Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych s3/2011, s. 36-45
*Tomasz J. Guzik
Znaczenie układu odpornościowego w nadciśnieniu tętniczym
Role of immune system in arterial hypertension
Katedra Chorób Wewnętrznych i Medycyny Wsi Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. med. Tomasz J. Guzik
Streszczenie
Podczas gdy początkowo wydawało się, iż stan zapalny jest następstwem nadciśnienia i przyczynia się przede wszystkim do rozwoju powikłań nadciśnienia tętniczego, przede wszystkim naczyniowych, badania ostatnich lat wskazują, iż układ odpornościowy, a w szczególności odporność komórkowa może być istotnym ogniwem w patogenezie zwiększonego ciśnienia tętniczego, wpływającym jednocześnie na wszystkie współuczestniczące w rozwoju nadciśnienia tętniczego narządy. Istotnym mechanizmem aktywacji układu odpornościowego w nadciśnieniu tętniczym może być reakcja zapalna na neoantygeny powstałe w wyniku działania czynników pronadciśnieniowych. Mechanizm ten może być podobny do obserwowanego w odniesieniu do aktywacji limfocytów T w miażdżycy. Wiadomo powszechnie iż stres oksydacyjny jest kluczowym mechanizmem w nadciśnieniu tętniczym, i że może on uczestniczyć w tworzeniu neoantygenów. Tak powstałe neoantygeny prowadzą do aktywacji limfocytów T, nadprodukcji przez nie cytokin prozapalnych i powstania ciężkiego nadciśnienia tętniczego. Zaktywowane limfocyty T wykazują ekspresję markerów aktywacji oraz cząsteczek adhezyjnych i receptorów umożliwiających im migrację do naczyń krwionośnych, nerek oraz innych narządów kluczowych w patogenezie nadciśnienia tętniczego. Dochodzi do uwalniania szeregu cytokin. Spośród tych cząsteczek najważniejszą rolę w nadciśnieniu tętniczym wykazano dla IL-17, TNF-alfa oraz IL-6. Szczegółowe poznanie mechanizmów w jakich układ odpornościowy przyczynia się do rozwoju nadciśnienia tętniczego może w przyszłości umożliwić stworzenie nowych sposobów leczenia tego schorzenia, w szczególności u pacjentów, u których nie udaje się ciśnienia kontrolować dotychczas dostępnymi lekami.
Summary
Hypertension is a mulitfactorial disease in which vascular dysfunction, kidney disturbances and changes in activity of central nervous system seem to play the most critical role. Recent studies have suggested that immune system may play an important role in hypertension. In particular T lymphocytes are involved in the regulation of high blood pressure, as mice lacking these cells (RAG1-/- mice) are protected from severe hypertension which is restored by adoptive transfer of T cells. Indeed T cell activation and accumulation in the kidneys and perivascular region are the most prominent inflammatory events in hypertension. T cells modulate function of these organs mainly through rleease of cytokines including IL-17 as lack of this cytokines prevents development of hypertension. Moreover T regulatory cells, which constitute a recently identified suppressive subset of T cells play protective role in hypertension. In the present review current evidence regarding the role of immune cells in the pathogenesis is discussed and possible mechanisms of this relationship are presented.



Wstęp
Patogeneza nadciśnienia tętniczego jest złożona i wynika przede wszystkim z zaburzeń w obrębie nerek, naczyń krwionośnych, układzie nerwowym, oraz układzie wewnątrzwydzielniczym. Już w początkach badań mechanizmów nadciśnienia tętniczego zwrócono uwagę na fakt, iż we wszystkich z powyższych układów, lub narządów docelowych dochodzi do rozwoju stanu zapalnego. Jeden z głównych podręczników patologii (Robin‘s Pathology), omawiając histopatologię zmian w nerce u chorych ze złośliwym nadciśnieniem tętniczym ilustruje te zmiany zdjęciem typowych zmian arteriol nerkowych o charakterze „łusek cebuli”. Wpatrując się w to zdjęcie wyraźnie widoczne staje się nieopisane przez autora lecz fascynujące zjawisko. Arteriola ta jest bowiem otoczona niemalże morzem mononuklearnych komórek, stanowiących naciek zapalny. Rola stanu zapalnego w patogenezie całego obrazu nadciśnienia tętniczego jest i była akceptowana. Jednakże dotychczasowe rozumienie tej roli uległo w ciągu ostatnich kilku lat diametralnej zmianie.
Podczas gdy pogląd, że miażdżyca jest procesem zapalnym (1), jest powszechnie akceptowany, to rola i mechanizmy zapalenia w regulacji ciśnienia tętniczego nie są jasne. Dotychczas bowiem stan zapalny i związana z nim aktywacja układu odpornościowego były traktowane jako następstwo i powikłanie nadciśnienia tętniczego leżące u podstaw uszkodzeń narządowych obserwowanych w tym schorzeniu. Takie pojmowanie roli układ odpornościowego nie budziło kontrowersji, gdyż zrozumienie kluczowej roli stanu zapalnego w chorobach układu sercowo-naczyniowego już dawno osiągnęło poziom kliniczny. Tymczasem w ciągu ostatnich 4 lat coraz bardziej wydatnie ukazuje się naszym oczom całkowicie nowa rola układu odpornościowego w tym procesie (2). Wykazaliśmy, iż w modelu zwierząt pozbawionych limfocytów T rozwija się jedynie nadciśnienie łagodne, a są one chronione przed rozwojem nadciśnienia ciężkiego. Jest to obserwacja o tyle zaskakująca, gdyż wskazuje iż stan zapalny dotychczas poczytywany jako następstwo podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi – staje się jednym z ważnych czynników sprawczych w nadciśnieniu. Podczas gdy szereg niezależnych zespołów badawczych potwierdziło nasze obserwacje (3, 4), wskazując, iż aktywacja limfocytów T jest kluczowa dla rozwoju ciężkiego nadciśnienia tętniczego, ważne jest podkreślenie, iż większość obserwacji opisywanych dotychczas dotyczy modeli eksperymentalnych nadciśnienia tętniczego. Jednoznacznych dowodów na znaczenie układu odpornościowego w patogenezie nadciśnienia tętniczego u człowieka nadal brak. Co więcej, trzeba pamiętać, iż szereg leków immunosupresyjnych stosowanych u ludzi wykazuje działania pronadciśnieniowe jako efekt uboczny, niezależny od hamowania układu odpornościowego (tak zwany off target side effect). Ten fakt utrudnia jednoznaczne zrozumienie roli układu odpornościowego w nadciśnieniu tętniczym u człowieka.
Stan zapalny w nadciśnieniu tętniczym
Nadciśnieniu tętniczemu, nawet w nieobecności klinicznych cech miażdżycy towarzyszą uogólnione cechy zapalenia, takie jak wzrost poziomów CRP, s-ICAM oraz MCP-1 we krwi (5). Najnowsze badania epidemiologiczne wskazują natomiast, że podwyższenie poziomów CRP poprzedza wystąpienie nadciśnienia tętniczego, stanowiąc istotny czynnik prognostyczny jego rozwoju, a nie tylko element patogenezy powikłań naczyniowych (5). Obserwacje te doprowadziły do powstania szeregu hipotez, iż samo działanie CRP na naczynia krwionośne lub komórki kanalików nerkowych, mogłoby prowadzić do skurczu naczyń, retencji sodu i rozwoju nadciśnienia (6).
Nie udało się jak dotąd jednoznacznie zidentyfikować mechanizmów zapalnych, które do rozwoju nadciśnienia tętniczego mogą się przyczyniać. Należy jednocześnie pamiętać iż pojęcie stanu zapalnego w rozumieniu klinicznym ma obecnie bardzo nieswoisty wymiar, w żadnym stopniu nie odnosząc się do mechanizmów i następstw patofizjologicznych opisywanych zjawisk. Tymczasem nasza wiedza o immunopatogenezie nadciśnienia tętniczego nieustannie wzrasta (2).
Nadciśnieniu tętniczemu towarzyszy aktywacja zależnej od limfocytów odporności zarówno humoralnej, jak i komórkowej. Dochodzi między innymi do zmian w funkcjonowaniu tak zwanej odporności adaptywnej, opartej na funkcjonowaniu limfocytów T, co zostanie szerzej omówione w dalszych częściach niniejszego rozważania.
U chorych z nadciśnieniem tętniczym obserwuje się także aktywację monocytów krwi, a w szczególności zwiększanie się odsetka monocytów CD16+CD14+ (dane własne nie publikowane). badania doświadczalne wykazały, że zahamowanie funkcji monocytów zapobiega wzrostowi ciśnienia tętniczego. Według innych badaczy komórki dendrytyczne, zlokalizowane w przydance naczyń oraz na granicy rdzenia i kory nerek, mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju nadciśnienia tętniczego.
Aktywacja odporności humoralnej w nadciśnieniu tętniczym
U 20-40% chorych z nadciśnieniem tętniczym pierwotnym opisano podwyższenie poziomów immunoglobulin. Co więcej, stwierdzono korelację pomiędzy wartościami ciśnienia tętniczego, a poziomami IgG całkowitego u chorych z nadciśnieniem nieleczonym lub niewystarczająco kontrolowanym (7, 8). Nie jest jasne, czy wzrost IgG w nadciśnieniu jest wtórnym wynikiem zaburzeń funkcji naczyń krwionośnych i nerek, czy też może odgrywać rolę w patogenezie choroby, jednakże wzrost IgG charakteryzuje nie tylko chorych o stwierdzonych powikłaniach naczyniowych, lecz także grupę osób bez tych powikłań. Mogłoby to sugerować rolę procesów autoimmunologicznych w patogenezie nadciśnienia tętniczego. Rzeczywiście, w niektórych postaciach nadciśnienia tętniczego stwierdza się autoprzeciwciała przeciwjądrowe lub skierowane przeciw strukturom mięśniówki gładkiej.
U części chorych z nadciśnieniem tętniczym wykazano występowanie swoistych autoprzeciwciał uczestniczących w patogenezie choroby. Do najbardziej udokumentowanych należą przeciwciała skierowane przeciw receptorom dla angiotensyny typu 1 (AT1) (9), receptorom alfa1 adrenergicznym (10).
Wszystkie powyższe obserwacje mogą wskazywać na istotną rolę limfocytów B i odporności humoralnej w patogenezie nadciśnienia tętniczego. Nie należy jednak zapominać, iż produkcja przeciwciał przez komórki plazmatyczne, w znacznej mierze pozostaje pod kontrolą limfocytów T.
Limfocyty T w etiopatogenezie nadciśnienia tętniczego
Pierwsze obserwacje wskazujące na zaburzenia odporności komórkowej w nadciśnieniu opierały się na stwierdzeniu nasilenia reakcji nadwrażliwości typu późnego, w odpowiedzi na antygeny naczyniowe lub nerkowe (11). Reakcje te są zależne od efektorowych limfocytów T. Początkowo uważano, iż jest to wynik uszkodzenia ściany naczyń jako powikłania nadciśnienia tętniczego, lecz okazało się, iż w stanach angiopatycznych (np. angiopatii cukrzycowej) nie obserwuje się zaburzonych reakcji typu późnego w odpowiedzi na antygeny naczyniowe pomimo uszkodzeń strukturalnych naczyń.
We wczesnych pracach w 1964 roku Grollman i wsp. wykazali, że w modelu nadciśnienia tętniczego związanego z zawałem nerki leczenie immunosupresyjne prowadzi do zahamowania rozwoju nadciśnienia tętniczego (12). Co więcej, autorzy ci następnie pokazali że nadciśnienie tętnicze może zostać pasywnie przekazane poprzez transfer zaktywowanych limfocytów T (13). Modelem, w którym zaobserwowano bardzo istotne zmiany w układzie odporności jest spontaniczne nadciśnienie u szczurów (spontaneously hypertensive rat – SHR) (14). W modelu tym ciśnienie skurczowe przekracza wartości 200 mmHg już w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia, jednak patomechanizm nadciśnienia, pomimo wielu badań pozostaje niejasny. Dane doświadczalne dotyczące roli limfocytów T w tym modelu nadciśnienia nie są jednoznaczne. Większość prac wskazuje na dysfunkcję adaptywnej odporności (14). Podczas gdy limfocyty T wykazują aktywację, ich liczba we krwi jest u SHR zmniejszona (15). Istnieją sugestie, że może być to powodowane obecnością autoprzeciwciał przeciw-limfocytarnych (16). Kolejne badania wykazały, że obserwowane są przede wszystkim zaburzenia i niedobory limfocytów T o charakterze supresyjnym (17, 18). Co więcej, implantacja „zdrowej grasicy u szczurów SHR powodowała normalizację ilości i funkcji limfocytów, a jednocześnie przejściowo obniżała ciśnienie krwi (19). Doświadczenia z implantacją grasicy niosą ze sobą jednak istotny problem metodologiczny, gdyż komórki grasicy obok limfocytów uwalniają hormony grasicze, które mogą modulować różne funkcje układu odpornościowego, a nawet bezpośrednio ciśnienie tętnicze. Rzeczywiście, podawanie frakcji 5 grasicy wzmaga funkcje limfocytów T supersorowych i normalizuje ciśnienie tętnicze u SHR (19). Jednakże wg wielu badaczy szczury ze spontanicznym nadciśnieniem stanowią bardzo złożony model nadciśnienia, stąd trudno o jednoznaczną interpretację powyższych obserwacji. Co ciekawe, w innych modelach spontanicznego nadciśnienia, np. u szczurów Lyon, czy też myszy New Zealan (20) d Black (NZB), które spontanicznie rozwijają nadciśnienie tętnicze, usunięcie grasicy, prowadzące do niedoboru limfocytów T, zmniejsza występowanie nadciśnienia tętniczego, wskazując na kluczową rolę patogenną limfocytów T (21). Podobnie działa leczenie immunosupresyjne zarówno w modelach zwierzęcych, jak i w badaniach klinicznych (22). Co więcej wstrzyknięcie zwierzętom normotensyjnym, limfocytów zwierząt z nadciśnieniem, doprowadziło u nich do rozwoju nadciśnienia.
Ciekawych danych dostarczają badania nad nadciśnieniem tętniczym wywoływanym przez jednoczesne podawanie dezoksykortykosteronu, powodującego zatrzymanie soli oraz dietę wysokosodową, które prowadzą do przetrwałego nadciśnienia. Wiąże się ono, podobnie jak w innych modelach, z aktywacją układu odpornościowego, a w szczególności limfocytów T. Zahamowanie aktywacji układu odpornościowego poprzez leczenie immunosupresyjne lub swoistą supresję szpiku prowadzi do ustąpienia również tego typu nadciśnienia (20). Wykazano ponadto, że wstrzyknięcie komórek śledziony (zawierających głównie limfocyty T i B), pochodzących od zwierząt z nadciśnieniem, zwierzętom normotensyjnym, doprowadziło u nich do rozwoju nadciśnienia tętniczego (23).
Bardzo ważnym elementem patogenezy nadciśnienia tętniczego u człowieka jest angiotensyna II. Odgrywa ona kluczową rolę w patogenezie licznych postaci nadciśnienia tętniczego, a ingerencja w układ renina--angiotensyna-aldosteron jest obecnie podstawowym sposobem leczenia nadciśnienia tętniczego. Nasze rozumienie znaczenia limfocytów T w patogenezie nadciśnienia tętniczego, wzrosło wraz z identyfikacją receptorów dla angiotensyny II (zarówno AT1, jak i AT2) na powierzchni limfocytów T, jak i limfocytów typu NK (natural killer cells). Angiotensyna II, działając na limfocyty T nasila ich proliferację zarówno in vivo, jak i in vitro, a efekty te są blokowane przez sartany, antagonistów receptora AT1 (24). W związku z tym angiotensyna II może działać jako element ko-stymulacji koniecznej dla pełnej aktywacji limfocytów T przez komórki prezentujące antygen. Co ciekawe, najnowsze badania wykazują, że makrofagi, jak również komórki dendrytyczne mogą być istotnym źródłem samej angiotensyny II, która działając lokalnie nasila aktywację limfocytów T (25, 26). Złożoności temu obrazowi dodaje fakt, iż same komórki prezentujące antygen posiadają receptory AT1 oraz AT2, jednak znaczenie tych receptorów w aktywacji układu odpornościowego pozostaje niejasne.
Obecność receptorów AT1 na komórkach układu odpornościowego leży u podstaw przeciwzapalnych efektów sartanów, które są opisywane zarówno u chorych z chorobami układu sercowo-naczyniowego, jak i ostatnio, u chorych z zaburzeniami typu autoimmunologicznego (27).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Glass CK, Witztum JL: Atherosclerosis. the road ahead. Cell 2001; 104(4): 503-516.
2. Harrison DG, Guzik TJ, Lob HE et al.: Inflammation, immunity, and hypertension. Hypertension 2011; 57(2): 132-140.
3. Crowley SD, Song YS, Lin EE et al.: Lymphocyte responses exacerbate angiotensin II-dependent hypertension. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol 2010; 298(4): R1089-1097.
4. Viel EC, Lemarie CA, Benkirane K et al.: Immune regulation and vascular inflammation in genetic hypertension. Am J Physiol Heart Circ Physiol 2010; 298(3): H938-944.
5. Sesso HD, Buring JE, Rifai N et al.: C-reactive protein and the risk of developing hypertension. JAMA 2003; 290(22): 2945-2951.
6. Venugopal SK, Devaraj S, Yuhanna I, Shaul P, Jialal I: Demonstration that C-reactive protein decreases eNOS expression and bioactivity in human aortic endothelial cells. Circulation 2002; 106(12): 1439-1441.
7. Ebringer A, Doyle AE: Raised serum IgG levels in hypertension. Br Med J 1970; 2(5702): 146-148.
8. Suryaprabha P, Padma T, Rao UB: Increased serum IgG levels in essential hypertension. Immunol Lett 1984; 8(3): 143-145.
9. Wei F, Jia XJ, Yu SQ et al.: Candesartan versus imidapril in hypertension: a randomised study to assess effects of anti-AT1 receptor autoantibodies. Heart 2011; 97(6): 479-484.
10. Sun Y, Zhu F, Wang M et al.: Association analysis about HLA-DRB1, -DQB1 polymorphism and auto-antibodies against alpha(1)-adrenergic receptors in Chinese patients with essential hypertension. Clin Exp Hypertens 2011; 32(8): 532-539.
11. Olsen F: Evidence for an immunological factor in the hypertensive vascular disease. Acta Pathol Microbiol Scand [A] 1971; 79(1): 22-26.
12. White FN, Grollman A: Autoimmune Factors Associated with Infarction of the Kidney. Nephron 1964; 1:93-102.
13. Okuda T, Grollman A: Passive transfer of autoimmune induced hypertension in the rat by lymph node cells. Tex Rep Biol Med 1967; 25(2): 257-264.
14. Takeichi N, Suzuki K, Okayasu T, Kobayashi H: Immunological depression in spontaneously hypertensive rats. Clin Exp Immunol 1980; 40(1): 120-126.
15. Schmid-Schonbein GW, Seiffge D, DeLano FA et al.: Leukocyte counts and activation in spontaneously hypertensive and normotensive rats. Hypertension 1991; 17(3): 323-330.
16. Takeichi N, Hamada J, Takimoto M et al.: Depression of T cell-mediated immunity and enhancement of autoantibody production by natural infection with microorganisms in spontaneously hypertensive rats (SHR). Microbiol Immunol 1988; 32(12): 1235-1244.
17. Ofosu-Appiah W, Ruggiero C: Abnormal activation and loss of suppressor T cells in the spontaneously hypertensive rat. Cell Immunol 1992; 145(1): 130-145.
18. Ventola DA, Strausser HR: Evaluation of T cell subpopulation and function in thymosin treated spontaneously hypertensive rats. Thymus 1984; 6(3): 129-141.
19. Ba D, Takeichi N, Kodama T, Kobayashi H: Restoration of T cell depression and suppression of blood pressure in spontaneously hypertensive rats (SHR) by thymus grafts or thymus extracts. J Immunol 1982; 128(3): 1211-1216.
20. Svendsen UG: The importance of thymus for hypertension and hypertensive vascular disease in rats and mice. Acta Pathol Microbiol Scand Suppl 1978; (267): 1-15.
21. Bataillard A, Freiche JC, Vincent M et al.: Antihypertensive effect of neonatal thymectomy in the genetically hypertensive LH rat. Thymus 1986; 8(6): 321-330.
22. Muller DN, Shagdarsuren E, Park JK et al.: Immunosuppressive treatment protects against angiotensin II-induced renal damage. Am J Pathol 2002; 161(5): 1679-1693.
23. Olsen F: Transfer of arterial hypertension by splenic cells from DOCA-salt hypertensive and renal hypertensive rats to normotensive recipients. Acta Pathol Microbiol Scand C 1980; 88(1): 1-5.
24. Kunert-Radek J, Stepien H, Komorowski J, Pawlikowski M: Stimulatory effect of angiotensin II on the proliferation of mouse spleen lymphocytes in vitro is mediated via both types of angiotensin II receptors. Biochem Biophys Res Comm 1994; 198(3): 1034-1039.
25. Coppo M, Boddi M, Bandinelli M et al.: Angiotensin II upregulates renin-angiotensin system in human isolated T lymphocytes. Regul Pept 2008; 151(1-3): 1-6.
26. Coppo M, Bandinelli M, Berni A et al.: Ang II Upregulation of the T-Lymphocyte Renin-Angiotensin System Is Amplified by Low-Grade Inflammation in Human Hypertension. Am J Hypertens 2010.
27. Price A, Lockhart JC, Ferrell WR et al.: Angiotensin II type 1 receptor as a novel therapeutic target in rheumatoid arthritis: in vivo analyses in rodent models of arthritis and ex vivo analyses in human inflammatory synovitis. Arthritis Rheum 2007; 56(2): 441-447.
28. Miyazaki A, Kitaichi N, Ohgami K et al.: Anti-inflammatory effect of angiotensin type 1 receptor antagonist on endotoxin-induced uveitis in rats. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol 2008; 246(5): 747-757.
29. Crowley SD, Frey CW, Gould SK et al.: Stimulation of Lymphocyte Responses by Angiotensin Ii Promotes Kidney Injury in Hypertension. Am J Physiol Renal Physiol 2008.
30. Guzik TJ, Hoch NE, Brown KA et al.: Role of the T cell in the genesis of angiotensin II induced hypertension and vascular dysfunction. J Exp Med 2007; 204(10): 2449-2460.
31. Hoch NE, Guzik TJ, Chen W et al.: Regulation of T-cell function by endogenously produced angiotensin II. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol 2009; 296(2): R208-216.
32. Lob HE, Marvar PJ, Guzik TJ et al.: Induction of hypertension and peripheral inflammation by reduction of extracellular superoxide dismutase in the central nervous system. Hypertension 2010; 55(2): 277-283, 276p following 283.
33. Madhur MS, Lob HE, McCann LA et al.: Interleukin 17 promotes angiotensin II-induced hypertension and vascular dysfunction. Hypertension 2010; 55(2): 500-507.
34. Marvar PJ, Thabet SR, Guzik TJ et al.: Central and peripheral mechanisms of T-lymphocyte activation and vascular inflammation produced by angiotensin II-induced hypertension. Circ Res 2010; 107(2): 263-270.
35. Seaberg EC, Munoz A, Lu M et al.: Association between highly active antiretroviral therapy and hypertension in a large cohort of men followed from 1984 to 2003. AIDS 2005; 19(9): 953-960.
36. Jung O, Bickel M, Ditting T et al.: Hypertension in HIV-1-infected patients and its impact on renal and cardiovascular integrity. Nephrol Dial Transplant 2004; 19(9): 2250-2258.
37. Shao J, Nangaku M, Miyata T et al.: Imbalance of T-cell subsets in angiotensin II-infused hypertensive rats with kidney injury. Hypertension 2003; 42(1): 31-38.
38. Tran LT, MacLeod KM, McNeill JH: Chronic etanercept treatment prevents the development of hypertension in fructose-fed rats. Mol Cell Biochem 2009; 330(1-2):219-228.
39. Venegas-Pont M, Manigrasso MB, Grifoni SC et al.: Tumor necrosis factor-alpha antagonist etanercept decreases blood pressure and protects the kidney in a mouse model of systemic lupus erythematosus. Hypertension 2010; 56(4): 643-649.
40. Brands MW, Banes-Berceli AK, Inscho EW et al.: Interleukin 6 knockout prevents angiotensin II hypertension: role of renal vasoconstriction and janus kinase 2/signal transducer and activator of transcription 3 activation. Hypertension 2010; 56(5): 879-884.
41. Boesen EI, Pollock DM: Effect of chronic IL-6 infusion on acute pressor responses to vasoconstrictors in mice. Am J Physiol Heart Circ Physiol 2007; 293(3): H1745-1749.
42. Liu L, Liu Y, Tong W et al.: Pathogen burden in essential hypertension. Circ J 2007; 71(11): 1761-1764.
43. Migneco A, Ojetti V, Specchia L et al.: Eradication of Helicobacter pylori infection improves blood pressure values in patients affected by hypertension. Helicobacter 2003; 8(6): 585-589.
44. Ebersole JL, Steffen MJ, Gonzalez-Martinez J, Novak MJ: Effects of age and oral disease on systemic inflammatory and immune parameters in nonhuman primates. Clin Vaccine Immunol 2008; 15(7): 1067-1075.
45. Amabile N, Susini G, Pettenati-Soubayroux I et al.: Severity of periodontal disease correlates to inflammatory systemic status and independently predicts the presence and angiographic extent of stable coronary artery disease. J Intern Med 2008; 263(6): 644-652.
46. Leshem O, Kashino SS, Goncalves RB et al.: Th1 biased response to a novel Porphyromonas gingivalis protein aggravates bone resorption caused by this oral pathogen. Microbes Infect 2008; 10(6): 664-672.
47. Li L, Messas E, Batista EL et al.: Porphyromonas gingivalis infection accelerates the progression of atherosclerosis in a heterozygous apolipoprotein E-deficient murine model. Circulation 2002; 105(7): 861-867.
48. Tonetti MS, D’Aiuto F, Nibali L et al.: Treatment of periodontitis and endothelial function. N Engl J Med 2007; 356(9): 911-920.
49. Dietrich T, Jimenez M, Krall Kaye EA et al.: Age-dependent associations between chronic periodontitis/edentulism and risk of coronary heart disease. Circulation 2008; 117(13): 1668-1674.
50. Angeli F, Verdecchia P, Pellegrino C et al.: Association between periodontal disease and left ventricle mass in essential hypertension. Hypertension 2003; 41(3): 488-492.
51. Franek E, Napora M, Blach A et al.: Blood pressure and left ventricular mass in subjects with type 2 diabetes and gingivitis or chronic periodontitis. J Clin Periodontol 2010; 37(10): 875-880.
52. Herrera JA, Parra B, Herrera E et al.: Periodontal disease severity is related to high levels of C-reactive protein in pre-eclampsia. J Hypertens 2007; 25(7): 1459-1464.
53. Cota LO, Guimaraes AN, Costa JE et al.: Association between maternal periodontitis and an increased risk of preeclampsia. J Periodontol 2006; 77(12): 2063-2069.
54. Vinh A, Chen W, Blinder Y et al.: Inhibition and genetic ablation of the B7/CD28 T-cell costimulation axis prevents experimental hypertension. Circulation 2010; 122(24): 2529-2537.
55. Bu DX, Lichtman AH: T cells and blood vessels: costimulation turns up the pressure. Circulation 2010; 122(24): 2495-2498.
56. Barhoumi T, Kasal DA, Li MW et al.: T regulatory lymphocytes prevent angiotensin II-induced hypertension and vascular injury. Hypertension 2011; 57(3): 469-476.
57. Muller DN, Kvakan H, Luft FC: Immune-related effects in hypertension and target-organ damage. Curr Opin Nephrol Hypertens 2011; 20(2): 113-117.
58. Bravo Y, Quiroz Y, Ferrebuz A et al.: Mycophenolate mofetil administration reduces renal inflammation, oxidative stress, and arterial pressure in rats with lead-induced hypertension. Am J Physiol Renal Physiol 2007; 293(2): F616-623.
59. Pechman KR, Basile DP, Lund H, Mattson DL: Immune suppression blocks sodium-sensitive hypertension following recovery from ischemic acute renal failure. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol 2008; 294(4): R1234-1239.
60. Herrera J, Ferrebuz A, MacGregor EG, Rodriguez-Iturbe B: Mycophenolate mofetil treatment improves hypertension in patients with psoriasis and rheumatoid arthritis. J Am Soc Nephrol 2006; 17(12 Suppl 3): S218-225.
61. Zhu F, Zhou Z, Liao Y: The renin-angiotensin system and therapeutic vaccines for hypertension. Curr Opin Investig Drugs 2008; 9(3): 286-294.
62. Guzik T, Harrison DG, Korbut R: Znaczenie limfocytów T w nadciśnieniu tętniczym. [W:] E. JAJWS-S, ed. Nadciśnienie Tętnicze. Kraków: Medycyna Praktyczna 2007.
otrzymano: 2011-10-19
zaakceptowano do druku: 2011-11-16

Adres do korespondencji:
*Tomasz J. Guzik
Katedra Chorób Wewnętrznych i Medycyny Wsi Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Szpital Specjalistyczny im. J. Dietla w Krakowie
ul. Skarbowa 1, 31-121 Kraków
e-mail: tguzik@cm-uj.krakow.pl

Postępy Nauk Medycznych s3/2011
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych