© Borgis - Nowa Pediatria 2/2014, s. 50-55
Barbara Cędrowska, *Dominik Olejniczak
Edukacja zdrowotna kobiet ciężarnych na temat szczepień ochronnych ich dzieci
Health education of pregnant women about their children’s immunization
Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
P.o. Kierownika Katedry: dr Wojciech Boratyński
Summary
Introduction. Vaccinations are the most common and most effective form of prevention activities aimed at the prevention and control of infectious diseases. Thanks to vaccinations diseases such as smallpox, diphtheria, polio has been eliminated, and the incidence of measles, tetanus and tuberculosis decreased significantly.
Aim. Aim of this study is to understand the state of knowledge of pregnant women about immunization and learn about their decision regarding vaccination of their children.
Material and methods. The study included 120 pregnant women aged 17-43 years (mean age 28.3). The majority of respondents lived in urban areas (76%). Among the respondents, 69% had a university degree, the average 22%, professional training and core was approximately 7%. Most of the women was primiparas – 80%. Over 90% of respondents planning to vaccinate their children, and 65% of them have taken this decision with your partner. On average, respondents were 28 weeks of pregnancy. Followed by a diagnostic survey was carried out with the use of proprietary questionnaire. Poll of the paper contains 23 questions, which included open and closed questions. The study was carried out directly in the classroom in antenatal classes.
Results. The above data shows that 66 (55%) of the women surveyed believes that vaccinations may involve negative health consequences, 54 (45%) consider vaccination to be safe, with no side effects. According to 72 (60%) surveyed the epidemiological situation has improved by eliminating or reducing the occurrence of infectious diseases through the introduction of vaccination, 31 (26%) of the women had no opinion on the subject, 13 (11%) believe that the situation has not changed, but 4 (3%) surveyed women did not reply to that question. The vast majority of women surveyed knew that the performance of vaccination will also have positive effects on health.
Conclusions. Among the study population of women there is a high awareness of the threat of infectious diseases of children. Despite the high awareness of the threat of communicable diseases knowledge Immunization Program for pregnant women is inadequate, which should result in the promotion of the content of the program.
Wstęp
Szczepienia ochronne są obecnie najbardziej powszechną oraz najskuteczniejszą formą działań profilaktycznych, których celem jest zapobieganie i zwalczanie chorób zakaźnych. Dzięki szczepieniom, choroby takie jak: ospa prawdziwa, błonica, poliomyelitis zostały wyeliminowane, a zachorowalność na odrę, tężec czy gruźlicę wyraźnie się zmniejszyła (1).
Szczepienia ochronne w Polsce realizowane są w oparciu o Program Szczepień Ochronnych (PSO), który na podstawie stanu epidemiologicznego kraju oraz dostępnych środków finansowych jest corocznie aktualizowany. Program składa się ze szczepień obowiązkowych refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) i szczepień zalecanych, które są odpłatne. Ogłasza go Główny Inspektor Sanitarny (GIS). Szczepionki wykorzystywane do szczepień są zarejestrowane w Polsce i rekomendowane przez Głównego Inspektora Sanitarnego.
Współczesne szczepionki są coraz skuteczniejsze oraz bezpieczniejsze. Mimo tych zalet liczba rodziców, którzy mają wątpliwości, czy należy szczepić dzieci, wzrosła w ciągu ostatnich kilku lat. Wpływ na to mają m.in. nieprawdziwe doniesienia dotyczące wpływu szczepień ochronnych na występowanie autyzmu u dzieci, pojawienie się trendu ekomam, który oprócz noszenia dzieci w chustach, nieużywania pampersów, leczenia ziołami i niekorzystania z pomocy lekarzy pediatrów wyróżnia się brakiem stosowania szczepień, zmiany w Ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz tworzenie się ruchów antyszczepionkowych, które w nieprzychylny sposób odnoszą się do wykonywania szczepień ochronnych (2, 3).
Nieocenioną rolę odgrywa więc edukacja zdrowotna z zakresu szczepień ochronnych, której celem jest podnoszenie poziomu świadomości zdrowotnej Polaków i promowanie aktywnej postawy w dbaniu o zdrowie.
Edukacja powinna dostarczać rzetelnych informacji na temat szczepień ochronnych, rodzaju szczepionek, korzyści oraz potencjalnych zagrożeń związanych z ich wykonywaniem oraz informować o sytuacji epidemiologicznej na świecie.
Cel pracy
Celem pracy jest poznanie stanu wiedzy kobiet ciężarnych na temat szczepień ochronnych oraz zapoznanie się z ich decyzją dotyczącą szczepień ich dzieci.
Cele szczegółowe dotyczyły rozstrzygnięcia następujących problemów badawczych:
1. Czy kobiety ciężarne znają Program Szczepień Ochronnych?
2. Czy kobiety ciężarne planują szczepić swoje dzieci?
3. Jakie są źródła czerpania wiedzy na temat szczepień?
4. Czy kampanie społeczne docierają ze swoim przekazem do odbiorców?
5. Jak wygląda sytuacja epidemiologiczna po wprowadzeniu szczepień?
6. Czy szczepienia mogą nieść ze sobą negatywne skutki?
Hipotezy:
H1: Zakłada się, że kobiety ciężarne będą posiadały dużą wiedzę dotyczącą szczepień ochronnych. Kobiety będą chciały zaszczepić swoje dzieci.
H2: Edukacja zdrowotna ma znaczący wpływ na poddawanie dzieci szczepieniom.
H3: Program Szczepień Ochronnych jest znany kobietom ciężarnym.
H4: Kampanie społeczne są znane i odgrywają ważną rolę w profilaktyce zdrowotnej dotyczącej szczepień.
H5: Szkoły rodzenia edukują kobiety ciężarne na temat szczepień ochronnych.
H6: Kobiety wiedzą, że szczepienia ochronne mogą mieć negatywne skutki zdrowotne.
Materiał i metody
W badaniu wzięło udział 120 kobiet ciężarnych w wieku 17-43 lata (średnia wieku – 28,3). Większość ankietowanych zamieszkiwała tereny miejskie (76%). Wśród badanych 69% miało wykształcenie wyższe, średnie – 22%, wykształcenie zawodowe i podstawowe – ok. 7%. Przeważająca część kobiet była pierworódkami – 80%. Ponad 90% ankietowanych planuje zaszczepić swoje dzieci, 65% z nich podjęło tę decyzję ze swoim partnerem. Ankietowane były średnio w 28. tygodniu ciąży.
Kwestionariusze autorskie rozdawane były w czterech placówkach:
– Szkoła Rodzenia „Ma-Mo” w Ostrowcu Świętokrzyskim,
– Szkoła Rodzenia przy przychodni „Opiekun” w Ostrowcu Świętokrzyskim,
– Szkoła Rodzenia i Karmienia przy przychodni „Rodzina” w Ostrowcu Świętokrzyskim,
– Szkoła Rodzenia NZOZ Medical Center w Warszawie.
Badanie zostało przeprowadzone w 2012 roku. Metodą badawczą był autorski kwestionariusz ankiety. Ankieta w formie papierowej zawierała 23 pytania – zamknięte i otwarte. Badanie było przeprowadzane bezpośrednio podczas zajęć w szkołach rodzenia.
Do przeprowadzenia analizy statystycznej danych wykorzystano program STATISTICA v. 10. Do określenia siły zależności posłużono się współczynnikiem korelacji rang Spearmana. Założono, że zmienne są zależne, gdy p > 0,05.
Interpretacja:
|rxy| ≤ 0,3 – korelacja niewyraźna,
0,3 < |rxy| ≤ 0,5 – korelacja średnia,
|rxy| > 0,5 – korelacja silna.
Wyniki
Pytanie pierwsze miało na celu określenie stopnia wiedzy ciężarnych na temat szczepień. Posłużono się skalowaniem. Spośród ankietowanych, w skali od 1 do 5 tylko 11 kobiet (9%) oceniło swój stan wiedzy na najwyższym poziomie – 5 (bardzo dobry). Najczęściej wybieranymi przez kobiety ciężarne odpowiedziami były: 4 (dobry) – 47 kobiet (39%), i 3 (ani słaby, ani dobry) – 38 kobiet (32%). Pozostałe respondentki oceniły swoją wiedzę na poziomie słabym i bardzo słabym (kolejno 15 i 5%). Strukturę odpowiedzi przedstawia rycina 1.
Ryc. 1. Ocena stanu wiedzy kobiet ciężarnych na temat szczepień ochronnych. Źródło: badanie własne.
Średnią zależność otrzymano między powyższym pytaniem a pytaniem o znajomość Programu Szczepień Ochronnych (rxy = 0,41) i pytaniem o znajomość szczepień obowiązkowych i zalecanych w Polsce (rxy = 0,46). Istnieje zależność między znajomością programu szczepień a znajomością szczepień obowiązkowych i zalecanych. Kobiety lepiej znające Program Szczepień Ochronnych również lepiej znają szczepienia obowiązkowe i zalecane.
Na pytanie „Czy jest Pani znany Program Szczepień Ochronnych?” 79 (66%) kobiet udzieliło odpowiedzi „tak”, odpowiedź „nie” wskazało 41 ankietowanych (34%). Z uzyskanych danych można wyciągnąć wniosek, iż większość kobiet interesuje się tematyką szczepień oraz zaznajomiło się z Programem Szczepień Ochronnych ogłoszonym przez Głównego Inspektora Sanitarnego.
Na rycinie 2 zostały wymienione szczepienia obowiązkowe (BCG, WZW typu B, DPT, odra, różyczka, tężec, Hib, Poliomyelitis) i nieobowiązkowe (pozostałe). Najbardziej znanymi przez kobiety szczepieniami podstawowymi są: odra, różyczka, świnka – odpowiedź tę wskazało 105 kobiet (87%), BCG – 102 odpowiedzi (85%), DPT – 98 odpowiedzi (82%).
Ryc. 2. Obowiązkowość szczepień według respondentek. Źródło: badanie własne.
Z analizy danych widać również, iż ankietowane zaliczyły szczepienia zalecane do szczepień obowiązkowych. Przykładem są szczepienia przeciwko pneumokokom – 40 odpowiedzi (33%), i ospie wietrznej – 36 odpowiedzi (30%). Świadczy to o niskim stanie wiedzy badanych na temat szczepień.
Współczynnik korelacji rang Spearmana między pytaniem dotyczącym znajomości Programu Szczepień Ochronnych a pytaniem o znajomość szczepień obowiązkowych i zalecanych w Polsce przyjął wartość rxy = 0,63, co świadczy o silnej dodatniej korelacji między pytaniami. Im lepsza znajomość programu szczepień, tym lepsza znajomość szczepień obowiązkowych i zalecanych.
Struktura odpowiedzi na kolejne pytanie pokazała, iż 66 (55%) ankietowanych kobiet jest zdania, że szczepienia ochronne mogą nieść ze sobą negatywne konsekwencje zdrowotne, a 54 (45%) uważa szczepienia za bezpieczne, niemające skutków ubocznych. Pozytywnym aspektem uzyskanych wyników jest fakt, iż większość kobiet zdaje sobie sprawę, że oprócz pozytywnych skutków szczepienia ochronne mogą mieć też negatywne konsekwencje zdrowotne.
Edukacja zdrowotna na temat szczepień w Polsce według 90 (75%) ankietowanych kobiet jest niewystarczająca. Tylko 30 (25%) kobiet oceniło poziom edukacji jako zadowalający. Uzyskane dane wskazują na niski, niezadowalający poziom edukacji na temat szczepień w Polsce, co może wpływać na brak wiedzy u matek, a w konsekwencji na brak pozytywnej decyzji dotyczącej szczepień ich dzieci. Wśród 120 ankietowanych aż 46 (38%) kobiet nie udzieliła odpowiedzi na powyższe pytanie.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Magdzik W, Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliński A: Wakcynologia. Ośrodek Wydawniczy Augustyna, Bielsk-Biała 2005: 91, 121, 156, 256-259, 277, 303, 332, 343, 345, 365, 373, 390, 398, 405, 424, 429. 2. Dębiec B, Magdzik W: Szczepienia ochronne u dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1983: 32. 3. Bernatowska E, Grzesiowski P: Szczepienia ochronne obowiązkowe i zalecane od A do Z. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012: 16, 25, 27, 28, 30, 32. 4. Międzynarodowy projekt badawczy „My Generation”. Dostęp za: http://zdrowo.pl/nauka/wyniki-projektu-badawczego (stan z 5.05. 2013 r.). 5. Trojanowska A, Emeryk A, Wilczek M: Wiedza kobiet w okresie ciąży na temat szczepień ochronnych u dzieci. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2012; 18(3): 186-188. 6. Kochman D, Rudzińska T: Znaczenie edukacji rodziców w kontekście szczepień obowiązkowych i zalecanych u dzieci w wieku 0-2 lat. Problemy Pielęgniarstwa 2008; 16(1-2): 163-172. 7. Szynczewska E, Drobik-Wąsiewicz K: Realizacja szczepień ochronnych u dzieci pozostających pod opieką poradni neurologicznej. Przegląd Pediatryczny 2009; 39(2): 117-121. 8. Rogalska J, Augustynowicz E, Gzyl A, Stefanoff P: Źródła informacji oraz wiedza rodziców na temat szczepień ochronnych w Polsce. Przegląd Epidemiologiczny 2010; 64: 83-90.
