© Borgis - Nowa Pediatria 1/2003, s. 4-8
Elżbieta Maciorkowska, Maciej Kaczmarski, Katarzyna Kondej-Muszyńska, Andrzej Kemona, Izabela Roszko, Justyna Cieśla, Agata Zielińska
Przeciwciała przeciwko komórkom okładzinowym u zakażonych Helicobacter pylori z zapaleniem błony śluzowej żołądka
Anti-parietal cell antibodies in Helicobacter pylori associated gastritis
z III Kliniki Chorób Dzieci Akademii Medycznej w Białymstoku
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Maciej Kaczmarski
Streszczenie
The majority of Helicobacter pylori – infected adults have autoantibodies reacting with gastric antigens. The main target of autoimmune reactions in the stomach is the parietal cell and its secretory product intrinsic factor. Therefore, 85 dyspeptic patients (53 children and 31 adults) with positive serology for H. pylori were screened for the presence of anti-parietal cell antibodies in serum by enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) uses purified H+/K+ATP-ase antigen. The grade of gastritis was estimated by histology. Positive autoreaction was found in 7 out of 85 subjects. Only 3 out of 7 patients were children (mean age, 11 years). Histologically all 7 subjects showed chronic corpus gastritis and antral gastritis, 1 out 7 showed metaplasia. Our findings demonstrates that an autoreaction of gastric mucosa may be found in H. pylori gastritis of childhood.
Komórki okładzinowe występują głównie w górnej części szyjki gruczołów właściwych żołądka. Są one duże, o kształcie piramidowym, wyraźnie kwasochłonnej cytoplazmie, zawierają dużo mitochondriów. Ich budowę histologiczną charakteryzuje to, iż na wolnej ich powierzchni znajdują się głębokie wpuklenia błony komórkowej zwane śródkomórkowymi kanalikami wydzielniczymi. Powierzchnia tych wpukleń daje liczne wypustki cytoplazmatyczne, podobne do mikrokosmków. Podstawna powierzchnia komórek uwypukla się w kierunku międzygruczołowej tkanki łącznej. Są to cechy komórek pompujących jony (14).
Rola fizjologiczna komórek okładzinowych sprowadza się do produkcji kwasu węglowego w ich cytoplazmie z CO2 i H2O pod wpływem anhydrazy węglanowej (enzymu komórek okładzinowych), który dysocjuje do H+ i HCO-. Jon H+ jest pompowany przez śródbłonową ATP-azę do światła gruczołu, zaś anion węglanowy jest usuwany poza komórkę do naczyń włosowatych. Do światła gruczołu są również czynnie pompowane jony chlorkowe, gdzie powstaje kwas solny (14).
Komórki okładzinowe wydzielają także mukoproteinę – wewnętrzny czynnik Castle´a (intrinsic factor-IF). Czynnik ten tworzy w świetle żołądka odporny na trawienie kompleks z witaminą B12, który jest niezbędny do wchłaniania witaminy B12 w jelicie krętym. Witamina ta zaś jest potrzebna do prawidłowego przebiegu erytropoezy.
Najczęstszą przyczyną niedokrwistości złośliwej jest rodzinne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka, typu A, zajmujące głównie trzon narządu. Chorobie tej zwykle towarzyszą zaburzenia autoimmunologiczne, jak obecność w surowicy i w soku żołądkowym autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom okładzinowym i czynnikowi wewnętrznemu (4).
Znaczny postęp w poznaniu patogenezy tej choroby przyniosło odkrycie, że antygenem rozpoznawanym przez przeciwciała przeciwko komórkom okładzinowym jest H+/K+ ATP-aza kanalików wydzielniczych tych komórek (3, 5). Oprócz przeciwciał, obserwowano również uaktywnienie odpowiedzi komórkowej przeciwko czynnikowi wewnętrznemu (4). Uszkodzenie komórek okładzinowych przez proces zapalny prowadzi do zahamowania wydzielania kwasu solnego i upośledzenia wydzielania czynnika wewnętrznego.
Związek między układem immunologicznym i przewlekłym zapaleniem błony śluzowej żołądka został potwierdzony dzięki wykryciu u chorych na niedokrwistość złośliwą krążących przeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu (IFA – ntrinsic factor antibody), występujących w 70% jako typ blokujący, a w 30% jako typ wiążący, oraz przeciwciał przeciwko komórkom okładzinowym (PCA – parietal cell autoantibody), obecnych u 80-90% chorych z niedokrwistością złośliwą. IFA powodują tylko niedokrwistość złośliwą, natomiast PCA wywołują zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka o różnym nasileniu, zlokalizowane są zazwyczaj w trzonie żołądka.
Zapalenie błony śluzowej żołądka z obecnością PCA występuje częściej u krewnych pacjentów z niedokrwistością, a także osób z niektórymi zaburzeniami endokrynologicznymi i z bielactwem. U większości pacjentów z zapaleniem błony śluzowej żołądka wywołanym przez Helicobacter pylori nie stwierdza się PCA (9,13). Zapalenie błony śluzowej żołądka z obecnością PCA przechodzi w pełni rozwiniętą niedokrwistość złośliwą, cechującą się przewlekłym zanikowym zapaleniem błony śluzowej trzonu żołądka (z ominięciem części odźwiernikowej) i z hipergastrynemią. Autoimmunologiczne zapalenie błony śluzowej żołądka (AIG – autoimmune gastritis) jest w gruncie rzeczy rozpoznaniem histologicznym, zmiany w obrazie endoskopowym stwierdza się bowiem rzadko, z wyjątkiem bardzo zaawansowanej choroby. Co więcej, w przeciwieństwie do zapalenia wywołanego przez H. pylori, AIG nie jest związane z histologicznymi cechami aktywności.
W przebiegu infekcji H. pylori opisano autoprzeciwciała reagujące z tkankami żołądka, rozpoznają one epitopy na nabłonku dołeczków żołądkowych oraz komórkach okładzinowych, a w szczególności na kanalikach, które są miejscem wysokiej ekspresji H+/K+ ATP-azy (5, 8).
Ostatnio przeprowadzone badania wykazały większą różnorodność przeciwciał przeciwko tkankom żołądka, poza wcześniej wykrytymi PCA i IFA. Opisano przeciwciało powierzchniowo czynne (PCSA – surface reactive antibody), które wydaje się różnić od przeciwciała przeciwko mikrosomom komórek okładzinowych (PCMA – parietal cell microsomal antibody), a które może brać udział w niszczeniu komórek okładzinowych poprzez zależną od przeciwciała reakcję cytotoksyczną (1, 12, 13).
Przeprowadzone badania wyraźnie sugerują, że głównym autoantygenem mikrosomalnym komórek okładzinowych jest błonowa H+ / K+ - ATP-aza, będąca pompą protonową komórek okładzinowych, składająca się z dwóch podjednostek alfa i beta, biorących udział w mechanizmach autoimmunologicznych (3, 5).
Istnieją hipotezy, iż na tworzenie autoprzeciwciał w przebiegu infekcji H. pylori ma wpływ zjawisko mimicry między lipopolisacharydami H. pylori a antygenami grupowymi krwi Lewis Y i X obecnymi na komórkach nabłonkowych w żołądku, prezentowanymi na podjednostce beta H+/K+ ATP-azy (3, 5).
PCA wykrywa się u 2-4% dorosłych w krajach rozwiniętych; u osób w wieku 70-80 lat odsetek ten wzrasta do 10%. Uważa się, że wśród osób zakażonych H. pylori ponad 30% ma autoprzeciwciała przeciw H+/K+ ATP-azie (5).
U chorych na zaawansowane AIG lub niedokrwistość złośliwą, rzadziej niż w populacji ogólnej, stwierdza się kolonizację błony śluzowej przez H. pylori. Wydaje się więc, że zaawansowane AIG stwarza dla H. pylori niekorzystne środowisko. Dane te nie wykluczają jednak całkowicie możliwości inicjującej roli H. pylori w tej chorobie, trwającej dziesięciolecia, zanim osiągnie ona zaawansowane stadium. Co więcej, u chorych na AIG rzadko stwierdza się dodatnią odpowiedź serologiczną na antygeny H. pylori, co sugeruje brak wcześniejszej ekspozycji na te bakterie. AIG występuje rzadko. Tylko w około 15-20% AIG przechodzi w niedokrwistość złośliwą. Jednym z czynników ryzyka przejścia AIG w niedokrwistość złośliwą jest pojawienie się przeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu. W przeciwieństwie do AIG zapalenie wywołane przez H. pylori rzadziej przechodzi w niedokrwistość złośliwą (13).
Uważa się, że ryzyko rozwoju raka żołądka u chorych z niedokrwistością złośliwą jest 3-krotnie większe niż w populacji ogólnej; również wysoka jest częstość rozwoju polipów hiperplastycznych i nasilonej dysplazji. Z powodu względnej rzadkości występowania AIG, jego znaczenie jako czynnika ryzyka rozwoju raka żołądka jest niewielkie (10,13).
Wydaje się natomiast, że istnieje szczególny związek między AIG a rakowiakiem żołądka. Rakowiak może powstać pod wpływem związanej z AIG utrzymującej się znacznej hipergastrynemii, która pobudza rozrost komórek enterochromatofilnych (13).
Duże znaczenie mają również badania Evansa i wsp., którzy wykazali, iż w ekstraktach zawierających struktury powierzchowne komórek H. pylori występuje białko o masie 62 kDa, którego sekwencja N-końcowych aminokwasów, wykazuje 75% homologii z ludzkim białkiem szoku termicznego o masie 60 kDa (7). Duże podobieństwo między strukturą białka H. pylori o masie 62 kDa, a pewnymi białkami tkanek żołądka, może mieć decydujące znaczenie dla rozwoju przewlekłej infekcji. Białko to może funkcjonować w niskim pH jako adhezyna pośrednicząca w wiązaniu pałeczek H. pylori z sulfatydami występującymi na komórkach nabłonkowych. Także inne białko powierzchowne H. pylori o masie 54 kDa jest silnym immunogenem. Helicobacter pylori może indukować w organizmie gospodarza odpowiedź autoimmunologiczną skierowaną przeciwko białkom szoku termicznego, których ekspresja na komórkach nabłonkowych żołądka wzrasta podczas zakażenia. Zakłada się, iż białko o masie 54 kDa może być również jednym z czynników odpowiedzialnych za występowanie reakcji krzyżowych między H. pylori i komórkami błony śluzowej żołądka (7).
Celem pracy było prześledzenie zachowania się specyficznych IgG autoprzeciwciał przeciwko komórkom okładzinowym żołądka (APC) w surowicy chorych cierpiących z powodu przewlekłego zapalenia błony śluzowej wywołanego zakażeniem H. pylori.
Materiał i metody
Badaniami objęto 85 osób, w tym 54 dzieci w wieku od 3 do 18 lat (średnia wieku 9,8 lat) oraz osoby dorosłe w wieku od 19 do 72 lat (średnia wieku 39,6 lat), badanych w ramach oceny infekcji rodzinnej H. pylori. Diagnostykę przeprowadzono w trakcie hospitalizacji tych pacjentów w III Klinice Chorób Dzieci Akademii Medycznej w Białymstoku oraz podczas opieki specjalistycznej w Konsultacyjnej Poradni Gastrologicznej.
Do badań zostali zakwalifikowani chorzy z dodatnim poziomem przeciwciał IgG w surowicy krwi przeciwko H. pylori (test Elisa firmy MIKROGEN).
Wszystkim badanym chorym, ze względu na wiodący objaw kliniczny tj. przewlekłe bóle brzucha, wykonano endoskopię górnego odcinka przewodu pokarmowego w Pracowni Endoskopowej III Kliniki Chorób Dzieci Akademii Medycznej w Białymstoku. Ocenę endoskopową i histologiczną błony śluzowej żołądka przeprowadzono wg systemu Sydney (6). W trakcie badania endoskopowego wykonano także test ureazowy (CLO-test - H. pylori).
Ocenę histologiczną błony śluzowej antrum i trzonu przeprowadzono wg Systemu Sydney, oceniając stopień zakażenia H. pylori (barwienie hematoksyliną i eozyną [H-E] oraz metoda Giemsy) oraz stopień i aktywność zapalenia błony śluzowej trzonu i antrum.
Ocenę poziomu przeciwciał w klasie IgG w surowicy krwi badanych chorych przeciwko komórkom okładzinowym żołądka wykonano za pomocą zestawu AUTOSTATTM II Anti-GPC firmy HYCOR metodą ELISA z użyciem oczyszczonego antygenu H+/K+ ATP-azy. Za wynik dodatni wg producenta przyjęto miano powyżej 125 U/ml; wynik wątpliwy 100-125 U/ml, zaś ujemny poniżej 100U/ml.
Badanie wykonano po uzyskaniu dobrowolnej zgody osób dorosłych oraz opiekunów prawnych i/lub dziecka.
Porównano poziom miana przeciwciał przeciw H. pylori w klasie IgG w grupach z podwyższonym i nie podwyższonym poziomem PCA, w analizie zastosowano test U Manna-Whitneya.
Wyniki badań
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Asante MA. et al.: Realtionship between Helicobacter pylori, gastric parietal cell antibodies and heat shock proteins. Eur. J. Gastroenterol. Hepatol. 1999, 11:1365-70. 2. Basso D. et al.: Antigastric autoantibodies in Helicobacter pylori infection: role in gastric mucosal inflammation. Int. J.Clin. Lab. Res. 2000, 30:173-178. 3. Callaghan J.M. et al.: Alpha and beta subunits of the gastric H+/K+ ATP-ase are concordantly targeted by parietal cell autoantibodies associated with autoimmune gastritis. Autoimmunity 1993, 16:289-95. 4. Chanarin I.: The megaloblastic anaemis. 3 rd (wyd) Oxford, Blackwell scientific 1990. 5. Claeys D. et al.: The gastric H+, K+-APTase is a major autoantigen in chronic Helicobacter pylori gastritis with body mucosa atrophy. Gastroenterol. 1998, 115:340-347. 6. Dixon M.F. et al.: Classification and grading of gastritis. The updated Sydney System. International Workshop on the Histopathology of Gastritis. Am. J. Surg. Pathol. 1996, 20:1161-1181. 7. Evans D.J. et al.: Urease-associated heat shock protein of Helicobacter pylori. Infect. Immun. 1992, 60:2125-2127. 8. Faller G., Kirchner T.: Role of antigastric autoantibodies in chronic Helicobacter pylori infection. Microsc. Res. Tech. 2000, 48:321-326. 9. Ierardi E. et al.: Autoantibodies reacting with gastric antigens in Helicobacter pylori associated body gastritis of dyspeptic children. Ital. J. Gastroenterol. Hepatol. 1998, 30:478-480. 10. Ito M. et al.: Role of anti-parietal cell antibody in Helicobacter pylori-associated atrophic gastritis: evaluation in a country of high prevalence of atrophic gastritis. Scand. J. Gastroenterol. 2002, 37:287-293. 11. Kolho K. L. et al.: Parietal cell antibodies and Helicobacter pylori in children. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2000, 30:265-268. 12. Mills J.C. et al.: A molecular profile of the mouse gastric parietal cell with and aithout exposure to Helicobacter pylori. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 2001, 20, 98: 13687-92. 13. Misiewicz J.J. et al.: The Sydney System: a new classification of gastritis. Working Party Reports, 1990. Medycyna Praktyczna 1994, 9:89-98. 14. Ostrowski K.: Histologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1995, 609-612.
