Sara Shamsa1, Iwona Soika1, *Anna Turska-Szybka1, Maja Lipiec1, Dariusz Gozdowski2, Dorota Olczak-Kowalczyk1
Determinanty korzystania z opieki stomatologicznej przez dzieci w okresie uzębienia mlecznego – badania ankietowe
Determinants of the use of dental care of deciduous teeth in children – questionnaires
1Zakład Stomatologii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
2Katedra Doświadczalnictwa i Bioinformatyki, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa
Kierownik Katedry: dr hab. Krzysztof Pawłowski
Streszczenie
Wstęp. Ogólnopolskie badania epidemiologiczne wskazują niewystarczające zaspokojenie potrzeb w zakresie leczenia próchnicy zębów mimo ryzyka licznych powikłań. Przyczyną zaniedbań leczniczych może być ograniczona dostępność do opieki stomatologicznej dla dzieci lub niewłaściwy stosunek ich rodziców do leczenia zębów mlecznych.
Cel pracy. Określenie czynników determinujących korzystanie z opieki stomatologicznej przez dzieci w okresie uzębienia mlecznego.
Materiał i metody. Do badania włączono rodziców dzieci w wieku od 4. do 10. roku życia uczęszczających do losowo wybranej warszawskiej szkoły podstawowej i przedszkola. Kwestionariusz zawierał 21 pytań dotyczących sytuacji socjoekonomicznej ankietowanego, stanu zdrowia uzębienia dziecka i dotychczasowego korzystania przez dziecko z opieki stomatologicznej. Dla badanych zmiennych ilościowych zostały obliczone statystyki opisowe oraz współczynniki korelacji Spearmana. Przeprowadzono analizę regresji logistycznej istotnych statystycznie korelacji (Statistica 13, poziom istotności p < 0,05).
Badanie zostało zaakceptowane przez Komisję Bioetyczną Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (nr zgody AKBE 171/16).
Wyniki. Do analizy włączono 295 ankiet. Większość (87,1%) respondentów stanowiły kobiety, średni wiek wynosił 36,73 ± 5,44 roku, a średni wiek ich dzieci – 7,31 ± 1,96 roku. Prawie wszyscy ankietowani odpowiedzieli prawidłowo na pytania dotyczące świadomości prozdrowotnej. Pozytywne nastawienie do wizyt stomatologicznych prezentowało 74,2% dzieci. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że rodzice będą się regularnie zgłaszać z dzieckiem na wizytę stomatologiczną, gdy odbędzie się ona przed 3. rokiem życia dziecka (OR = 2,77), a dziecko nie odczuwa strachu przed lekarzami związanego z wcześniejszymi doświadczeniami medycznymi (OR = 0,24).
Wnioski. Pierwsza wizyta dziecka przed 3. rokiem życia, brak strachu przed lekarzami oraz pozytywne nastawienie do dentysty istotnie wpływają na częstotliwość odbywania wizyt u stomatologa.
Summary
Introduction. Nationwide epidemiological studies indicate that the need for tooth decay treatment is not sufficiently met despite the risk of multiple complications. Limited access to paediatric dental care and improper parental attitude towards deciduous teeth treatment may be the causes of neglect.
Aim. To define factors determining the use of dental care of deciduous teeth in children.
Material and methods. Parents of 4- to 10-year-old children attending a randomly selected primary school and kindergarten in Warsaw participated in the study. The respondents answered 21 questions concerning their socio-economic situation, the oral health of their children and previous use of dental care by their children. Descriptive statistics and Spearman’s correlation coefficients were calculated for the analysed quantitative variables. Logistic regression analysis of statistically relevant correlations was performed (Statistica 13, statistical significance p < 0.05).
The study was approved by the Bioethics Committee of the Medical University of Warsaw (no. AKBE 171/16).
Results. The analysis included 295 questionnaires. The majority of respondents (87.1%) were women with mean age of 36.73 ± 5.44 years, who had children with mean age of 7.31 ± 1.96 years. Nearly all respondents answered correctly to the questions concerning health awareness. A total of 74.2% of children had positive attitude towards dental appointments. It is more likely that parents will visit a dentist regularly if their child’s first dental visit is before the age of 3 years (OR = 2.77), and the child is not afraid of doctors due to previous medical experience (OR = 0.24).
Conclusions. First dental visit before the age of 3 years, a lack of fear of doctors and positive attitude towards dentists have a significant impact on the frequency of dental visits.
Wstęp
Utrzymanie zdrowego uzębienia mlecznego jest warunkiem prawidłowego rozwoju narządu żucia i zdrowego uzębienia stałego. Nieleczona próchnica zębów mlecznych może być przyczyną bólu, utrudnionego żucia, wad zgryzu i mowy oraz infekcji (1-3). Infekcje okołozębowe towarzyszące pulpopatiom zębów mlecznych mogą rozprzestrzeniać się lokalnie, powodując m.in. zapalenia kości, ropowicę twarzy czy zapalenia tkanek oczodołu. Mogą także być przyczyną gorączek nawracających, ropni mózgu, bakteryjnego zapalenia wsierdzia, a nawet posocznicy (1).
Ogólnopolskie badania epidemiologiczne prowadzone w ramach programu „Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań populacji polskiej” wskazują na bardzo zły stan uzębienia mlecznego dzieci w wieku przedszkolnym. Częstość występowania próchnicy u dzieci w wieku 3 lat wyniosła 53,8% w 2015 roku i 41,1% w 2017 roku, w grupie 5-latków aż 76,9% ( 2016 r.), 6-latków – 81,6% (2018 r.) i 89,4% wśród 7-latków (2016 r.) (4-7). Próchnica wczesnego dzieciństwa (ang. early childhood caries – ECC) jest w dalszym ciągu chorobą pandemiczną, występującą na różnym poziomie między kontynentami i poszczególnymi krajami. Dane z USA pokazują wyższą częstość próchnicy w porównaniu do krajów europejskich. W wieku przedszkolnym 40% dzieci amerykańskich ma próchnicę, podczas gdy w Wielkiej Brytanii zaledwie 12%. Liczne publikacje pokazują wysoką częstość występowania próchnicy u dzieci w wieku 3-5 lat: 36-85% w Azji, 38-45% w Afryce i 22-61% na Bliskim Wschodzie (8).
Potrzeby lecznicze i profilaktyczne utrzymują się nadal na bardzo wysokim poziomie w naszym kraju. Mimo dostępności do bezpłatnej opieki stomatologicznej dla dzieci potrzeby w zakresie leczenia próchnicy zębów mlecznych są zaspokojone zaledwie w 7% u dzieci w wieku 3 lat i 15% w wieku 5 lat (6, 7).
Cel pracy
Celem pracy było określenie czynników determinujących korzystanie z opieki stomatologicznej przez dzieci w okresie uzębienia mlecznego.
Materiał i metody
Do badania włączono rodziców dzieci w wieku od 4. do 10. roku życia uczęszczających do losowo wybranej szkoły podstawowej (w klasach 0-III) i przedszkola w Warszawie. Kwestionariusz zawierał 23 pytania umożliwiające charakterystykę socjoekonomiczną ankietowanego (płeć, wiek, poziom wykształcenia, status ekonomiczny) i jego wiedzę o stanie zdrowia jamy ustnej (związek między próchnicą zębów mlecznych i stałych, konieczność dbania o zęby mleczne, znaczenie fluorków w profilaktyce) oraz pytania dotyczące oceny uzębienia dziecka i dotychczasowego korzystania przez dziecko z opieki stomatologicznej (pierwsza wizyta dziecka i jej powód, częstość odbywania wizyt w gabinecie stomatologicznym, rodzaj placówki leczniczej, skierowanie do dentysty, unikanie wizyty u dentysty i jego powody, postawy lekarzy dentystów, występowanie bólu zęba u dziecka, ekstrakcja zęba). Przed rozpoczęciem badania przeprowadzono badanie pilotażowe, w którym kwestionariusz poddano ewaluacji z udziałem rodziców dzieci zgłaszających się do Zakładu Stomatologii Dziecięcej WUM. Na jego podstawie powstała ostateczna wersja ankiety, która zawierała 21 pytań.
Do analizy statystycznej włączono prawidłowo wypełnione kwestionariusze. Dla badanych zmiennych ilościowych zostały obliczone statystyki opisowe (średnie i odchylenia standardowe) oraz współczynniki korelacji Spearmana między wybranymi parami cech. Przeprowadzono analizę regresji logistycznej istotnych statystycznie korelacji. Analizy wykonano w programie Statistica 13, przyjmując poziom istotności p < 0,05.
Badanie zostało zaakceptowane przez Komisję Bioetyczną Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (nr zgody AKBE 171/16).
Wyniki
Do analizy włączono 295 ankiet spośród 334 wypełnionych przez rodziców. Charakterystykę respondentów zawiera tabela 1.
Tab. 1. Charakterystyka respondentów
| Parametry | N /295 (%) |
| Wiek | |
| – wiek respondentów (średnia ± SD w latach) | 36,73 ± 5,44 |
| – wiek dzieci (średnia ± SD w latach) | 7,31 ± 1,96 |
| Płeć respondenta | |
| – mężczyźni | 38/295 (12,9%) |
| – kobiety | 257/295 (87,1%) |
| Wykształcenie respondenta | |
| – podstawowe | 16/295 (5,4%) |
| – średnie | 134/295 (45,4%) |
| – wyższe | 145/295 (49,2%) |
| Status ekonomiczny rodziny | |
| – niski | 17/295 (5,8%) |
| – przeciętny | 207/295 (70,2%) |
| – wysoki | 71/295 (24%) |
W tabeli 2 przedstawiono świadomość prozdrowotną respondentów oraz nastawienie do leczenia stomatologicznego.
Tab. 2. Świadomość prozdrowotna respondentów oraz nastawienie do leczenia stomatologicznego
| Parametry | N /295 (%) |
| Świadomość prozdrowotna respondentów (odpowiedzi prawidłowe) | |
| – dziecko powinno regularnie odbywać wizyty u dentysty | 290/295 (98,3%) |
| – próchnica zębów mlecznych zwiększa ryzyko próchnicy zębów stałych | 251/295 (85,1%) |
| – leczenie zębów mlecznych jest tak samo ważne jak leczenie zębów stałych | 257/295 (87,1%) |
| – fluor chroni zęby przed próchnicą | 254/295 (86,1%) |
| Doświadczenie przez dziecko bólu zęba | 90/295 (30,6%) |
| Doświadczenie przez dziecko ekstrakcji zęba | 47/295 (15,9%) |
| Nastawienie dziecka do dentysty: | |
| – pozytywne – chętne odbywanie wizyt | 219/295 (74,2%) |
| – negatywne – unikanie wizyt | 76/295 (25,8%) |
| Strach dziecka przed lekarzami wynikający z wcześniejszych doświadczeń medycznych | 24/295 (8,1%) |
| Negatywne nastawianie dziecka do dentysty przez osoby trzecie | 4/295 (1,4%) |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Piekoszewska P, Turska-Szybka A, Olczak-Kowalczyk D: Infekcje zębopochodne – przegląd piśmiennictwa. Nowa Stomatol 2016; 2: 120-134.
2. Polek A, Szyper-Szczurowska J, Loster BW: Rola pediatrów i lekarzy rodzinnych w profilaktyce wad zgryzu u dzieci w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym. Dent Med Probl 2013; 50(3): 328-340.
3. American Academy of Pediatric Dentistry: Policy on early childhood caries (ECC): Classifications, consequences, and preventive strategies. Pediatr Dent 2014; 36: 50-52.
4. Olczak-Kowalczyk D, Mielczarek A, Kaczmarek U et al.: Stan zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowania u dzieci w wieku 6 lat. [W:] Olczak-Kowalczyk D (red.): Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej i jego uwarunkowań w latach 2016-2020. Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań w populacji polskiej w wieku 6, i 10 oraz 15 lat w 2018 roku. Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, 2019.
5. Olczak-Kowalczyk D, Mielczarek A, Kaczmarek U, et al.: Stan zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowania u dzieci w wieku 3 lat. [W:] Olczak-Kowalczyk D (red.): Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej i jego uwarunkowań w latach 2016-2020. Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań w populacji polskiej w wieku 3, i 18 oraz 35-44 lata w 2017 roku. Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, 2018.
6. Olczak-Kowalczyk D, Kaczmarek U, Bachanek T: Stan zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowania u dzieci w wieku 5 lat. [W:] Olczak-Kowalczyk D (red.): Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej i jego uwarunkowań w latach 2016-2020. Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań w populacji polskiej w wieku 5, 7 i 12 lat w 2016 roku. Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, 2017.
7. Olczak-Kowalczyk D, Kaczmarek U, Bachanek T: Stan zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowania u dzieci w wieku 3 lat. [W:] Olczak-Kowalczyk D (red.): Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2013-2015. Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań w populacji polskiej w wieku 3, 10 i 15 lat w 2015 roku.Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, 2016.
8. WHO Expert Consultation on Public Health Intervention against Early Childhood Caries: report of a meeting, Bangkok, Thailand, 26-28 January 2016. World Health Organization, Geneva 2017; https://apps.who.int/iris/handle/10665/255627.
9. Grzesiak I, Kaczmarek U: Wiedza prozdrowotna matek i świadomość stanu uzębienia ich dzieci w wieku do 3 lat. Dent Med Probl 2004; 41: 59-66.
10. Grzesiak I, Kaczmarek U: Pierwsza wizyta dziecka w gabinecie stomatologicznym. Dent Med Probl 2006; 43: 433-437.
11. Iwanicka-Grzegorek E, Kępa-Prokopieńko J, Pierzynowska E: The health awareness of pre-school age children’ parents – questionnaire study. Nowa Stomatol 2007; 8(1): 8-12.
12. Williams NJ, Whittle JG, Gatrell AC: The relationship between socio-demographic characteristics and dental health knowledge and attitudes of parents with young children. Brit Dent J 2002; 193: 651-654.
13. Wierzbicka M, Szatko F, Pierzynowska E et al.: Świadomość i zachowania zdrowotne matek małych dzieci w Polsce z początkiem nowego tysiąclecia. Stomat Współczesna 2003; 10(4): 8-12.
14. Wdowiak L, Pawka B, Szymańska J: Pierwsza wizyta dzieci lubelskich u stomatologa. Nowa Stomatol 2007; 4: 103-106.
15. American Academy of Pediatric Dentistry: Guideline on infant oral health care. Pediatr Dent 2012; 34(5): 148-152.
16. Bruzda-Zwiech A, Filipińska R, Szydłowska-Walendowska B et al.: Stomatologiczne zachowania prozdrowotne 4-5-letnich dzieci w świetle badań ankietowych rodziców. Dent Med Probl 2012; 49(2): 272-278.
17. Kowalczyk-Kustra O, Jarzębowska A, Zakrzewski J: Wpływ doświadczeń i emocji stomatologicznych rodzica na sposób kształtowania postawy stomatologicznej dziecka. Nowa Stomatol 2015; 2: 47-52.
18. Sporniak-Tutak K: Ocena lęku u pacjentów przed zabiegami stomatologicznymi. Czas Stomat 1995; 48: 396-340.
19. Rauch J, Kaszuba M, Jastrzębska J: Geneza i poziom lęku stomatologicznego a stan twardych tkanek zębów oraz przyzębia u dzieci 6-letnich z województwa podkarpackiego. Forum Stomat 2005; 2: 106-111.
20. Wilk-Sieczak B, Gmyrek-Marciniak A: Children’s behaviour during their dental adaptation visits and their families’ attitudes towards dental treatment. Dent Med Probl 2005; 42: 573-580.
21. Kaczmarek U, Wilk-Sieczak B: Methods of evaluation of dental anxiety in children and adolescents. Dent Med Probl 2006; 43: 596-601.
22. Ilasrinivasan, Setty JV, Shyamachalam, Mendiretta P: A Comparative Evaluation of the Sedative Effects of Nitrous Oxide-oxygen Inhalation and Oral Midazolam-Ketamine Combination in Children. Int J Clin Pediatr Dent 2018; 11(5): 399-405.
23. Wal A, Remiszewski A, Sosnowska-Boroszko A: Zastosowanie uspokojenia wziewnego przy użyciu podtlenku azotu (N20) w leczeniu stomatologicznym dzieci – doniesienie wstępne. Nowa Stomatol 2000; 3: 3-5.
24. Babaji P, Chauhan P, Churasia VR et al.: A cross-sectional evaluation of children preference for dentist attire and syringe type in reduction of dental anxiety. Dent Res J 2018; 15(6): 391-396.
25. Davey GCL: Dental phobias and anxieties: evidence for conditioning processes in the acquisition and modulation of a learned fear. Behav Res Ther 1989; 27: 51-58.
26. Kruger E, Thomson W, Poulton R et al.: Dental caries and changes in dental anxiety in late adolescence. Community Dent Oral Epidemiol 1998; 26: 355-359.
27. Alvesalo I, Murtomaa H, Milgrom P et al.: The dental fear survey schedule: a study with Finnish children. Int J Paed Dent 1993; 3: 193-198.
28. Milsom KM, Tickle M, Humphris GM, Blinkhorn AS: The relationship between anxiety and dental treatment experience in 5-year-old children. Br Dent J 2003; 194(9): 503-506.
29. Wapniarska K, Buła K, Hilt A: Parent’s pro-health awareness concerning oral health of their children in the light of survey research. Przegl Epidemiol 2016; 70(1): 59-63.
30. Jadach R, Siwek-Jadach K, Migas-Mastalerz A: Rola lekarza rodzinnego w prewencji próchnicy zębów u dzieci i młodzieży. Fam Med Primary Care Rev 2007; 9(3): 442-444.
31. Janus S, Olczak-Kowalczyk D, Wysocka M: Rola lekarzy niestomatologów w zapobieganiu próchnicy wczesnego dziecin?stwa. Nowa Pediatr 2011; 1: 6-14.
