© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2017, s. 25-30
Monika Tyszkiewicz-Bandur1, 2, Maciej Walkiewicz3, Małgorzata Tartas3, Justyna Bankiewicz-Nakielska1, 2
Kompetencje emocjonalne i społeczne wśród studentów kierunków medycznych
Emotional and social competencies among medical students
1Ośrodek Treningu Psychologicznego dla lekarzy KOHERENCJA
2Katedra Zdrowia Publicznego, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
3Katedra Psychologii, Gdański Uniwersytet Medyczny
Summary
Introduction. The research data indicate that emotional intelligence in medical profession is associated with the level of stress, motivation to work and quality of teamwork, as well as job satisfaction, work effectiveness and patient satisfaction.
Aim. The aim of this study is to compare the level of emotional intelligence and social competencies among medical students and other medical studies. An additional objective is to compare these variables between male and female population of students.
Material and methods. 328 students of the Pomeranian Medical University in Szczecin, Poland took part in the research. Emotional intelligence was assessed by the Emotional Intelligence Inventory – DINEMO (Matczak, Jaworska). Social competencies were assessed by the Social Competence Questionnaire – KKS (Matczak).
Results. Medical students achieved lower scores of emotional intelligence than other students, in the ability to: recognize, understand and respect other people’s emotions and also awareness of themselves and express their own emotions. What is more, medical students received lower scores in the area of social competence on intimate situations. In general, female students had a higher level of emotional intelligence and social skills than male, except in situations requiring assertiveness.
Conclusions. The study has identified deficits of emotional intelligence and social competence with intimate situations among medical students.
Wprowadzenie
Termin „inteligencja emocjonalna” (IE) oznacza: zdolność spostrzegania, oceny i wyrażania emocji w trafny i przystosowawczy sposób, zdolność rozumienia emocji i wiedzę o nich, zdolność docierania do i/lub wzbudzania emocji, które wspomagają aktywność poznawczą oraz zdolność kontrolowania emocji własnych i innych ludzi (1). Od momentu pojawienia się w psychologii pojęcia „inteligencji emocjonalnej” mija ćwierć wieku (2). W tym czasie koncepcja zyskała ogromną popularność, widoczną zarówno w badaniach naukowych, jak również w zainteresowaniu praktyków. Wydaje się, że idea IE mogła być odpowiedzią na ważne ludzkie potrzeby i wiązała się z opozycją przeciwko dominacji konceptu inteligencji ogólnej (IQ). Mayer i Salovey sugerowali, że przetwarzanie informacji o emocjach wymaga innych umiejętności od tych, jakie są potrzebne do przetwarzania informacji werbalnych, matematycznych czy wzrokowo-przestrzennych, używanych w tradycyjnych testach na inteligencję (1). Goleman wyakcentował tezę, że sukces w pracy i osiąganie ważnych celów życiowych nie wynika z inteligencji ogólnej (IQ), lecz właśnie emocjonalnej (IE) (3). Owa zdolność do rozpoznawania i radzenia sobie z emocjami własnymi i innych zaczęła stanowić przeciwwagę do przekonania, że wyłącznie czynniki genetyczne determinują granicę naszej inteligencji i wyznaczają powodzenie w życiu. Popularność pojęcia IE wynika również z faktu, że w przeciwieństwie do IQ, determinowana jest przez środowisko i może być rozwijana (4). Skuteczne radzenie sobie w życiu zależy od zintegrowanego działania wielu kompetencji emocjonalnych, a deficyty w spostrzeganiu i wyrażaniu emocji zaburzają rozwój i funkcjonowanie człowieka (5). Osoby, które lepiej rozpoznają i rozumieją swoje stany emocjonalne, są mniej depresyjne (6).
W prezentowanej pracy odwołujemy się również do koncepcji kompetencji społecznych, rozumianych jako umiejętności radzenia sobie w sytuacjach społecznych, powstające w toku treningu w rzeczywistych sytuacjach społecznych, których efektywność zależy od inteligencji emocjonalnej. Tak więc kompetencje społeczne i IE należą do tej samej grupy pojęć, choć należy wspomnieć, że intensywność treningu społecznego, w którym kształtowane są kompetencje emocjonalne, zależy również od takich zmiennych, jak osobowość czy temperament (7).
Badania wskazują, że w zawodach medycznych IE związana jest z efektywnością w pracy. Wysoki poziom IE negatywnie koreluje z poziomem stresu (8), a pozytywnie z motywacją do współpracy i jakością pracy zespołowej (9, 10), satysfakcją z pracy (11, 12) i co wydaje się być najważniejsze – z oceną satysfakcji pacjentów z opieki medycznej (13, 14). Satysfakcja zawodowa związana jest przede wszystkim z takimi elementami inteligencji emocjonalnej, jak „emocjonalna zrozumiałość” (ang. emotional clarity), czyli zdolności do rozumienia, nazywania i identyfikowania własnych emocji, oraz „emocjonalna naprawa” (ang. emotional repair), rozumianą jako umiejętność przerywania negatywnych, a podtrzymywania pozytywnych stanów emocjonalnych (15). Pracownicy sektora ochrony zdrowia uzyskujący wysokie wyniki w zakresie wymienionych obszarów IE odczuwają mniejszy stres, natomiast osoby z wysokimi wynikami na skali „skoncentrowanie na emocjach” (ang. attention to emotions) doświadczają większego stresu związanego z pracą (16). Warto także wspomnieć, iż u pracowników opieki zdrowotnej na szczeblu kierowniczym widoczny jest pozytywny związek inteligencji emocjonalnej z zaangażowaniem zawodowym (17).
Wyniki dotyczące związku inteligencji emocjonalnej z płcią w zawodach medycznych są sprzeczne. Większość badań sugeruje jednak, że inteligencja emocjonalna jest lepiej rozwinięta u kobiet (18-22). Pogląd na temat rozwoju IE wraz z wiekiem również znajduje swoje potwierdzenie w większości badań dotyczących zawodów medycznych. Poziom inteligencji emocjonalnej lekarzy koreluje dodatnio z ich wiekiem i doświadczeniem zawodowym (23). Można także zaobserwować intrygujące zjawisko dotyczące procesu edukacji lekarzy. Studenci kończący studia medyczne w porównaniu do tych rozpoczynających edukację uzyskują wyższe wyniki w zakresie zdolności do „rozumienia i analizy” oraz „regulacji emocji” (18).
Cel pracy
Celem prezentowanej pracy jest porównanie poziomu inteligencji emocjonalnej i kompetencji społecznych wśród studentów medycyny i innych kierunków medycznych Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie. Dodatkowym celem jest porównanie wymienionych zmiennych ze względu na płeć badanych.
Materiał i metody
Grupa badana
Badaniami objęto 328 studentów Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie: 181 studentów medycyny (M = 21 ± 0,8) oraz 147 studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu na kierunkach: pielęgniarstwo, położnictwo, promocja zdrowia, kosmetologia, ratownictwo, dietetyka (M = 22 ± 2,0). Badani wypełniali kwestionariusze poza zajęciami i oddawali je na kolejnych. Procedurę przeprowadziła osoba z zewnątrz (odsetek odpowiedzi 328/430 = 76%; kobiety = 68%).
Narzędzia
Do oceny inteligencji emocjonalnej wykorzystano Dwuwymiarowy Inwentarz Inteligencji Emocjonalnej DINEMO (24) oparty na modelu Salovey i Mayer (2). Narzędzie przeznaczone jest do pomiaru podstawowych składowych inteligencji emocjonalnej, takich jak: zdolności do uzyskiwania przez jednostkę dostępu do własnych i cudzych emocji, respektowania ich i rozumienia ich funkcji, ocenianych na podstawie tego, jak badana osoba interpretuje różne emocjogenne sytuacje i jak skłonna jest na nie reagować. Kwestionariusz składa się z dwóch skal: interpersonalnej i intrapersonalnej. Skala dotycząca umiejętności interpersonalnych oznacza zdolność do rozpoznawania, rozumienia i respektowania emocji innych ludzi. Skala dotycząca umiejętności intrapersonalnych oznacza zdolność do uświadamiania sobie, rozumienia, respektowania i wyrażania własnych emocji. Kwestionariusz składa się z 33 pozycji testowych. Ocena dokonana jest na podstawie interpretacji różnych sytuacji wzbudzających emocje oraz skłonności osoby badanej do określonego reagowania na nie. Badany ma wybrać najbardziej typową dla siebie reakcję. Zawsze tylko jedna odpowiedź uznawana jest za prawidłową i uzyskuje 1 punkt. Wysoki wynik w skali dotyczącej umiejętności interpersonalnych uzyskują osoby trafnie rozpoznające emocje u innych ludzi. Rozumieją one reakcje emocjonalne innych i potrafią przewidzieć ich skutki, potrafią także skutecznie wpływać na stany emocjonalne innych. Wysokie wyniki w skali dotyczącej umiejętności intrapersonalnych uzyskują osoby uświadamiające sobie swoje stany emocjonalne, rozumiejące ich przyczyny, doceniające wartość informacyjną doświadczanych emocji oraz biorące je pod uwagę w podejmowaniu decyzji. Ponadto umiejące wyrażać swoje emocje w sposób dostosowany do wymagań sytuacji (24).
Do oceny kompetencji społecznych zastosowano Kwestionariusz Kompetencji Społecznych – KKS. Narzędzie ocenia umiejętności radzenia sobie w sytuacjach społecznych, powstające w toku treningu w rzeczywistych sytuacjach społecznych, których efektywność zależy od inteligencji społecznej i emocjonalnej (7). Poszczególne pozycje kwestionariusza to określenia różnych czynności o charakterze społecznym, w których mają miejsce bezpośrednie kontakty interpersonalne. Diagnoza kompetencji społecznych odbywa się na trzech skalach czynnikowych:
1. Kompetencje warunkujące efektywność zachowań w sytuacjach intymnych: bliski kontakt interpersonalny, umiejętności związane z ujawnianiem, np. zwierzaniem się z osobistych problemów lub wysłuchiwaniem zwierzeń.
2. Kompetencje warunkujące efektywność zachowań w sytuacjach ekspozycji społecznych, czyli bycie obiektem uwagi i potencjalnej oceny ze strony wielu osób.
3. Kompetencje warunkujące efektywność zachowań w sytuacjach wymagających asertywności, które oznaczają realizację własnych celów czy potrzeb poprzez wywieranie wpływu na innych lub opieranie się wpływowi innych.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Mayer JD, Salovey P, Caruso DR: Emotional intelligence: theory, findings, and implications. Psychol Inq 2004; 15(3): 197-215.
2. Salovey P, Mayer JD: Emotional intelligence. Imagination, Cognition and Personality. 1990; 9: 185-211.
3. Goleman D: Inteligencja emocjonalna w praktyce. Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2009.
4. Carr A: Positive Psychology: The Science of Happiness and Human Strengths. 2nd ed. Routledge, London 2011.
5. Snyder CR: Coping: The Psychology of What Works. Oxford University Press 1999: 368.
6. Lewis M, Haviland-Jones JM, Feldman Barrett L: Handbook of Emotions. 3rd ed. The Guilford Press, New York 2010: 848.
7. Matczak A: Kwestionariusz Kompetencji Społecznych KKS. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2001.
8. Oginska-Bulik N: Emotional intelligence in the workplace: exploring its effects on occupational stress and health outcomes in human service workers. Int J Occup Med Environ Health 2005; 18(2): 167-175.
9. McCallin A, Bamford A: Interdisciplinary teamwork: is the influence of emotional intelligence fully appreciated? J Nurs Manag 2007; 15(4): 386-391.
10. Morrison J: The relationship between emotional intelligence competencies and preferred conflict-handling styles. J Nurs Manag 2008; 16(8): 974-983.
11. Gueleryuez G, Gueney S, Aydin EM, Asan O: The mediating effect of job satisfaction between emotional intelligence and organisational commitment of nurses: A questionnaire survey. Int J Nurs Stud 2008; 45(11): 1625-1635.
12. Sener E, Demirel O, Sarlak K: The effect of the emotional intelligence on job satisfaction. Stud Health Technol Inform 2009; 146: 710-711.
13. Weng H-C, Steed JF, Yu S-W et al.: The effect of surgeon empathy and emotional intelligence on patient satisfaction. Adv Health Sci Educ Theory Pract 2011; 16(5): 591-600.
14. Weng H-C, Hung C-M, Liu Y-T et al.: Associations between emotional intelligence and doctor burnout, job satisfaction and patient satisfaction. Med Educ 2011; 45(8): 835-842.
15. Landa AJM, Pulido Martos M, Lopez-Zafra E: Emotional intelligence and personality traits as predictors of psychological well-being inSpanish undergraduates. J Soc Behav Pers 2010; 38(6): 783-793.
16. Landa AJM, Lopez-Zafra E, Berrios Martos MP, Aguilar-Luzon MDC: The relationship between emotional intelligence, occupational stress and health in nurses: a questionnaire survey. Int J Nurs Stud 2008; 45(6): 888-901.
17. Humphreys J, Brunsen B, Davis D: Emotional structure and commitment: implications for health care management. J Health Organ Manag 2005; 19(2): 120-129.
18. Todres M, Tsimtsiou Z, Stephenson A, Jones R: The emotional intelligence of medical students: An exploratory cross-sectional study. Med Teach 2010; 32(1): E42-E48.
19. Faye A, Kalra G, Swamy R et al.: Study of emotional intelligence and empathy in medical postgraduates. Indian J Psychol 2011; 53(2): 140-144.
20. Austin EJ, Evans P, Goldwater R, Potter V: A preliminary study of emotional intelligence, empathy and exam performance in first year medical students. Pers Individ Dif 2005; 39(8): 1395-1405.
21. Carrothers RM, Gregory SW, Gallagher TJ: Measuring emotional intelligence of medical school applicants. Acad Med 2000; 75(5): 456-463.
22. Stratton TD, Saunders JA, Elam CL: Changes in medical students’ emotional intelligence: An exploratory study. Teach Learn Med 2008; 20(3): 279-284.
23. Weng H-C, Chen H-C, Chen H-J et al.: Doctors’ emotional intelligence and the patient doctor relationship. Med Educ 2008; 42(7): 703-711.
24. Matczak A, Jaworowska A: DINEMO – Dwuwymiarowy Inwentarz Inteligencji Emocjonalnej. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2006.
25. Saarani C: The development of emotional competence. Guilford, New York 1999.
26. Denham SA (ed.): The Emotional Basis of Learning and Development in Early Childhood Education. Lawrence Erlbaum Associates Publishers 2006.