy te w roztworach wodnych izomeryzują, tworząc mieszaniny zależne składem od odczynu (pH) i temperatury (12, 13, 22), np. część pteropodyny przechodzi w izopteropodynę (22, 27). Dlatego też w wielu wypadkach określenie aktywności poszczególnych alkaloidów możliwe jest tylko w doświadczeniach trwających do kilku godzin, natomiast w dłużej trwających eksperymentach badaniu podlega raczej grupa izomerów alkaloidów (np. oksoindolowe pentacykliczne lub tetracykliczne) (61). Kinetyka i mechanizm procesu izomeryzacji niektórych alkaloidów oksoindolowych zostały dosyć szczegółowo zbadane (12, 13, 22, 28).
Do standaryzacji preparatów Vilcacory wykorzystuje się najczęściej pomiar zawartości izopteropodyny, alkaloidu o najsilniejszych właściwościach immunostymulujących (27). Izopteropodyna zawarta jest głównie w korzeniach, w mniejszych i zależnych od pory roku ilościach w liściach i korze U. tomentosa (27). Ekstrakty stosowane w Europie Zachodniej (np. Krallendorn® firmy Immodal Pharmaka GmbH) standaryzowane są najczęściej tak, by stężenie alkaloidów oksoindolowych wynosiło 1,3-1,75%, z tego ok. 97% stanowić mają alkaloidy pentacykliczne (22, 28, 59).
Vilcacora zawiera też farmakologicznie czynne garbniki (polifenole): taniny i procyjanidyny (34), część z nich jest aktywna farmakologicznie, np. (-)-epikatechina, cinchonainy (25, 60). W lianie występują zarówno taniny fenolowe, w tym kemferol i dihydrokemferol (2), jak i taniny katechinowe (34). Spośród steroli Vilcacory, główną frakcję stanowi beta-sitosterol (ok. 60%), ponadto występują w niej m.in. stigmasterol i kampesterol (51). W ekstraktach z Vilcacory zidentyfikowano kilkanaście glikozydów kwasu chinowego o różnych miejscach glikozylacji, liczne triterpeny, w tym kwas oleanolowy, kwas ursolowy i jego pochodne, ponadto inne związki (12, 13, 22, 28, 37, 42, 57, 59).
Opracowano szczegółowo metody rozdziału i ilościowego oznaczania poszczególnych alkaloidów i/lub flawonoidów w ekstraktach technikami: chromatografii cienkowarstwowej (TLC), wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC), elektroforezy kapilarnej (CE) oraz technik łączonych: chromatografii cienkowarstwowej i gazowo-cieczowej (TLC/GLC), chromatografii gazowej i spek-trometrii mas (GC/MS), ekstrakcji cieczą w wa- runkach nadkrytycznych i analizy GC/MS lub HPLC/MS (12, 13). Techniki TLC, HPLC i elektroforezy kapilarnej mogą być wykorzystane do kontroli jakości preparatów Vilcacory (12, 13, 22, 28, 57).
Ponieważ spośród ponad dwóch tysięcy znanych alkaloidów indolowych i oksoindolowych większość cechuje się aktywnością biologiczną i wiele stwarza nadzieję na opracowanie nowych leków, opracowano liczne procedury syntezy tego typu związków (12, 13).
WŁAŚCIWOŚCI BIOLOGICZNE SKŁADNIKÓW VILCACORY
Alkaloidy indolowe
Hirsutyna, hirsuteina, korynanteina i dihydrokorynanteina (tetracykliczne alkaloidy indolowe) mają podobne właściwości. Najszerzej przebadano hirsutynę. Jest ona silnym związkiem o charakterze przeciwwirusowym (in vitro inhibuje replikację wirusa grypy typu A), rozluźnia mięśnie gładkie, przez co obniża ciśnienie tętnicze i ma działania przeciwskurczowe, chroni śluzówki przewodu pokarmowego (zapobiega powstawaniu indukowanych wrzodów żołądka u myszy), hamuje nekrozę komórek nerwowych wywoływaną glutaminianem, wykazuje także właściwości antyarytmiczne (z aktywnością chronotropową ujemną), przeciwdrgawkowe i znieczulające. Na poziomie molekularnym hirsutyna blokuje zależne od napięcia kanały wapniowe i potasowe, receptor nikotynowy, receptory alfa- i beta-adrenergiczne oraz serotoninowe 1A i 2 (12, 13, 15, 16, 22, 26, 28, 33, 36, 37, 41, 42, 57).
Hirsuteina w sposób dawkozależny hamuje indukowane glutaminianem drgawki u myszy i śmierć neurocytów, badana jest jako potencjalny lek przeciwpadaczkowy (12, 13). Niekompetycyjnie blokuje uwalnianie dopaminy w wyniku pobudzenia receptora nikotynowego ze szczurzych komórek pheochromocytomalnych oraz zmniejsza wewnątrzkomórkowe stężenie jonów wapniowych, hamując ich uwalnianie ze zbiorników wewnątrzkomórkowych i napływ do komórki z przestrzeni zewnątrzkomórkowej (12, 13, 16). Prawdopodobnie dzięki temu wywołuje efekt hipotensyjny u szczurów i ma działanie antyarytmiczne (12, 33). Hirsuteina powoduje wazorelaksację w tętnicach psów, jednak jej działanie ma siłę mniejszą od papaweryny (12). Ma także in vitro działanie przeciwwirusowe przeciwko wirusowi grypy typu A (12, 13).
Korynanteina i dihydrokorynanteina są silnymi i selektywnymi inhibitorami o częściowych właściwościach agonistycznych w stosunku do serotoniny (5-hydroksytryptaminy) (19). Dihydrokorynanteina ma ponadto łagodne działanie spaz-molityczne na jelita mysie oraz działanie hipotensyjne u szczurów (10, 12), blokuje selektywnie receptory alfa-1-adrenergiczne (18) i wykazuje działanie antyarytmiczne (33).
Akuammigina blokuje receptory alfa-1- i alfa--2-adrenergiczne (mało selektywnie) (12), natomiast tetrahydroalstonina blokuje głównie receptory alfa-2-adrenergiczne i ma właściwości hipotensyjne.
Alkaloidy oksoindolowe
Generalnie, z wielu studiów in vitro i in vivo można stwierdzić, że pentacykliczne alkaloidy oksoindolowe oddziałują głównie na komórki układu immunologicznego, szczególnie odpowiedzialne za odporność nieswoistą i komórkową, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio (22, 28, 41, 42). Tetracykliczne alkaloidy oksoindolowe oddziałują głównie na układ nerwowy, ośrodkowy i obwodowy, a ostatnie badania wskazują, że ich oddziaływanie na pozostałe układy może być antagonistyczne w stosunku do alkaloidów pentacyklicznych (22, 28, 41, 42, 45).
Pentacykliczne alkaloidy oksoindolowe stymulują komórki śródbłonka naczyniowego do produkcji nieznanych na razie czynników aktywujących i regulujących proliferację prawidłowych ludzkich nieaktywnych limfocytów B i T (61), prowadząc do normalizacji zawartości procentowej frakcji limfocytarnych bez istotnych zmian ogólnej liczby limfocytów w jednostce objętości (22). Te same pentacykliczne alkaloidy hamują proliferację prawidłowych ludzkich limfoblastów i ludzkich nowotworowych linii limfoblastoidalnych B (Raji) i T (Jurkat), bez powodowania efektu cytotoksycznego (61). Alkaloidy tetracykliczne hamują tę aktywność (61).
Pentacykliczne alkaloidy oksoindolowe zawarte w U. tomentosa (oprócz mitrafiliny) mają właściwości antyproliferacyjne w stosunku do białaczkowych linii komórkowych HL60 i U-937, nie hamując przy tym wzrostu prawidłowych ludzkich komórek progenitorowych krwi; największą aktywnością wykazuje się unkaryna F, z IC50 = 21,7-29,0 mikromoli/l. Mechanizmem tego działania może być hamowanie aktywności polimerazy DNA, co w badaniach in vitro czyni ekstrakt U. tomentosa (37, 56). Alkaloidy oksoindolowe w niskich stężeniach nie mają silnych właściwości cytotoksycznych w stosunku do innych komórek nowotworowych (34).
Izomitrafilina, izopteropodyna, izorynchofilina i pteropodyna wzmagają aktywność fagocytarną w testach in vitro i in vivo (58).
Rynchofilina i izorynchofilina mają bardzo podobne właściwości (55), zresztą w środowisku kwaśnym ta druga bardzo szybko izomeryzuje w pierwszą. Na poziomie molekularnym wykazują one zdolność do inhibicji receptorów NMDA (21). Oba alkaloidy wywołują efekt hipotensyjny u zwierząt (1, 12, 13), przy tym rynchofilina podawana szczurom łącznie z dihydralazyną hamuje przyspieszenie akcji serca w odpowiedzi na hipotensję (12, 13). Rynchofilina i izorynchofilina rozkurczają naczynia krwionośne (1, 55) i działają spazmolitycznie na jelita mysie (12). Rynchofilina stymuluje kurczliwość macicy i ma działanie przeciwgorączkowe-przeciwzapalne oraz pobudza aktywność oddechową (1, 12). Rynchofilina ma też aktywność blokującą zależne od napięcia kanały wapniowe, podobną do werapamilu (12, 13, 17, 55), ponadto aktywność antyarytmiczną, reguluje zależne od napięcia kanały potasowe (55). Hamuje śmierć komórek nerwowych wywoływaną glutaminianem, działa depresyjnie na aktywność lokomotoryczną myszy, nasilając działanie sedatywne i hipnotyczne pentobarbitalu, prawdopodobnie poprzez oddziaływanie z centralnym systemem dopaminergicznym i serotoninergicznym, ma wreszcie działanie antyagregacyjne i przeciwzakrzepowe (12, 13). Izorynchofilina blokuje zwoje nerwowe (15), działa depresyjnie na aktywność lokomotoryczną myszy podobnie do rynchofiliny (45), ma aktywność blokującą zależne od napięcia kanały wapniowe (17, 55), spowalnia pracę serca działając na węzeł zatokowy i zwalniając przewodzenie przedsionkowo-komorowe (12, 13, 55); jest to działanie blokowane przez izoprenalinę, lecz nie przez atropinę (12, 13). Izorynchofilina ponadto hamuje automatyzm i siłę skurczu izolowanych przedsionków świnki morskiej oraz śmierć komórek nerwowych wywoływaną glutaminianem (12, 13).
Mitrafilina ma właściwości diuretyczne (12, 13). Korynokseina blokuje kanały wapniowe podobnie silnie jak werapamil; izokorynokseina podobnie blokuje kanały wapniowe oraz hamuje śmierć komórek nerwowych wywoływaną glutaminianem (12, 13).
Pteropodyna i izopteropodyna (unkaryny C i E) są niezbyt silnie cytotoksyczne w stosunku do mysich fibroblastów oraz nowotworowych linii komórkowych: ludzkich (niedrobnokomórkowego raka płuc, raka szyjki macicy, raka prostaty) i mysich (mięsaka limfatycznego siateczki, raka żołądka); alkaloidy te mogą hamować topoizomerazę I (30). Pteropodyna i izopteropodyna na poziomie molekularnym wykazują zdolność do aktywacji receptorów: muskarynowego M(1) i serotoninowego 5HT(2) (20).
W medycynie różnych regionów świata Uncaria elliptica, Uncaria perrottetii (A. Rich.) Merr., Uncaria homomalla (Miq.), Uncaria longiflora (Poir.) Merr., Uncaria gambir (Hunt.) Roxb. i inne gatunki tego rodzaju są wykorzystywane jako źródło preparatów o najróżniejszych właściwościach farmakologicznych: od antyseptycznych i ściągających do antykoncepcyjnych. Na przykład w Azji (Japonia, Chiny, Tajwan) intensywnie badane są m.in. Uncaria rhynchophylla (Miq.), Jackson, Uncaria macrophylla, Uncaria sinensis (Oliv.) Havil. i Uncaria formosana, przede wszystkim ze względu na właściwości hipotensyjne i przeciwdgrawkowe – przeciwpadaczkowe (wynikają one m.in. z dosyć dużej zawartości alkaloidów indolowych i tetracyklicznych alkaloidów oksoindolowych: rynchofiliny i izorynchofiliny (12, 13, 55). Właściwości przeciwpadaczkowe Uncaria rhynchophylla wynikają także prawdopodobnie ze zdolności do hamowania peroksydacji lipidów (12, 13).
Inne związki
Niektóre glikozydy, w tym kwasu chinowego, i triterpeny izolowane z ekstraktów U. tomentosa są związkami o właściwościach przeciwwirusowych przeciwko rhinowirusom i wirusom VSV (vesicular stomatitis virus) (3, 9), mają też właściwości przeciwzapalne (4).
Triterpeny: kwasy ursolowy i oleanowy mają właściwości antyoksydacyjne (12, 13). Kwas ursolowy w ponad 60% blokuje wiązanie ligandów z receptorami muskarynowymi (62, 63). Ponadto kwas ten wykazuje bardzo silne właściwości antyproliferacyjne i indukuje apoptozę w nowotworowych liniach komórkowych ludzkich: A549 (rak płuca), SK-OV-3 (jajnika), SK-MEL-2 (skóry), XF498 (guz mózgu), HCT-15 (rak okrężnicy), SNU-1 (żołądka) i mysich: L1210 (białaczki), B16-F-0 (czerniaka) (23). Kwas ursolowy jest składnikiem szeregu roślin, ma bardzo bogatą literaturę i gamę udowodnionych właściwości farmakologicznych: przeciwzapalne (silniejsze od indometacyny), przeciwwirusowe, przeciwpierwotniakowe, przeciwnowotworowe, cytostatyczne, hipoglikemizujące przeciwcholestatyczne, przeciwhistaminowe, hepatoprotekcyjne, moczopędne, przeciwwrzodowe, immunomodulujące, uspokajające oraz inne. Kwas ursolowy jest też aktywnym związkiem hamującym mutagenezę wywołaną aflatoksyną (6). Kwas oleanowy to składnik wielu roślin, ma podobnie bogatą literaturę i liczne udowodnione właściwości biologiczne.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Aisaka K. i wsp.: Planta Med. 1985, 51:424. 2. Alvarez C.M. i wsp.: Rev. Quimica 1998, 11:99. 3. Aquino R. i wsp.: J. Nat. Prod. 1989, 52:679. 4. Aquino R. i wsp.: J. Nat. Prod. 1991, 54:453. 5. Aguilar J.L. i wsp.: J. Ethnopharmacol. 2002, 81:271. 6. Bal S.: Naturalne substancje przeciwnowotworowe. Oficyna Wydawnicza Medyk, Warszawa 2000. 7. Bednarek D. i wsp.: Bull. Vet. Inst. Puławy, 2002, 46:65. 8. Budziński J.W. i wsp.: Phytomedicine 2000, 7:273. 9. Cerri R. i wsp.: J. Nat. Prod. 1998, 51:257. 10. Chang P. i wsp.: J. Ethnopharmacol. 1989, 25:213. 11. Desmarchelier C. i wsp.: Phytother Res. 1997, 11:254. 12. Falkiewicz B., Łukasiak J.: Vilcacora – przegląd opublikowanych wyników badań naukowych. W: Vilcacora (Uncaria tomentosa) w świetle badań naukowych. J. Łukasiak, B. Falkiewicz, M. Prusakowski (red.). Tower Press, Gdańsk 2001. 13. Falkiewicz B., Łukasiak J.: Case Rep. Clin. Pract. Rev. 2001, 2:305. 14. Getmanskaia N.V. i wsp.: Toksikol. Bull. (Moskva) 1997, (5):22. 15. Harada M. et al.: Chem. Pharm. Bull. (Tokyo) 1974, 22:1372. 16. Horie S. i wsp.: Life Sci. 1992, 50:491. 17. Huang X.N. i wsp.: Chin. Pharmacol. Bull. 1993, 9:428. 18. Ito Y. i wsp.: Chem. Pharmacol. Bull. (Tokyo) 1990, 38:1702. 19. Kanatani H. i wsp.: J. Pharm. Pharmacol. 1985, 37:401. 20. Kang T.H. i wsp.: Eur. J. Pharmacol. 2002, 444:39. 21. Kang T.H. i wsp.: Eur. J. Pharmacol. 2002, 455:27. 22. Keplinger K. i wsp.: J. Ethnopharmacol. 1999, 64:23. 23. Kim S.H. et al.: Phytother Res. 1998, 12:553. 24. Kitajima M. i wsp.: Chem. Pharm. Bull. (Tokyo) 2002, 50:1376. 25. Kohlmünzer S.: Farmakognozja. Wyd. V, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998. 26. Konno K. i wsp.: Antiviral Res. 1997, 34:88. 27. Laus G., Keplinger D.: J. Chromatogr. (A) 1994, 662:243. 28. Laus G., Keplinger K.: Z. Phytother. 1997, 18:122. 29. Laus G. i wsp.: Phytochemistry, 1997, 45:855. 30. Lee K.K. i wsp.: Planta Med. 1999, 65:759. 31. Lee J.S. i wsp.: J. Nat. Prod. 2000, 63:753. 32. Lemaire I. i wsp.: J. Ethnopharmacol. 1999, 64:109. 33. Masumiya H. i wsp.: Life Sci. 1999, 65:2333. 34. Montenegro de Matta S. i wsp.: Farmaco (Sci) 1976, 31:527. 35. Mur E. i wsp.: J. Rheumatol. 2002, 29:678. 36. Nakazawa K. i wsp.: Jpn. J. Pharmacol. 1991, 57:507. 37. Obregon Vilches L.E.: „Una de gato” „Cat´s claw”. Genero Uncaria. Estudios botanicos, quimicosy farmacologicos de Uncaria tomentosa y Uncaria guianensis. Instituto de Fitoterapia Americano, Lima 1997. 38. Ostrachocich E.A. i wsp.: Khim. Farm., Zh, 1997, (6):49. 39. Ostrachovich E.A. et al.: Khim. Farm. Zh, 1998, (10):31. 40. Piscoya J. i wsp.: Inflamm. Res. 2001, 50:442. 41. Reinhard K.H.: Z. Phytother. 1997, 18:112. 42. Reinhard K.H.: J. Altern. Complement. Med. 1999, 5:143. 43. Riva L. i wsp.: Anticancer. Res. 2001, 21:2457. 44. Rizzi R. i wsp.: J. Ethnopharmacol. 1993, 38:63. 45. Sakakibara I. i wsp.: Phytomedicine 1999, 6:163. 46. Salazar E.L., Jayme V.: Proc. West. Pharmacol. Soc. 1998, 41:123. 47. Sandoval-Chacon M. i wsp.: Aliment. Pharmacol. Ther. 1998, 12:1279. 48. Sandoval M. i wsp.: Free Radic. Biol. Med. 2000, 29:71. 49. Sandoval M. i wsp.: Phytomedicine 2002, 9:325. 50. Santa Maria A. i wsp.: J. Ethnopharmacol. 1997, 57:183. 51. Senatore A. i wsp.: Boll. Soc. Ital. Biol. Sper. 1989, 65:517. 52. Sheng Y. i wsp.: Anticancer Res. 1998, 18:3363. 53. Sheng Y. i wsp.: J. Ethnopharmacol. 2000, 69:115. 54. Sheng Y. i wsp.: Phytomedicine 2000, 7:137. 55. Shi J.S. i wsp.: Acta Pharmacol. Sin. 2003, 24:97. 56. Stuppner H. i wsp.: Planta Med. 1993, 59 (7 suppl.), A583. 57. Sturm S. i wsp.: Uncaria-tomentosa-Wurzelrinde. W: Hagers Handbuch der Pharmazeutischen Praxis (red. Blaschek W., Haensel R., Keller K., Reichling J., Rimpler H., Schneider G.), Springer-Verlag, Germany, cz. II, 706. 58. Wagner H. i wsp.: Planta Med. 1985, 51:419. 59. Williams J.E.: Altern. Med. Rev. 2001, 6:567. 60. Wirth C., Wagner H.: Phytomedicine 1997, 4:265. 61. Wurm M. i wsp.: Planta Med. 1998, 64:701. 62. Zhu M. i wsp.: J. Ethnopharmacol. 1996, 54:153. 63. Zhu M. i wsp.: Phytother. Res. 1997, 11:231.
