Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 11/2014, s. 787-794
Aleksandra Berkan, *Anna Piekarska
Rola witaminy D w przewlekłych wirusowych zapaleniach wątroby
The role of vitamin D in chronic viral hepatitis
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii, Uniwersytet Medyczny, Łódź
Kierownik Kliniki: dr hab. med. Anna Piekarska
Streszczenie
Witamina D, uważana dotychczas za substancję regulującą głównie gospodarkę wapniowo-fosforanową, okazuje się wpływać także na wiele innych funkcji w organizmie. Jej niedobory stwierdzane są w przebiegu chorób układu krążenia, chorób autoimmunologicznych czy metabolicznych. Modulując układ odpornościowy, witamina D może również modyfikować przebieg chorób nowotworowych i chorób zakaźnych. Co więcej, ponieważ witamina D ulega przemianom do swojego aktywnego metabolitu m.in. w wątrobie, wykazano, iż także schorzeniom wątroby często towarzyszą niedobory tej substancji. Z drugiej strony wciąż trwają poszukiwania czynników, które mogłyby wpłynąć na poprawę odpowiedzi na leczenie u pacjentów zakażonych wirusem HCV (ang. hepatitis C virus) lub HBV (ang. hepatits B virus). Wydaje się, iż podobnie jak u innych chorych z uszkodzeniem wątroby, w tej grupie pacjentów niedobór witaminy D występuje stosunkowo powszechnie i w efekcie może mieć wpływ na przebieg choroby. W ostatnim czasie pojawiło się wiele badań poświęconych znaczeniu niedoboru witaminy D w kontekście przewlekłego zapalenia wątroby typu C lub B.
Celem artykułu jest omówienie aktualnego stanu wiedzy na temat częstości występowania oraz wpływu niedoboru i suplementacji witaminy D na przebieg zakażenia HCV lub HBV.
Summary
Previously thought to influence mostly calcium and phosphate homeostasis, vitamin D turns out to affect a variety of other functions in human body. Its deficiency may observed in the cardiovascular, autoimmune and metabolic diseases. By modulation of the immune system vitamin D may also influence the course of neoplastic and infectious diseases. Moreover, as vitamin D is converted to its active metabolite in the liver, liver pathologies are often accompanied by vitamin D deficiency. The investigation of the factors that may improve response to viral treatment in patients infected with hepatitis C virus (HCV) or hepatitis B virus (HBV) continues. Vitamin D deficiency seems to occur commonly also in this particular group of patients. Recently much research focused on the influence of vitamin deficiency on hepatitis C and hepatitis B infection has been done.
The aim of the following article is to overview current knowledge about the prevalence and impact of both vitamin D deficiency and its supplementation on the course of viral hepatitis.



WSTĘP
Na przestrzeni ostatnich lat witamina D – steroidowy związek organiczny pełniący w ludzkim organizmie rolę prohormonu – budzi niesłabnące zainteresowanie badaczy ze względu na swoje wielokierunkowe, wciąż nie do końca poznane działanie. Jej aktywna postać – 1,25-(OH)2-witamina D, powstaje w wyniku wielokrotnych przemian pochodnych cholesterolu, zapoczątkowanych w skórze pod wpływem światła słonecznego i zachodzących kolejno w wątrobie oraz w nerkach. Choć główne działanie witaminy D polega na regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej poprzez wpływ na enterocyty, osteoblasty oraz nefrony, zaobserwowano, iż jej docelowe receptory występują także na innych komórkach – keratynocytach, limfocytach, promielocytach czy komórkach jajnika oraz trzustki (1).
Witamina D bierze udział w kontroli układu renina-angiotensyna-aldosteron, wpływa na układ odpornościowy, procesy apoptozy i proliferacji komórek, modyfikuje wydzielanie insuliny, wreszcie moduluje pracę mięśni i ośrodkowego układu nerwowego (2). Jej niedobór często towarzyszy takim stanom chorobowym, jak cukrzyca (3), nadciśnienie tętnicze (4), rak piersi (5), rak prostaty (6) czy toczeń rumieniowaty układowy (7). Z kolei wysokie poziomy witaminy D mają związek z niższym ryzykiem rozwoju stwardnienia rozsianego (8) oraz choroby Hashimoto (9). W efekcie wyrównywanie niedoborów witaminy D może korzystnie wpływać na stan pacjentów chorujących na różne choroby przewlekłe. Wykazano, iż suplementacja witaminy D prowadzi do istotnej poprawy frakcji wyrzutowej u pacjentów z niewydolnością serca (10) oraz zmniejsza ryzyko nawrotów i zabiegów operacyjnych u chorych z zespołem jelita drażliwego (11).
Okazuje się, że niedobór witaminy D występuje bardzo często także u pacjentów z chorobami wątroby. Arteh i wsp. (12) zaobserwowali, iż u pacjentów z przewlekłymi chorobami wątroby (z przewlekłym zapaleniem wątroby typu C, z marskością związaną z zakażeniem wirusem HCV oraz z marskością niezwiązaną z zakażeniem wirusem HCV) niedobór witaminy D (< 32 μg/dl) jest zjawiskiem niezwykle powszechnym i dotyczy 92% pacjentów, a u co najmniej jednej trzeciej z nich niedobór witaminy D występuje w stopniu ciężkim (< 7 μg/dl). Tak wysoka częstość występowania niedoboru witaminy D w tej populacji może wynikać z upośledzenia zachodzącej w wątrobie konwersji witaminy D do jej aktywnych metabolitów, jednak u podłoża niedoboru mogą leżeć także inne, nie do końca poznane mechanizmy. Powyższe obserwacje oraz podejrzenie, iż z uwagi na swoje modulujące odporność właściwości witamina D może mieć wpływ na przebieg zakażeń wirusowych, sprawiły, iż stała się ona przedmiotem badań w kontekście wirusowych zapaleń wątroby typu B i C.
STĘŻENIA WITAMINY D U PACJENTÓW ZAKAŻONYCH WIRUSEM HCV LUB HBV
Wydaje się, iż u pacjentów zakażonych wirusem HCV lub HBV, podobnie jak u innych chorych z przewlekłymi chorobami wątroby, niedobór witaminy D jest powszechnym zjawiskiem. W badaniu przeprowadzonym w 2011 roku przez Lange’a i wsp. (13) na grupie 468 pacjentów zakażonych wirusem HCV (genotypami 1, 2 i 3) wykazano, że w porównaniu do grupy kontrolnej ciężki niedobór witaminy D definiowany jako stężenie 25-OH-witaminy D < 10 μg/dl występował istotnie częściej w grupie badanych pacjentów (odpowiednio 12 i 25%, p < 0,00001). Oznaczenia witaminy D zostały wykonane w różnych porach roku, jednak po uwzględnieniu tego faktu w analizach nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy pomiędzy wartościami witaminy D w okresie zima/wiosna oraz lato/jesień (średnie stężenie witaminy D wyniosło odpowiednio 16,6 i 18,7 μg/dl, p = 0,054). Pory roku nie miały też wpływu na związek pomiędzy infekcją HCV a ciężkim niedoborem witaminy D – stwierdzono go u 26% pacjentów zakażonych HCV oraz u 10% zdrowych w okresie zima/wiosna i odpowiednio u 19 i 6% w okresie lato/jesień (14). Podobne wyniki uzyskali Terrier i wsp. (15) w badaniu przeprowadzonym we Francji na grupie 94 HCV RNA(+) pacjentów. Wyraźny niedobór witaminy D (≤ 30 μg/dl) stwierdzono u 84 (89%) spośród nich – u 52 (55%) obserwowano niewystarczające stężenie (13-30 μg/dl), a aż u 32 (34%) niedobór witaminy D (≤ 12 μg/dl). Średnie stężenie 25-OH-witaminy D wyniosło w tym badaniu 18,1 ± 9,3 μg/dl i było podobne dla wszystkich genotypów HCV. W pracy uwzględniono sezonowe różnice w stężeniu witaminy D i znów okazały się one być nieistotne statystycznie. Badanie Terriera i wsp. miało jednak charakter obserwacyjny i zostało przeprowadzone na niewielkiej grupie pacjentów. Co więcej, nie uwzględniono w nim grupy kontrolnej.
Ocenę stężenia witaminy D tym razem w populacji hiszpańskiej przeprowadzili w 2013 roku na grupie 108 chorych na przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C Ladero i wsp. (16). Cytowani autorzy stwierdzili, że niedobór witaminy D w tej grupie pacjentów występuje często (niedobór [< 20 μg/dl] a suboptymalne [20-30 μg/dl] stężenie witaminy D stwierdzono odpowiednio u 36,1 oraz 40,9% chorych).
W powyższych badaniach populację pacjentów zakażonych wirusem HCV potraktowano jednorodnie i nie wzięto pod uwagę odmiennych genotypów wirusa. Pomiarów stężenia witaminy D u pacjentów z uwzględnieniem takiego podziału dokonali Nimer i Mouch w dwóch niezależnych badaniach. W badaniu przeprowadzonym w 2011 roku na grupie 72 pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C wywołanym wirusem HCV genotypem 1, niedobór (< 12 μg/dl) lub niewystarczające (12-32 μg/dl) stężenie witaminy D stwierdzono wyjściowo kolejno u 21 i 59% chorych z 36-osobowej grupy, która otrzymała później suplementację tą witaminą, oraz u 27 i 60% chorych z 36-osobowej grupy kontrolnej (17). Średnie stężenie witaminy D w obu grupach wyniosło odpowiednio 19 (± 6) i 20,5 (± 9,0) μg/dl. W 2012 roku ci sami autorzy ocenili także niedobór witaminy D u 50 pacjentów zakażonych wirusem HCV genotyp 2 i 3 (HCV G2, HCV G3) (18). Po przyjęciu analogicznych przedziałów stężeń witaminy D stwierdzono niedobór lub niewystarczający poziom tej witaminy u odpowiednio 20 i 60% osób z 20-osobowej grupy otrzymującej później suplementację oraz u 30 i 50% z 30-osobowej grupy kontrolnej. Średnie stężenia witaminy D w obu grupach wyniosły odpowiednio 19 (± 6) i 20 (± 8,0) μg/dl.
Niedobór witaminy D dotyczy nie tylko populacji chorych zakażonych genotypami 1, 2 i 3 HCV. W badaniu przeprowadzonym w Egipcie na grupie pacjentów zakażonych genotypem 4 HCV wykazano, że stężenie witaminy D u takich chorych jest również istotnie niższe, niż u zdrowych osób z grupy kontrolnej (19). Wydaje się więc, iż niedobór witaminy D jest nie tylko problemem powszechnym w populacji chorych z przewlekłym zapaleniem wątroby typu C, ale i występuje z podobną częstością u pacjentów zakażonych wirusem HCV G1, G2 i G3 oraz G4, a także w populacji żyjącej w regionie intensywnie nasłonecznionym. Brakuje jednak badań, które bezpośrednio porównałyby te populacje ze sobą oraz z grupą kontrolną.
Nie wszystkie doniesienia kliniczne potwierdzają powyższe obserwacje. Istotnych różnic w stężeniu witaminy D pomiędzy chorymi zakażonymi HCV a zdrowymi osobami z grupy kontrolnej, także po uwzględnieniu pór roku, nie stwierdzono w badaniu oceniającym metabolizm kostny u pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C bez marskości (20). Średnie stężenia witaminy D wyniosły w grupie chorych i w grupie kontrolnej odpowiednio 30,6 ± 10,2 μg/dl i 28,5 ± 8,1 μg/dl. Niewystarczające stężenie (11-29 μg/dl) i niedobór (< 10 μg/dl) witaminy D stwierdzono u odpowiednio 41 i 2% chorych oraz 69 i 0% osób z grupy kontrolnej. Autorzy stwierdzają jednak, że na uzyskane wyniki mógł wpłynąć wysoki odsetek otyłych wśród wszystkich badanych pacjentów i istotnie wyższe BMI w grupie chorych zakażonych wirusem HCV (BMI w grupie chorych i w grupie kontrolnej wyniosło odpowiednio 26,1 ± 4,6 i 26,8 ± 3,0 kg, p = 0,04). Co więcej, badanie zostało przeprowadzone w Brazylii, co także mogło mieć wpływ na częstość występowania w badanej populacji niedoboru witaminy D.
Próbę oceny stężenia witaminy D u pacjentów z rozwiniętą marskością i bez marskości w przebiegu zakażenia wirusem HCV podjęli już w 2001 roku Duarte i wsp. (21). Na grupie 100 pacjentów zakażonych wirusem HCV (49 bez marskości i 51 z marskością potwierdzoną wynikiem biopsji wątroby i/lub parametrami klinicznymi/biochemicznymi) stwierdzono, że u większości chorych, niezależnie od stopnia uszkodzenia wątroby, stężenie witaminy D jest prawidłowe (niedobór stwierdzono tylko u trzech pacjentów z marskością). Jednak i to badanie zostało przeprowadzone w Brazylii i nie uwzględniono w nim zdrowej grupy kontrolnej.
Ocena stężenia witaminy D u chorych zakażonych HBV jest zagadnieniem pojawiającym się w piśmiennictwie zdecydowanie rzadziej. W badaniu przeprowadzonym w 2013 roku w północnowschodnich Chinach na grupie 87 osób (39 chorych na wirusowe zapalenie wątroby typu B i 48 zdrowych) zaobserwowano, że u osób zakażonych z marskością wątroby i bez marskości stężenie witaminy 25-OH-D było wyraźnie niższe, niż w grupie kontrolnej (odpowiednio 19,2 ± 1,2; 18,5 ± 1,3 i 31,6 ± 1,3 nmol/l) (22). Wysoką częstość występowania niedoboru witaminy D w populacji osób zakażonych wirusem HBV, nieweryfikowaną jednak grupą kontrolną, zaobserwowali także Farnik i wsp., którzy w badaniu przeprowadzonym w 2013 roku w Niemczech na kohorcie 203 wcześniej nieleczonych chorych zakażonych wirusem HBV stwierdzili u 69 (34%) z nich ciężki niedobór (< 10 μg/dl), a u 95 (47%) niewystarczające stężenie witaminy 25-OH-D (≥ 10 i < 20 μg/dl) (23).
W niewielu badaniach dokonano porównania stężenia witaminy D u osób zakażonych wirusem HCV lub HBV i całkowicie zdrową grupą kontrolną, a przecież z uwagi na wpływ klimatu i nasłonecznienia, poziom tej witaminy w organizmie w populacjach zamieszkujących odmienne regiony geograficzne może się znacząco różnić. Bez odpowiedzi pozostaje pytanie, czy w populacji północnoeuropejskiej, np. populacja polska, u chorych zakażonych wirusem HCV lub HBV częstość występowania niedoborów witaminy D jest faktycznie wysoka oraz czy ma związek z chorobą wątroby, czy może jest stanem występującym z porównywalną częstością także u osób zdrowych.
ZWIĄZEK STĘŻENIA WITAMINY D I PRZEBIEGU ZAKAŻENIA HCV LUB HBV
W związku z licznymi doniesieniami opisującymi niedobory witaminy D u chorych zakażonych wirusem HCV lub HBV, wielu badaczy podjęło próbę oceny, czy niedobór ten wpływa na postęp choroby. Zależność pomiędzy niskim stężeniem witaminy D a szybką progresją włóknienia w przebiegu zakażenia HCV stwierdzili Baur i wsp. w badaniu przeprowadzonym na grupie 251 pacjentów zakażonych wirusem HCV (24). W pracy tej niższy poziom 25-OH-witaminy D był istotnie związany z progresją włóknienia wątroby > 0,101 u pacjentów z niezaawansowanym włóknieniem wątroby w stopniu F0-2 (p = 0,013). Niezależny związek pomiędzy niskim stężeniem witaminy 25-OH-D a ciężkim włóknieniem wątroby (F3-F4) u pacjentów zakażonych wirusem HCV G1 wykazali także na podstawie analizy wieloczynnikowej Petty i wsp. (25). Także Amanzada i wsp. badając grupę 191 chorych zakażonych wirusem HCV G1, wykazali, że obniżone stężenie 25-OH-witaminy D (oraz podwyższony poziom ferrytyny) w osoczu jest wskaźnikiem nasilenia zapalenia i włóknienia wątroby (26).
Nieco odmienne wyniki uzyskali Kitson i wsp. (27), którzy oceniając populację 274 chorych z przewlekłym zapaleniem wątroby wywołanym HCV G1, nie wykazali związku pomiędzy wyjściowym poziomem 25-OH-witaminy D a stopniem zwłóknienia wątroby. Niedobór witaminy D okazał się być związany wyłącznie ze stopniem aktywności zapalenia. Także Duarte i wsp. we wspomnianym już powyżej badaniu nie zaobserwowali różnic w stężeniu witaminy D pomiędzy zakażonymi wirusem HCV pacjentami z marskością i bez marskości wątroby (21). Z kolei w badaniu Ladero i wsp. nie wykazano żadnego związku ani pomiędzy stężeniem witaminy D a parametrami biochemicznymi i wirusologicznymi, ani stopniem włóknienia czy polimorfizmem IL-28 (16). Suplementacja witaminy D, choć umożliwiła wyrównanie niedoborów witaminy D3, nie wpłynęła także na poziom HCV-RNA.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Jones G, Strugnell SA, DeLuca HFL: Current understanding of the molecular actions of vitamin D. Physiol Rev 1998 Oct; 78(4): 1193-1231.
2. Dusso AS, Brown AJ, Slatopolsky E: Vitamin D. Am J Physiol Renal Physiol 2005 Jul; 289(1): F8-28.
3. Griz LH, Bandeira F, Gabbay MA et al.: Vitamin D and diabetes mellitus: an update 2013. Arq Bras Endocrinol Metabol 2014 Feb; 58(1): 1-8.
4. Marra A, Leoncini G, Mussap M et al.: Severe vitamin D deficiency is associated with frequently observed diseases in medical inpatients. Int J Clin Pract 2014 May; 68(5): 647-652. doi: 10.1111/ijcp.12323.
5. Alco G, Igdem S, Dincer M et al.: Vitamin D levels in patients with breast cancer: importance of dressing style. Asian Pac J Cancer Prev 2014; 15(3): 1357-1362.
6. Murphy AB, Nyame Y, Martin IK et al.: Vitamin D deficiency predicts prostate biopsy outcomes. Clin Cancer Res 2014 May 1; 20(9): 2289-2299. doi: 10.1158/1078-0432.CCR-13-3085.
7. Bogaczewicz J, Sysa-Jedrzejowska A, Arkuszewska C et al.: Vitamin D status in systemic lupus erythematosus patients and its association with selected clinical and laboratory parameters. Lupus 2012 Apr; 21(5): 477-484. doi: 10.1177/0961203311427549.
8. Munger KL, Levin LI, Hollis BW et al.: Serum 25-Hydroxyvitamin D Levels and Risk of Multiple Sclerosis. JAMA 2006; 296(23): 2832-2838. doi:10.1001/jama.296.23.2832.
9. Mansournia N, Mansournia MA, Saeedi S, Dehghan J: The association between serum 25OHD levels and hypothyroid Hashimoto’s thyroiditis. J Endocrinol Invest 2014 Mar 18.
10. Dalbeni A, Scaturro G, Degan M et al.: Effects of six months of vitamin D supplementation in patients with heart failure: A randomized double-blind controlled trial. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2014 Mar 5. pii: S0939-4753(14)00086-6. doi: 10.1016/j.numecd.2014.02.015.
11. Reich KM, Fedorak RN, Madsen K, Kroeker KI: Vitamin D improves inflammatory bowel disease outcomes: Basic science and clinical review. World J Gastroenterol 2014 May 7; 20(17): 4934-4947.
12. Arteh J, Narra S, Nair S: Prevalence of vitamin D deficiency in chronic liver disease. Dig Dis Sci 2010 Sep; 55(9): 2624-2628. doi: 10.1007/s10620-009-1069-9.
13. Lange CM, Bojunga J, Ramos-Lopez E et al.: Vitamin D deficiency and a CYP27B1-1260 promoter polymorphism are associated with chronic hepatitis C and poor response to interferon-alfa based therapy. J Hepatol 2011 May; 54(5): 887-893. doi: 10.1016/j.jhep.2010.08.036.
14. Lange CM, Bojunga J, Badenhoop K et al.: Reply to „Vitamin D deficiency and HCV chronic infection: What comes first?”. J Hepatol 2011; 55: 944-951.
15. Terrier B, Jehan F, Munteanu M et al.: Low 25-hydroxyvitamin D serum levels correlate with the presence of extra-hepatic manifestations in chronic hepatitis C virus infection. Rheumatology (Oxford) 2012 Nov; 51(11): 2083-2090. doi: 10.1093/rheumatology/kes209.
16. Ladero JM, Torrejón MJ, Sánchez-Pobre P et al.: Vitamin D deficiency and vitamin D therapy in chronic hepatitis C. Ann Hepatol 2013 Mar-Apr; 12(2): 199-204.
17. Abu-Mouch S, Nimer A, Fireman Z et al.: Vitamin D supplementation improves sustained virologic response in chronic hepatitis C (genotype 1)-naïve patients. World J Gastroenterol 2011 Dec 21; 17(47): 5184-5190. doi: 10.3748/wjg.v17.i47.5184.
18. Nimer A, Mouch A: Vitamin D improves viral response in hepatitis C genotype 2-3 naïve patients. World J Gastroenterol 2012 Feb 28; 18(8): 800-805. doi: 10.3748/wjg.v18.i8.800.
19. Mohamed AA, Sabry NA, Abbassi MM et al.: Vitamin D levels in Egyptian HCV patients (genotype 4) treated with pegylated interferon. Acta Gastroenterol Belg 2013 Mar; 76(1): 38-44.
20. Orsini LG, Pinheiro MM, Castro CH et al.: Bone mineral density measurements, bone markers and serum vitamin D concentrations in men with chronic non-cirrhotic untreated hepatitis C. PLoS One 2013 Nov 28; 8(11): e81652. doi: 10.1371/journal.pone.0081652.
21. Duarte MP, Farias ML, Coelho HS et al.: Calcium-parathyroid hormone-vitamin D axis and metabolic bone disease in chronic viral liver disease. J Gastroenterol Hepatol 2001 Sep; 16(9): 1022-1027.
22. Kong J, Ding Y, Zhang C et al.: Severe vitamin D-deficiency and increased bone turnover in patients with hepatitis B from northeastern China. Endocr Res 2013; 38(4): 215-222. doi: 10.3109/07435800.2013.768266.
23. Farnik H, Bojunga J, Berger A et al.: Low vitamin D serum concentration is associated with high levels of hepatitis B virus replication in chronically infected patients. Hepatology 2013 Oct; 58(4): 1270-1076. doi: 10.1002/hep.26488.
24. Baur K, Mertens JC, Swiss Hepatitis C Cohort Study Group et al.: Combined effect of 25-OH vitamin D plasma levels and genetic vitamin D receptor (NR 1I1) variants on fibrosis progression rate in HCV patients. Liver Int 2012 Apr; 32(4): 635-643. doi: 10.1111/j.1478-3231.2011.02674.x.
25. Petta S, Cammà C, Scazzone C et al.: Low vitamin D serum level is related to severe fibrosis and low responsiveness to interferon-based therapy in genotype 1 chronic hepatitis C. Hepatology 2010 Apr; 51(4): 1158-1167. doi: 10.1002/hep.23489.
26. Amanzada A, Goralczyk AD, Moriconi F et al.: Vitamin D status and serum ferritin concentration in chronic hepatitis C virus type 1 infection. J Med Virol 2013 Sep; 85(9): 1534-1541. doi: 10.1002/jmv.23632.
27. Kitson MT, Dore GJ, George J et al.: Vitamin D status does not predict sustained virologic response or fibrosis stage in chronic hepatitis C genotype 1 infection. J Hepatol 2013 Mar; 58(3): 467-472. doi: 10.1016/j.jhep.2012.11.017.
28. White DL, Tavakoli-Tabasi S, Kanwal F et al.: The association between serological and dietary vitamin D levels and hepatitis C-related liver disease risk differs in African American and white males. Aliment Pharmacol Ther 2013 Jul; 38(1): 28-37. doi: 10.1111/apt.12341.
29. Petta S, Ferraro D, Cammà C et al.: Vitamin D levels and IL28B polymorphisms are related to rapid virological response to standard of care in genotype 1 chronic hepatitis C. Antivir Ther 2012; 17(5): 823-831. doi: 10.3851/IMP2100.
30. Bitetto D, Fattovich G, Fabris C et al.: Complementary role of vitamin D deficiency and the interleukin-28B rs12979860 C/T polymorphism in predicting antiviral response in chronic hepatitis C. Hepatology 2011 Apr; 53(4): 1118-1126. doi: 10.1002/hep.24201.
31. Jazwinski A, Clark PJ, Tillmann HL, Muir AJ: Vitamin C and treatment response in African American patients with HCV genotype 1. Hepatology 2011; 54: 853.
32. García-Martín E, Agúndez JA, Maestro ML et al.: Influence of vitamin D-related gene polymorphisms (CYP27B and VDR) on the response to interferon/ribavirin therapy in chronic hepatitis C. PLoS One 2013 Sep 20; 8(9): e74764. doi: 10.1371/journal.pone.0074764.
33. Chun RF, Liu PT, Modlin RL et al.: Impact of vitamin D on immune function: lessons learned from genome-wide analysis. Front Physiol 2014 Apr 21; 5: 151.
34. Suneetha PV, Sarin SK, Goyal A et al.: Association between vitamin D receptor, CCR5, TNF-alpha and TNF-beta gene polymorphisms and HBV infection and severity of liver disease. J Hepatol 2006 May; 44(5): 856-863.
35. Li JH, Li HQ, Li Z et al.: Association of Taq I T/C and Fok I C/T polymorphisms of vitamin D receptor gene with outcome of hepatitis B virus infection. Zhonghua Yi Xue Za Zhi 2006 Jul 25; 86(28): 1952.
36. Yao X, Zeng H, Zhang G et al.: The associated ion between the VDR gene polymorphisms and susceptibility to hepatocellular carcinoma and the clinicopathological features in subjects infected with HBV. Biomed Res Int 2013; 2013: 953974. doi: 10.1155/2013/953974.
37. Lange CM, Bibert S, Swiss Hepatitis C Cohort Study Group et al.: A genetic validation study reveals a role of vitamin D metabolism in the response to interferon-alfa-based therapy of chronic hepatitis C. PLoS One 2012; 7(7): e40159. doi: 10.1371/journal.pone.0040159.
38. Baur K, Mertens JC, Swiss Hepatitis C Cohort Study Group et al.: The vitamin D receptor gene bAt (CCA) haplotype impairs the response to pegylated-interferon/ribavirin-based therapy in chronic hepatitis C patients. Antivir Ther 2012; 17(3): 541-547. doi: 10.3851/IMP2018.
39. Falleti E, Bitetto D, Fabris C et al.: Association between vitamin D receptor genetic polymorphisms and acute cellular rejection in liver-transplanted patients. Transpl Int 2012 Mar; 25(3): 314-322. doi: 10.1111/j.1432-2277.2011.01419.x.
40. Fried MW, Shiffman ML, Reddy KR et al.: Peginterferon alfa-2a plus ribavirin for chronic hepatitis C virus infection. N Engl J Med 2002 Sep 26; 347(13): 975-982.
41. Manns MP, McHutchison JG, Gordon SC et al.: Peginterferon alfa-2b plus ribavirin compared with interferon alfa-2b plus ribavirin for initial treatment of chronic hepatitis C: a randomised trial. Lancet 2001 Sep 22; 358(9286): 958-965.
42. Bitetto D, Fabris C, Fornasiere E et al.: Vitamin D supplementation improves response to antiviral treatment for recurrent hepatitis C. Transpl Int 2011 Jan; 24(1): 43-50. doi: 10.1111/j.1432-2277.2010.01141.x.
43. Kondo Y, Kato T, Kimura O et al.: 1(OH) vitamin D3 supplementation improves the sensitivity of the immune-response during Peg-IFN/RBV therapy in chronic hepatitis C patients-case controlled trial. PLoS One 2013 May 23; 8(5): e63672. doi: 10.1371/journal.pone.0063672.
44. Yokoyama S, Takahashi S, Kawakami Y: Effect of vitamin D supplementation on pegylated interferon/ribavirin therapy for chronic hepatitis C genotype 1b: a randomized controlled trial. J Viral Hepat 2014 May; 21(5): 348-356. doi: 10.1111/jvh.12146.
45. Southern P, El-Sayed P, Fenton L et al.: Influence of vitamin D supplementation on outcome in the treatment of chronic hepatitis C. Gut 2010; 59: A41. doi:10.1136/gut.2010.223362.101.
46. Alvarez JA, Ashraf A: Role of vitamin D in insulin secretion and insulin sensitivity for glucose homeostasis. Int J Endocrinol 2010; 2010: 351385. doi:10.1155/2010/351385.
47. Dutta D, Maisnam I, Shrivastava A et al.: Serum vitamin-D predicts insulin resistance in individuals with prediabetes. Indian J Med Res 2013 Dec; 138(6): 853-860.
48. Laurito MP, Parise ER: Association between insulin resistance and sustained virologic response in hepatitis C treatment, genotypes 1 versus 2 and 3: systematic literature review and meta-analysis. Braz J Infect Dis 2013 Sep-Oct; 17(5): 555-563. doi: 10.1016/j.bjid.2013.02.009.
49. Mora JR, Iwata M, von Andrian UH: Vitamin effects on the immune system: vitamins A and D take centre stage. Nat Rev Immunol 2008 Sep; 8(9): 685-698. doi: 10.1038/nri2378.
50. Shirakawa H, Matsumoto A, Nagano Interferon Treatment Research Group et al.: Pretreatment prediction of virological response to peginterferon plus ribavirin therapy in chronic hepatitis C patients using viral and host factors. Hepatology 2008 Dec; 48(6): 1753-1760. doi: 10.1002/hep.22543.
51. Yano M, Ikeda M, Abe K et al.: Comprehensive analysis of the effects of ordinary nutrients on hepatitis C virus RNA replication in cell culture. Antimicrob Agents Chemother 2007 Jun; 51(6): 2016-2027. Epub 2007 Apr 9.
52. Yano M, Ikeda M, Abe K et al.: Oxidative stress induces anti-hepatitis C virus status via the activation of extracellular signal-regulated kinase. Hepatology 2009 Sep; 50(3): 678-688. doi: 10.1002/hep.23026.
53. Artaza JN, Norris KC: Vitamin D reduces the expression of collagen and key profibrotic factors by inducing an antifibrotic phenotype in mesenchymal multipotent cells. J Endocrinol 2009 Feb; 200(2): 207-221. doi: 10.1677/JOE-08-0241. Epub 2008 Nov 26.
54. Yu LL, Yin LY, Chen W et al.: Prospective study on the relation between serum vitamin D levels and liver cirrhosis risk. Zhonghua Gan Zang Bing Za Zhi 2013 Mar; 21(3): 202-206.
55. Matsumura T, Kato T, Sugiyama N et al.: 25-Hydroxyvitamin D3 suppresses hepatitis C virus production. Hepatology 2012 Oct; 56(4): 1231-1239. doi: 10.1002/hep.25763.
56. Rosenberg P, Hagen K: Serum B12 levels predict response to treatment with interferon and ribavirin in patients with chronić HCV infection. J Viral Hepat 2011; 18: 129-134.
otrzymano: 2014-09-10
zaakceptowano do druku: 2014-10-14

Adres do korespondencji:
*Anna Piekarska
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii WSSz im. dr. Wł. Biegańskiego
ul. Kniaziewicza 1/5, 91-347 Łódź
tel. +48 (42) 251-62-65
e-mail: kchzak@csk.umed.lodz.pl

Postępy Nauk Medycznych 11/2014
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych