Agnieszka Kozubska1, *Joanna Szczepańska2
Skuteczność amputacji formokrezolowej w leczeniu miazgi zębów trzonowych mlecznych – badanie retrospektywne**
The effectiveness of formocresol amputation in deciduous molars – a retrospective study**
1Studia doktoranckie, Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
2Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Joanna Szczepańska
Streszczenie
Wstęp. Metodą leczenia próchnicowego obnażenia miazgi oraz nieodwracalnego częściowego zapalenia miazgi jest zabieg amputacji. W tym celu był dotychczas stosowany głównie formokrezol, który stanowił „złoty standard” leczenia chorób miazgi zębów mlecznych.
Cel pracy. Określenie skuteczności stosowania formokrezolu w zabiegu amputacji w zębach mlecznych.
Materiał i metody. Analizie retrospektywnej poddano dokumentację medyczną pacjentów urodzonych w 2006-2007 roku, u których wykonano zabiegi amputacji formokrezolowej w latach 2010-2012. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym w Łodzi o numerze RNN/137/18/KE oraz pisemne zgody pacjentów/ich rodziców/opiekunów prawnych.
Wyniki. W badaniu przeanalizowano zabiegi w 102 zębach mlecznych u 64 dzieci, w tym w 49 zębach pierwszych i drugich trzonowych górnych i 53 dolnych. W 78 przypadkach doszło do próchnicowego obnażenia miazgi, w pozostałych 24 stwierdzono nieodwracalne częściowe zapalenie miazgi bez widocznego odsłonięcia miazgi. U 37 osób wykonano po jednym zabiegu pulpotomii, u 19 pacjentów konieczne było zastosowanie leczenia amputacyjnego w 2 zębach, u 6 osób w 3 zębach, u 1 pacjenta w 4 zębach oraz u 1 pacjenta w 5 zębach trzonowych mlecznych. Zabieg pulpotomii został powtórzony w wyniku utraty wypełnienia szkło-jonomerowego w 19 przypadkach. Ogółem usunięto 63 zęby, w tym 25 o czasie, a 38 przedwcześnie. Podczas ostatniego przeprowadzonego badania na przełomie 2016/2017 roku 31 zębów spośród 102 było obecnych w jamie ustnej. Stwierdzono brak 8 zębów przy jednoczesnym braku stałego następcy. Analiza 102 przypadków wykazała średnio dwuipółletni okres utrzymania zębów w jamie ustnej po amputacji formokrezolowej.
Wnioski. Analiza retrospektywna zastosowania formokrezolu w zabiegu amputacji w zębach mlecznych wykazała skuteczność kliniczną tego preparatu, co pozwalało na utrzymanie w jamie ustnej zęba mlecznego dotkniętego stanem zapalnym miazgi przez okres od 2 do prawie 3 lat po zabiegu.
Summary
Introduction. The treatment of carious denudation of pulp and irreversible partial pulp inflammation is pulpotomy. In this method formocresol was used as the “gold standard”.
Aim. Assessment of the effectiveness of the use of formocresol in pulpotomy in deciduous teeth.
Material and methods. Formocresol amputation performed in 2010-2012 in children born in 2006-2007 were analysed. The consent of the Bioethical Committee at the Medical University of Łódź as well as written consent from all the subject/parents of all the subjects/legal guardians of all the subjects were obtained.
Results. In this research, the amputation in 102 deciduous teeth, including 49 first and second upper molars, and 53 lower molars, performed on 64 children were analysed. In 102 amputation cases 78 were caused by carious denudation of pulp and 24 by irreversible partial pulp inflammation without visible denudation of pulp. 37 patients underwent pulpotomy in 1 tooth, 19 patients needed it in 2 teeth, 6 patients in 3 teeth, 1 patient in 4 teeth, and 1 patient in 5 molars. The pulpotomy was repeated because of the glass-ionomer lost in 19 cases. In total 63 teeth were extracted, including 25 at the right time and 38 too early. During the last oral examination held 2016/2017, 31 out of 102 teeth were still on place. The lack of 8 teeth without the presence of permanent successors was reported. The analysis of 102 cases showed the average of 2.5 years period of the teeth maintenance following the formocresol pulpotomy.
Conclusions. Retrospective analysis of the use of formocresol in pulpotomy in deciduous teeth proved clinical success of this material, which provided the maintenance of the teeth with the pulpitis for 2 to 3 years after the amputation.
Wprowadzenie
Jednym z głównych zadań stomatologii dziecięcej jest zachowanie pełnego uzębienia mlecznego do czasu jego fizjologicznej resorpcji. Przedwczesna utrata zębów mlecznych prowadzi do poważnych zaburzeń układu stomatognatycznego, do których możemy zaliczyć wady zgryzu, zaburzenia wzrostu szczęk i czynności stawów skroniowo-żuchwowych oraz utraty prawidłowej wysokości zwarcia (1, 2). Przyczynia się to również do zaburzeń mowy, żucia oraz wyglądu dziecka, co może stanowić źródło kompleksów i brak akceptacji ze strony otoczenia.
Zaniedbana higiena jamy ustnej dziecka, niedostateczna edukacja rodziców, nieregularne wizyty u stomatologa, dieta bogatowęglowodanowa, jak również budowa zębów mlecznych sprzyjają szerzeniu się procesu próchnicowego. W przypadku próchnicowego bądź pourazowego obnażenia miazgi stosowany jest zabieg amputacji, który ma na celu zapobiec przedwczesnej ekstrakcji (3). Amputacja może być wykonana wówczas, gdy występuje odwracalne bądź nieodwracalne częściowe zapalenie miazgi. Przeciwwskazania stanowią: długotrwałe bóle samoistne, trudne do zatamowania krwawienie oraz obecność zmian w tkankach okołowierzchołkowych (4). Zabieg amputacji polega na usunięciu miazgi komorowej będącej w stanie nieodwracalnego zapalenia z pokryciem odpowiednim środkiem żywej bądź w stanie odwracalnego zapalenia miazgi korzeniowej (3).
Jednym ze środków stosowanych w tym zabiegu był formokrezol. Mieszanina tlenku cynku, eugenolu i formokrezolu została pierwszy raz użyta do zabiegu pulpotomii zębów mlecznych w 1930 roku przez Sweeta (5). Formuła Buckleya składa się z 19% formaldehydu i 35% krezolu w roztworze 15% gliceryny i 31% wody. Rozcieńczony w stosunku 1:5 jest wprowadzany do komory na 5 minut, następnie dno komory pokrywa się pastą formokrezolową, cementem i szczelnie wypełnia ubytek. Gdy współpraca z dzieckiem jest utrudniona bądź wystąpiły trudności z uzyskaniem hemostazy, istnieje możliwość pozostawienia watki z formokrezolem na 7 dni (4). Formokrezol wykazuje działanie bakteriobójcze i mumifikujące, wpływa na aktywność hialuronidazy (6). Przez ponad 80 lat stanowił „złoty standard” i był używany przez większość dentystów. Skuteczność stosowania formokrezolu w zabiegu pulpotomii szacowano na 70-97% (7). Rolling i Thylstrup (8) wykazali, iż skuteczność formokrezolu maleje jednak z czasem.
Cel pracy
Celem pracy była retrospektywna analiza wpływu amputacji formokrezolowej na utrzymanie zębów trzonowych mlecznych w jamie ustnej.
Materiał i metody
Badanie retrospektywne zostało przeprowadzone na podstawie dokumentacji medycznej Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Na dostęp do historii medycznej pacjentów uzyskano zgodę dyrekcji Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego. W artykule nie zostały ujawnione dane personalne pacjentów. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym w Łodzi o numerze RNN/137/18/KE oraz pisemne zgody pacjentów/ich rodziców/opiekunów prawnych.
W niniejszym badaniu zostały wzięte pod uwagę zabiegi amputacji formokrezolowej wykonane w zębach trzonowych mlecznych u pacjentów urodzonych w latach 2006-2007, czyli w wieku od 3 do 6 lat, którzy byli leczeni tą metodą w Zakładzie Stomatologii Wieku Rozwojowego w latach 2010-2012, po uzyskaniu zgody na wykonanie zabiegu przez rodzica/opiekuna. W kolejnych latach analizowano czas utrzymania w jamie ustnej leczonych zębów. Do analizy zakwalifikowano przypadki spełniające następujące kryteria:
– próchnicowe obnażenie miazgi bądź miazga w stanie nieodwracalnego częściowego zapalenia,
– dostępna historia leczenia danego zęba do 2016/2017 roku (bądź do czasu eksfoliacji).
Kryteriami wyłączenia z badań były:
– niepełna historia leczenia,
– całkowite nieodwracalne zapalenie miazgi,
– obecność zmian w tkankach okołowierzchołkowych,
– korona zęba zniszczona próchnicowo bez możliwości odbudowy.
W każdym przypadku zabieg amputacji został wykonany zgodnie z aktualnie przyjętymi normami. Po opracowaniu ubytku i komory umieszczano na 5 minut w komorze tampon nasączony formokrezolem. W przypadku braku objawów bólowych oraz wysięku na dno komory zakładano pastę formokrezolową (formokrezol + tlenek cynku + eugenol). Następnie wypełniono komorę cementem polikarboksylowym Adhesor, a ubytek materiałem szkło-jonomerowym. Karta analizy powodzenia/niepowodzenia zabiegów składała się z oceny następujących elementów: przyczyna wykonania zabiegu – rozpoznanie, czas utrzymania zęba w jamie ustnej od momentu wykonania zabiegu, występowanie powikłań pod postacią obrzęku, przetoki, ropni, zmian patologicznych w rtg, pojawienia się samoistnych dolegliwości bólowych, złamań korony zęba – przyczyn przedwczesnych ekstrakcji. Uwzględniono również wiek dziecka, w którym dokonano ekstrakcji oraz czas od przeprowadzenia zabiegu do momentu usunięcia zęba. Zsumowano pacjentów, u których istniała konieczność powtórzenia zabiegu na skutek utraty wypełnienia oraz liczbę zębów, w których wykonano zabieg amputacji przeprowadzonych u jednego pacjenta.
Wyniki
W Zakładzie Stomatologii Wieku Rozwojowego w Łodzi w latach 2010-2012 wykonano zabieg amputacji formokrezolowej w 242 zębach u 195 dzieci. W ostatecznej analizie uwzględniono 102 zęby u 64 dzieci. Pozostałe przypadki zostały wykluczone z powodu niepełnej historii leczenia (do czasu wyrznięcia stałego następcy bądź przedwczesnej ekstrakcji).
Zabieg amputacji został wykonany w 49 mlecznych zębach pierwszych i drugich trzonowych górnych i 53 dolnych. W 78 przypadkach doszło do próchnicowego obnażenia miazgi, w pozostałych 24 stwierdzono nieodwracalne częściowe zapalenie miazgi bez widocznego odsłonięcia miazgi.
W pierwszym etapie (włożenie watki ze środkiem leczniczym na tydzień) użyto formokrezolu w 78 przypadkach, Cresophene w 22, natomiast Caustinerf został zastosowany w 2 zębach. Dziewięć zabiegów amputacji było wykonanych u 4-letnich pacjentów, 49 u 5-letnich, 44 u 6-letnich (ryc. 1).
Ryc. 1. Liczba wykonanych zabiegów amputacji formokrezolowej w poszczególnych grupach wiekowych
U 37 osób wykonano po jednym zabiegu pulpotomii, u 19 pacjentów konieczne było zastosowanie leczenia amputacyjnego w 2 zębach, u 6 osób w 3 zębach, u 1 pacjenta w 4 zębach oraz u 1 pacjenta w 5 zębach trzonowych mlecznych (ryc. 2). Zabieg pulpotomii został powtórzony w wyniku utraty wypełnienia szkło-jonomerowego w 19 przypadkach.
Ryc. 2. Podział pacjentów według liczby przeprowadzonych u nich (od 1 do 5) zabiegów amputacji formokrezolowej
Ogółem usunięto 63 zęby, w tym 25 o czasie: 14 na skutek pojawienia się stałego następcy, 11 z powodu resorpcji fizjologicznej. 38 zębów usunięto przedwcześnie: 6 zębów w 9. roku życia, 10 zębów w 8. roku życia, 4 zęby w 7. roku życia, 11 zębów w 6. roku życia, 6 zębów w 5. roku życia, natomiast 1 ząb w 4. roku życia (ryc. 3). 24 zęby spośród tych 38 skierowano do ekstrakcji z powodu objawów charakterystycznych dla przewlekłego zaostrzonego zapalenia tkanek okołowierzchołkowych, takich jak ból samoistny lub zmiany w tkankach okołowierzchołkowych w ocenie klinicznej lub radiologicznej. W 4 przypadkach doszło do złamania korony zęba z brakiem możliwości jej odbudowy. Dalsze 4 zęby trzonowe mleczne zostały usunięte na skutek pojawienia się wysięku ropnego z kanałów (stwierdzony po usunięciu wypełnienia) bądź obecności przetok (łac. periodontitis chronica purulenta). W 4 przypadkach rozwinął się ropień podśluzówkowy. Kolejne 2 zęby mleczne usunięto ze względów ortodontycznych (ryc. 4). Ponadto stwierdzono brak 8 zębów przy jednoczesnym braku stałego następcy, ale w historiach chorób badanych nie było informacji dotyczącej przyczyny i terminu ekstrakcji tych 8 zębów.
Ryc. 3. Liczba pacjentów zależnie od wieku, u których dokonano przedwczesnych ekstrakcji
Ryc. 4. Przyczyny ekstrakcji zębów, które zostały poddane zabiegowi amputacji formokrezolowej
TOW – tkanki okołowierzchołkowe
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Godhi B, Sood PB, Sharma A: Effects of mineral trioxide aggregate and formocresol on vital pulp after pulpotomy of primary molars: an in vivo study. Contemp Clin Dent 2011; 2: 296-301.
2. Pimenta HC, Borges AH, Bandeca MC et al.: Antimicrobial activity of filling materials used in primary teeth pulpotomy. J Int Oral Health 2015; 7: 54-57.
3. Olatosi OO, Sote EO, Orenuga OO: Effect of mineral trioxide aggregate and formocresol pulpotomy on vital primary teeth: a clinical and radiographic study. Niger J Clin Pract 2015; 18: 292-296.
4. Szczepańska J, Olczak-Kowalczyk D, Postek-Stefańska L: Leczenie chorób miazgi zębów mlecznych. [W:] Olczak-Kowalczyk D, Szczepańska J, Kaczmarek U (red.): Współczesna stomatologia wieku rozwojowego. Wyd. I. Med Tour Press International, Otwock 2017: 511-523.
5. Yildirim C, Basak F, Akgun OM et al.: Clinical and radiographic evaluation of the effectiveness of formocresol, mineral trioxide aggregate, portland cement, and enamel matrix derivative in primary teeth pulpotomies: a two year follow-up. J Clin Pediatr Dent 2016; 40: 14-20.
6. Węglarz A, Olczak-Kowalczyk D: Alternatywy dla użycia formokrezolu w leczeniu chorób miazgi w uzębieniu mlecznym – przegląd piśmiennictwa. Nowa Stom 2015; 2: 65-72.
7. Walker LA, Sanders BJ, Jones JE et al.: Current trends in pulp therapy: a survey analyzing pulpotomy techniques taught in pediatric dental residency programs. J Dent Child (Chic) 2013; 80: 31-35.
8. Rolling I, Thylstrup A: A 3-year clinical follow-up study of pulpotomized primary molars treated with the formocresol technique. Scand J Dent Res 1975; 83: 47-53.
9. Winters J, Cameron AC, Widmer RP: Leczenie chorób miazgi zębów mlecznych oraz stałych niedojrzałych. [W:] Cameron AC, Widmer RP (red.): Stomatologia dziecięca. Wyd. III. Elsevier, Wrocław 2008: 95-114.
10. https://www.medme.pl/leki/formokrezol,5912.html.
11. Jose B, Ratnakumari N, Mohanty M et al.: Calcium phosphate cement as an alternative for formocresol in primary teeth pulpotomies. Indian J Dent Res 2013; 24: 522.
12. Sonmez D, Sari S, Cetinbas T: A comparison of four pulpotomy techniques in primary molars: a long-term follow-up. J Endod 2008; 34: 950-955.
13. Berger JE: Pulp tissue reaction to formocresol and zinc oxide-eugenol. J Dent Child (Chic) 1965; 32: 13-28.
14. International Agency for Research on Cancer. Press release no. 153; http://www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2004/pr153.html.
15. Kahl J, Easton J, Johnson G et al.: Formocresol blood levels in children receiving dental treatment under general anesthesia. Pediatr Dent 2008; 30: 393-399.
16. Milnes AR: Persuasive evidence that formocresol use in pediatric dentistry is safe. J Can Dent Assoc 2006; 72: 247-248.
17. Fuks AB: Vital pulp therapy with new materials for primary teeth: new directions and treatment perspectives. Pediatr Dent 2008; 30: 211-219.
18. Zarzar PA, Rosenblatt A, Takahashi CS et al.: Formocresol mutagenicity following primary tooth pulp therapy: an in vivo study. J Dent 2003; 31: 479-485.
19. Trairatvorakul C, Koothiratrakarn A: Calcium hydroxide partial pulpotomy is an alternative to formocresol pulpotomy based on a 3-year randomized trial. Int J Paediatr Dent 2012; 22: 382-389.
20. Rolling I, Lambjerg-Hansen H: Pulp condition of successfully formocresol-treated primary molars. Scand J Dent Res 1978; 86: 267-272.
21. Ruby JD, Cox CF, Mitchell SC et al.: A randomized study of sodium hypochlorite versus formocresol pulpotomy in primary molar teeth. Int J Paediatr Dent 2013; 23: 145-152.
22. Shabzendedar M, Mazhari F, Alarni M et al.: Sodium hypochlorite vs formocresol as pulpotomy medicaments in primary molars: 1-year follow-up. Paediatr Dent 2013; 35: 329-332.
23. Peng L, Ye L, Guo X et al.: Evaluation of formocresol versus ferric sulphate primary molar pulpotomy: a systematic review and meta-analysis. Int Endod J 2007; 40: 751-757.
24. Liu J. Effects of Nd:YAG laser pulpotomy on human primary molars. J Endod 2006; 32: 404-407.
25. Rood HD, Waterhouse PJ, Fuks AB et al.: Pulp therapy for primary molars. Int J Paediatr Dent 2006; 16: 15-23.
