Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2017, s. 47-53
Wojciech Cisowski1, Izabela Fecka2, *Maciej Włodarczyk2
Owoce arganii (Argania spinosa (L.) Skeels) źródłem oleju tłustego
The argan tree fruits (Argania spinosa (L.) Skeels) as a source of oil
1Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu
Rektor: dr hab. n. o kulturze fizycznej Andrzej Czamara, prof. nadzw.
2Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Kierownik Katedry i Zakładu: dr hab. n. farm. Izabela Fecka
Streszczenie
Argania spinosa (L.) Skeels – argania żelazna, klasyfikowana w rodzinie Sapotaceae, występuje endemicznie w północno-zachodniej Afryce. To niezwykle odporne drzewo było również uprawiane doświadczalnie w górzystych regionach Izraela. Roślina ta znajduje zastosowanie w afrykańskiej medycynie ludowej, głównie w Maroku. Współcześnie argania została spopularyzowana ze względu na olej tłusty o szczególnej wartości, zawarty w jej nasionach. Dotychczasowe dane na temat jej aktywności biologicznej i farmakologicznej dotyczą głównie oleju i sugerują jego przydatność w kosmetyce oraz w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych i różnych stanów zapalnych. Skład frakcji kwasów tłuszczowych oleju arganowego i oliwkowego jest porównywalny (głównymi składnikami tych olei są glicerydy kwasu linolowego i oleinowego), zaś wydajność otrzymywania oleju arganowego jest pięciokrotnie niższa niż oleju z oliwek. Owoce arganii nie zostały jednoznacznie sklasyfikowane; w odróżnieniu od oliwek, zawierają olej wyłącznie w nasionach. W odróżnianiu oryginalnego oleju arganowego, od zafałszowanego innymi tłuszczami, dużą rolę odgrywa oznaczanie obecności swoistych steroli (m.in. szotenolu) i ich wzajemnych proporcji. Spośród poznanych dotychczas składników, w liściach i owocach arganii występują naturalne polifenole, skwalen, saponiny i wykryte ostatnio iminy fenolokwasów. W niniejszym artykule poglądowym chcielibyśmy przybliżyć profil arganii w związku z rosnącym zainteresowaniem tą rośliną.
Summary
Argania spinosa (L.) Skeels – the argan tree, a member of the Sapotaceae family, is an endemite typical for NW Africa. Additionally, the experimental crops of this very hardy plant were introduced in Israel highlands. This plant is still used in the African Traditional Medicine, especially in Morocco. In modern times, argania was popularized because of seed oil of particular value. As far, the scientific data concerned on the biological and pharmacological activity of this plant are limited mainly to the oil. Its applications in cardiovascular diseases prophylaxis and in case of inflammations are discussed. The composition of the oil lipid fraction is quite similar to this from olives (its main constituents are glycerides of linoleic and oleic acids), while the oil yield is usually five times lower. The argania fruits are not unambiguously defined and contain the oil in seeds only in opposite to olives. To observe adulterations of the original argan oil, the presence and relative ratios of specific phytosterols (e.g. schottenol) are analysed. Among the other described compounds, natural polyphenols, squalene, saponins and phenolic acids imines were detected in this plant. In our review, we would like to focus on this topic because of growing interest in argania.



Wprowadzenie
Argania spinosa (L.) Skeels (Argania sideroxylon Roem. & Schult. ill., Sideroxylon argan (Retz.) Baill., Sideroxylon spinosum L.) – argania żelazodrzew (argania żelazna, olejara żelazna) pochodzi z rodziny Sapotaceae – sączyńcowatych, liczącej około 600-800 gatunków, występujących głównie w strefie zwrotnikowej i tropikalnej (1). Przymiotnik „żelazna” związany jest z twardością drewna, charakterystyczną dla wielu roślin z tej rodziny. Argania występuje endemicznie na terenie południowo-zachodniego Maroka, w postaci drzew lub krzewów. Jej stanowiska naturalne rozciągają się tam w kierunku południowo-zachodnim wzdłuż wybrzeży Atlantyku i wchodzą pasmami w głąb lądu, docierając do wysokości 1300-1500 m n.p.m. Ich obszar szacuje się łącznie na około 8000 hektarów. Inni autorzy do endemicznego rejonu występowania arganii zaliczają również południowo-wschodnią Algierię, głównie rejon Tindouf, gdzie, jak twierdzą, występuje ona na względnie dużych obszarach (2). Marokańskie obszary występowania tej rośliny w rejonie Souss (Sus) zostały objęte w 1998 roku ochroną UNESCO jako rezerwat biosfery.
Argania, podobnie jak jej krewniak, masłosz Parka (Vitellaria paradoxa C. F. Gaertn., syn. Butyro-spermum parkii (G. Don) Kotschy), należy do roślin dostarczających oleju jadalnego, który znajduje się w nasionach (1). Jeszcze przed rokiem 2010 olej arganowy stał się towarem pożądanym na rynku kosmetycznym i spożywczym krajów wysoko rozwiniętych, co spowodowało wzrost zainteresowania jego pochodzeniem, składem i oryginalnością.
Uprawa eksperymentalna i cechy botaniczne
Doniesienia o uprawie drzewa arganowego na terenie Maroka są bardzo zdawkowe i nieścisłe. Nie wiadomo, czy dotyczą one drzew rosnących naturalnie i później objętych uprawą, czy też prowadzonych od podstaw upraw arganii. Poza miejscami naturalnego występowania, argania była uprawiana od 1985 roku w Izraelu, górzystych regionach pustyni Negew (3). Uprawy te miały charakter badań doświadczalnych i na razie brak doniesień o ich wdrożeniu na większą skalę. Na podstawie danych piśmiennictwa można stwierdzić, że badania na pustyni Negew stanowią jedyne, dobrze udokumentowane prace nad wdrażaniem arganii do upraw hodowlanych. W tych doświadczeniach drzewa arganowe, rozmnażane ze sprowadzonych z kolekcji botanicznej nasion, wykazywały szybki wzrost i prawidłowy rozwój w regionie charakteryzującym się niską sumą opadów rocznych (90 mm) oraz chłodną zimą z możliwością spadków temperatury do -7°C. Wpływ na szybki i prawidłowy rozwój wybranych okazów wywierało niewątpliwie stosowanie automatycznego ciągłego podlewania dobrą jakościowo wodą, wzbogaconą w odpowiednie środki nawożące (3). Okres kwitnienia wypadał wiosną – w kwietniu i maju – i wynosił od 3 do 4 tygodni. Egzemplarze podlewane przez cały rok zaczynały owocować w trzecim roku wegetacji. Maksymalne owocowanie najlepsze okazy osiągały w szóstym roku rozwoju, dostarczając przeciętnie 30 kg owoców o masie 6-8 g każdy (masa po wysuszeniu na słońcu) (3). Wzrost owoców, który może być w warunkach naturalnych zahamowany w okresie letnim i w rezultacie zajmować nawet do 16 mies., przyspieszono, stosując regularne nawadnianie. Pewną trudność w uprawie arganii stanowi, jak stwierdzają autorzy, stosunkowo niska wydajność oleju (wynosząca około 0,9 kg z jednego drzewa), która może rzutować na opłacalność kosztów prowadzonych upraw. Powodem niskiej wydajności oleju może być według autorów niewielka liczba nasion w owocach i ich niska masa (3). Kwestia opłacalności produkcji oleju nieco korzystniej przedstawia się w przypadku użycia do tego celu owoców naturalnie występującej arganii bez ponoszenia kosztów jej uprawy, jakkolwiek należy się wówczas liczyć z niższą wydajnością i okresowo przedłużającym się oczekiwaniem na w pełni dojrzałe owoce.
Jako roślina, przede wszystkim olejodajna, argania żelazna jest na terenie Maroka gatunkiem ważnym gospodarczo, wraz z drzewami owocowymi, takimi jak drzewo figowe, granatowiec właściwy, migdałowiec słodki, palma daktylowa czy grusza. Olej arganowy był znany w południowo-zachodnim Maroku już od czasów Fenicjan (4).
Argania jest niezwykle odporna na trudne pustynne warunki wegetacji, dobrze znosi dobowe zmiany temperatury oraz jałową, ubogą w sole mineralne glebę, a także długotrwały brak wody. Jest klasycznym kserofitem, potrafiącym żyć w bardzo suchym terenie; kwitnie i owocuje, nawet gdy suma rocznych opadów nie przekracza 100 mm (5). Gatunek ten zwracał uwagę podróżników już od XIX wieku z powodu jego dużej zdolności przystosowania się do ekstremalnych warunków (6). Wytwarza on bardzo głęboko penetrujące w podłoże korzenie – osiągające nawet do 30 m długości. Dlatego też może wegetować w uporczywie suchym terenie, chroniąc go zarazem przed pustynnieniem i poprawiając strukturę gleby. Dorasta do 10 m wysokości, a żyje do 200 lat, chociaż spotyka się nawet 400-letnie okazy (7, 8).
Pokrój arganii żelaznej zależy od warunków wegetacji – na lepszych glebach czy w uprawach nawadnianych tworzy dobrze rozwinięte okazy dorastające do 10 m wysokości, o rozłożystej koronie sięgającej nawet do 14 m średnicy; w bardziej jałowym terenie drzewa są niższe lub powstają formy krzewiaste. Na młodych gałązkach arganii występują kolce, kora jest bardzo charakterystyczna, przypominająca skórę węża (5). Pnie arganii, szczególnie egzemplarzy starszych, są poskręcane. Liście, o kształcie łopatkowatym, skupiają się na końcach gałęzi, a w kątach liści występują niewielkie, żółte kwiaty, zebrane w pęczki. Kwiaty są pięciokrotne, korona kubeczkowata, występuje też pięć pręcików płodnych i pięć bezpłodnych, tzw. prątniczek. Kwitnie w kwietniu i maju, choć w niektórych rejonach Maroka stwierdzono, że kwitnienie może zaczynać się wcześniej i trwać dłużej (3).
Budowa owocu arganii
Owoc drzewa arganowego nie jest jednoznacznie zdefiniowany. Według niektórych autorów jest to mięsista jagoda (5-6, 9), owoc typowy dla całej rodziny; w innych doniesieniach owoc arganii jest traktowany jako pestkowiec (2, 3, 7). Natomiast w wielu pracach nie definiuje się w ogóle rodzaju owocu, pisząc po prostu „owoc arganii” lub określa się zawierające olej nasiona jako pestki (1, 4, 10). Owoc arganii ma kształt wrzecionowaty lub bardziej owalny, długi na 2-5 cm, po dojrzeniu jasnożółty, a po wysuszeniu – brązowy, o mniej lub bardziej ostrym wierzchołku (w zależności od warunków klimatycznych), wyglądem podobny do dużych oliwek. Wewnątrz owocu znajduje się od 1 do 4 nasion, otoczonych silnie zdrewniałą tkanką sklerenchymatyczną.
Badania wskazujące na owoc arganii jako jagodę przeprowadzili Ruas i wsp. (5) na współczesnych i pochodzących z odkrywek archeologicznych owocach i nasionach arganii (na terenie południowego Maroka, w rejonie Idiliz). W badanym materiale stwierdzili obecność elementów zdrewniałych, w tym dobrze zachowanej sklerenchymatycznej warstwy otaczającej 1-3 nasiona. Zdrewniała, gruba powłoka otaczała pojedyncze nasiona i łączyła się we wspólną powłokę dla dwóch lub trzech nasion owocu, w ten sposób tworząc pozorną pestkę (5). Pestka właściwa (pochodząca z pestkowca) stanowi nasienie otoczone twardą zbudowaną ze sklerenchymatycznych komórek warstwą owocni wewnętrznej, a nie ze zdrewniałej łupiny nasiennej. Niekiedy w piśmiennictwie ta struktura bywa też określana niewłaściwie terminem jako „orzech arganowy” (ang. argan nut). Z botanicznego punktu widzenia orzech to suchy, niepękający owoc, o twardej owocni, zawierający jedno nasienie. Do podobnych co u poprzedników wniosków na temat twardej okrywy nasion arganii dochodzą Bani-Aameur i wsp. (6) z Uniwersytetu w Agadir. W swoich badaniach stwierdzają, że zdrewniała osłona nasion arganii nie pochodzi z wewnętrznej części owocolistków, ale raczej z łupiny nasion (6). Powyższe stwierdzenia wskazują, że owocem arganii jest jagoda, która, jak już wspomniano, jest typowym rodzajem owocu w tej rodzinie.
Natomiast naukowcy algierscy traktują warstwę sklerenchymatyczną, otaczającą nasiona w owocach arganii, jako zdrewniałą owocnię wewnętrzną – endokarp (2). Prowadzili oni badania mikroskopowe nad budową warstwy sklerenchymatycznej, głównie dla wyjaśnienia znacznych trudności w kiełkowaniu nasion arganowych. To utrudnienie w kiełkowaniu szczególnie wyraźnie zaobserwowano w doświadczeniach nad uprawą arganii (3).
Na podobne utrudnienia napotyka się w kiełkowaniu nasion żeń-szenia (Panax ginseng C.A. Meyer), którego owoce (jagody) mają nasiona o bardzo twardych łupinach nasiennych (11). Badano owoce arganii młode i w pełni dojrzałe, zebrane z drzew rosnących w południowo-zachodniej Algierii. Autorzy (2) stwierdzają, że zdrewniała owocnia wewnętrzna otacza po dojrzeniu nasienie. Wiele uwagi poświęcają strukturze sklerenchymatycznej owocni wewnętrznej. Donoszą o istnieniu licznych kanałów międzykomórkowych wskazujących na przepuszczalność endokarpu, dlatego też, według nich, działanie ciepłej wody albo innych bliżej nieokreślonych przez nich łagodnych odczynników chemicznych może ułatwiać kiełkowanie nasion arganii. Autorzy nie odnoszą się do możliwości drewnienia łupiny nasiennej ani nie dociekają genezy powstawania zdrewniałej powłoki otaczającej nasiona. Podobnie do innych naukowców, autorzy izraelscy (3) także uważają, że nasiona arganii otacza część zdrewniałej owocni wewnętrznej, co wskazywałoby, że owocem arganii jest pestkowiec, analogicznie jak w przypadku oliwki, a nie jagoda.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. El Abbassi A, Khalid N, Zbakh H i wsp. Physicochemical characteristics, nutritional properties, and health benefits of argan oil: A review. Crit Rev Food Sci Nutr 2014; 54:1401-14.
2. Sebaa HS, Harche KM. Anatomical structure and ultrastructure of the endocarp cell walls of Argania spinosa (L.) Skeels (Sapotaceae). Micron 2014; 67:100-6.
3. Nerd A, Irijimovich V, Mizrahi Y. Phenology, breeding system and fruit development of argan (Argania spinosa, Sapotaceae) cultivated in Israel. Econ Bot 1998; 52:161-7.
4. Guillaume D, Charrouf Z. Argan oil and other argan products: use in dermocosmetology. Eur J Lip Sci Tech 2011; 113:403-8.
5. Ruas M-P, Tengberg M, Ettahiri AS i wsp. Archaeobotanical research at the medieval fortified site of Igiliz (Anti-Atlas, Morocco) with particular reference to the exploitation of the argan tree. Veget Hist Archaeobot 2011; 20:419-33.
6. Bani-Aameur F, Ferradous A, Dupuis P. Typology of fruits and stones of Argania spinosa (Sapotaceae). Forest Genet 1999; 6:213-9.
7. Nerd A. Argania spinosa. [In:] Janick J, Paull RE (eds.). Encyclopedia of fruit and nuts. Cabi Publishing, Wallingford 2008; 822-3, 845-8.
8. Kowalczyk B. Argania żelazna – źródło cennego oleju arganowego. Panacea 2009; (4):20-1.
9. Podbielkowski Z, Sudnik-Wójcikowska B. Słownik roślin użytkowych. PWRiL, Warszawa 2003; 25-6.
10. Mercolini L, Protti M, Saracino MA i wsp. Analytical profiling of bioactive phenolic compounds in argan (Argania spinosa) leaves by combined microextraction by packed sorbent (MEPS) and LC-DAD-MS/MS. Phytochem Anal 2016; 27:41-9.
11. Molski M. Nowoczesna kosmetologia. Tom 2. PWN, Warszawa 2014; 51, 230-2.
12. Okullo JBL, Omujal F, Agea JG i wsp. Physico-chemical characteristics of shea butter (Vitellaria paradoxa C. F. Gaertn.) oil from the shea districts of Uganda. Afr J Food Agric Nutr Dev 2010; 10:2070-84.
13. Niewiadomski H. Technologia tłuszczów jadalnych. WNT, Warszawa 1993; 19-152.
14. Charrouf Z, Guillaume D. Ethnoeconomical, ethnomedical, and phytochemical study of Argania spinosa (L.) Skeels. J Ethnopharmacol 1999; 67:7-14.
15. Charrouf Z, Guillaume D. Argan oil: occurrence, composition and impact on human health. Eur J Lip Sci Tech 2008; 110:632-6.
16. Monfalouti HE, Guillaume D, Denhez C i wsp. Therapeutic potential of argan oil: A review. J Pharm Pharmacol 2010; 62:1669-75.
17. Marfil R, Cabrera-Vique C, Gimenez R i wsp. Metal content and physicochemical parameters used as quality criteria in virgin argan oil: Influence of the extraction method. J Agric Food Chem 2008; 56:7279-84.
18. Matławska I, Łajs I. Znaczenie spożywcze, lecznicze i kosmetyczne oleju arganowego. Post Fitoter 2010; (2):106-13.
19. Berrougui H, Cherki M, Koumbadinga GA i wsp. Antiatherogenic activity of extracts of Argania spinosa L. pericarp: Beneficial effects on lipid peroxidation and cholesterol homeostasis. Can J Physiol Pharmacol 2007; 85:918-27.
20. Drissi A, Bennani H, Giton F i wsp. Tocopherols and saponins derived from Argania spinosa exert, an antiproliferative effect on human prostate cancer. Cancer Invest 2006; 24:588-92.
21. Klika D, Khallouki F, Owen RW. Amino phenolics from the fruit of the argan tree Argania spinosa (Skeels L.). Z Naturforsch C 2014; 69:363-7.
22. Hilali M, Charrouf Z, El Aziz Soulhi A i wsp. Detection of argan oil adulteration using quantitative campestrol GC-analysis. J Am Oil Chem Soc 2007; 84:761-4.
23. Maata N, Kartah B, Harhar H i wsp. Dètection de l’adulteration de l’huile d’argane par des huiles vègètales vierges et raffinèes. [In:] Actes du Premier Congrès International de l’ Arganier, Agadir 2011; 179-84.
24. Gonzálvez A, Armenta S, de la Guardia M. Adulteration detection of argan oil by inductively coupled plasma optical emission spectrometry. Food Chem 2010; 121:878-86.
25. Oussama A, Elabadi F, Devos O. Analysis of argan oil adulteration using infrared spectroscopy. Spectrosc Lett 2012; 45:458-63.
26. Salghi R, Armbruster W, Schwack W. Detection of argan oil adulteration with vegetable oils by high-performance liquid chromatography – evaporative light scattering detection. Food Chem 2014; 153:387-92.
27. Addou S, Fethi F, Chikri M i wsp. Detection of argan oil adulteration with olive oil using fluorescence spectroscopy and chemometrics tools. J Mater Environ Sci 2016; 7:2689-98.
28. Bougrini M, Tahri K, Haddi Z i wsp. Detection of adulteration in argan oil by using an electronic nose and a voltammetric electronic tongue. J Sensors 2014; 1-10.
otrzymano: 2016-09-09
zaakceptowano do druku: 2016-12-20

Adres do korespondencji:
*dr n. farm. Maciej Włodarczyk
Katedra i Zakład Farmakognozji Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
ul. Borowska 211a, 50-556 Wrocław
tel. +48 (71) 784-02-18 (sekretariat)
fax +48 (71) 784-02-23 (pracownia)
e-mail: maciej.wlodarczyk@umed.wroc.pl

Postępy Fitoterapii 1/2017
Strona internetowa czasopisma Postępy Fitoterapii