Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2017, s. 179-187 | DOI: 10.25121/MR.2017.20.3.179
Wacław Kruk, Joanna Burzyńska, Paweł Januszewicz, Monika Binkowska-Bury
Poczucie koherencji a zachowania zdrowotne młodzieży akademickiej. Długookresowe badanie prospektywne*
The sense of coherence and health behaviour among university students. A long-term prospective study
Przyrodniczo-Medyczne Centrum Badań Innowacyjnych, Uniwersytet Rzeszowski
Summary
Introduction. Lifestyle and health are linked to a salutogenic health concept where health rather than disease should be the main point of interest. The sense of coherence is an important factor conditioning the type of undertaken health behaviour. This paper documented the dynamics and the relationship between the sense of coherence and the level of health behaviour among young people/university students.
Aim. Long-term prospective evaluation of the relationship between the sense of coherence and health behaviours among students.
Material and methods. The study was carried out in 2009-2012 among 1474 students. A diagnostic survey utilizing Antonovsky’s The Sense of Coherence Questionnaire (SOC-29) and a standardized questionnaire – Juczyński’s Health Behaviour Inventory (HBI).
Results. There is no statistical difference in the sense of coherence between the first and second stage of the study (p = 0.702). Statistical differences were found between the first and second stage of the study in terms of overall intensity of health behaviour (p = 0.002) and two HBI categories: proper nutrition habits (p < 0.001) and prophylaxis behaviour (p < 0.001). There is a relationship between the total sense of coherence and intensity of health behaviour for both stages (p < 0.001).
Conclusions. The study results confirm that the dynamics of correlation does not change significantly during three-year undergraduate studies. The level of health behaviours in 2012 increased significantly in comparison with 2009, in categories: “eating habits” and “preventive behaviour”. The sense of coherence and its components (sense of comprehension, resourcefulness, sensibility) are factors that have a positive impact on health behaviour and comparable strength in the first study and repeated study.



Wstęp
W połowie lat 70. XX wieku amerykański socjolog Aaron Antonovsky zaprezentował intrygującą teorię tzw. salutogenezy, która w istotny sposób poszerzyła zrozumienie wzajemnych zależności pomiędzy zdrowiem człowieka a przyczynami niektórych chorób. Osią główną tej teorii jest twierdzenie, że każdy człowiek ma pewne indywidualne predyspozycje, które czynią go mniej lub bardziej odpornym na czynniki stresujące, napotykane w codziennym życiu. Zasługą Antonovsky’ego była precyzyjna identyfikacja tych predyspozycji, określanych przez niego wspólnym mianem „poczucia koherencji” (ang. a sense of coherence – SOC), które pozwala na lepsze radzenie sobie z trudnościami codziennego życia, przez co w sposób znaczący wpływa również na zachowanie lepszego stanu zdrowia (1-3). Koncepcja salutogenezy umieszcza człowieka w jego otoczeniu socjalnym, opiera się na jego biografii, a przede wszystkim definiuje stan zdrowia lub choroby jako dwa przeciwległe bieguny pewnego kontinuum ludzkiego życia – nawet w stanie pełnego zdrowia organizm człowieka musi reagować na szkodliwe czynniki obecne w otoczeniu, zaś w chorobie niezmiennie uruchamia własne mechanizmy naprawcze. Zatem według Antonovsky’ego człowiek zawsze jest w stanie „większego lub mniejszego zdrowia lub jest bardziej lub mniej chory”. Model salutogenezy został postawiony przez badacza w opozycji do tradycyjnego modelu patogenetycznego – tu koncepcja zdrowia i choroby jest postrzegana jako kontinuum, a nie jako dychotomia „obecności choroby lub jej braku”, proponowane jest spojrzenie holistyczne uzupełniające podejście redukcjonistyczne, obok czynników ryzyka stawia on poczucie koherencji, zaś jako interwencja – obok leków i procedur leczniczych – proponowane są: aktywna adaptacja, redukcja czynników ryzyka i uruchamianie naturalnych rezerw. Jako socjolog Antonovsky kładzie nacisk na czynniki psychosocjalne wpływające na zachowanie zdrowia, nawet w warunkach niesprzyjających – jest to głównie poczucie koherencji (SOC), które składa się z trzech elementów: poczucia zrozumienia, poczucia wykonalności (zaradności) oraz poczucia znaczenia (sensowności) w życiu indywidualnym, zaś każdy z tych elementów może być mierzalny i oceniany na odpowiedniej skali (4, 5).
Według Antonovsky’ego poczucie koherencji jest kształtowane, wzmacniane przez całe życie i ma tendencje do relatywnego stabilizowania się około 30. roku życia (4, 6), stąd wydaje się istotnym badanie jego rozwoju wśród młodych ludzi, z racji długofalowego wpływu na kształtowanie pro-zdrowotnego stylu życia wśród młodzieży akademickiej.
Do klasycznych obserwacji zdrowia publicznego, które podkreślają istnienie zależności pomiędzy poziomem wiedzy, zamożności i usytuowania socjoekonomicznego a poziomem zdrowia indywidualnego, warto dodać nowe obserwacje, bezpośrednio wiążące poziom poczucia koherencji z poziomem zachowań zdrowotnych u młodzieży akademickiej.
Uczelnie wyższe są w swym założeniu miejscem kształtowania moralnych i intelektualnych elit społeczeństwa. Absolwenci uczelni, często obejmując wiodące pozycje w różnych dziedzinach życia społecznego, mają znaczący udział w kształtowaniu ludzkich postaw w różnych sferach życia, między innymi w sferze zachowań zdrowotnych, poprzez propagowanie wzorców prozdrowotnych. Z literatury wynika, że wielu autorów badało rozpowszechnienie zachowań zdrowotnych (7-9) oraz wpływ różnych czynników psychospołecznych na zdrowie i styl życia ludzi młodych (10-12).
Badanie poczucia koherencji i jego wpływu na zdrowie człowieka było i jest przedmiotem wielu badań międzynarodowych i polskich, jednak tylko nieliczne wiążą poczucie koherencji z wzorami zachowań związanych ze zdrowiem (13-15).
Cel pracy
Celem niniejszej pracy jest ocena związku pomiędzy poczuciem koherencji a zachowaniami zdrowotnymi występującymi w środowisku młodzieży akademickiej w latach 2009-2012.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem polskiej wersji Kwestionariusza Orientacji Życiowej (SOC-29) Antonovsky’ego (17) oraz standaryzowanego kwestionariusza wywiadu – Inwentarza Zachowań Zdrowotnych (IZZ) Juczyńskiego (18).
Badana populacja dotyczyła łącznie 1496 studentów studiów stacjonarnych I stopnia, w tym 905 studentów I roku i 591 III roku, dwóch największych uczelni wyższych regionu Podkarpacia: Uniwersytetu Rzeszowskiego i Politechniki Rzeszowskiej, studiujących na kierunkach o profilu: ścisłym, medycznym i humanistycznym. Ocena nasilenia zachowań zdrowotnych oraz poczucia koherencji została przeprowadzona zgodnie z następującym harmonogramem: październik 2009–styczeń 2010 (T1), październik 2011–styczeń 2012 (T2). Dobór do próby badawczej był celowy – uwzględniono w nim zawężenie badań do studentów kierunków stacjonarnych I stopnia. Pozwoliło to na ujednolicenie badanej grupy pod względem wieku i stażu studenckiego. Osoby te należały do młodzieżowego środowiska akademickiego, ale w odniesieniu do stylu życia założono, że nie posiadały pewnych doświadczeń studenckich, nie zdążyły się zaadaptować i przejąć określonych wzorów zachowań. Udział w badaniach był dobrowolny i anonimowy. Studentom przedstawiono cel badań i problematykę. Zwrot wypełnionych kwestionariuszy był traktowany jako zgoda na uczestnictwo w badaniach.
W pierwszym badaniu wytypowano próbę badawczą liczącą 1000 osób, wśród których rozprowadzono komplety kwestionariuszy. Uzyskano 940 zwrotów. Do dalszej analizy zakwalifikowano 905 prawidłowo wypełnionych kwestionariuszy, co stanowi 90,5% założonej próby badawczej. Badanie powtórzono po dwóch latach wśród tej samej grupy studentów. Odsetek studentów, którzy byli na zajęciach w dniu badania, wyniósł 59,1% założonej próby badawczej.
Pomiary
Kwestionariusz Orientacji Życiowej SOC-29
Kwestionariusz Orientacji Życiowej SOC-29 (The Sense of Coherence Questionnaire) służy do pomiaru poziomu poczucia koherencji. Skala SOC została opracowana przez Antonovsky’ego w 1983 roku. Tworząc kwestionariusz, Antonovsky wyszedł z początkowej puli 243 pytań, z których na podstawie badań i analiz wyodrębnił 29 twierdzeń tworzących skalę SOC-29. W skład kwestionariusza wchodzą trzy komponenty: zrozumiałość – SOC 1 (11 stwierdzeń), zaradność – SOC 2 (10 twierdzeń) i sensowność – SOC 3 (8 twierdzeń). Osoby badane oceniają trafność każdego ze stwierdzeń w odniesieniu do siebie i swojego życia, korzystając z 7-punktowej skali. Badania z wykorzystaniem kwestionariusza przeprowadzono w wielu krajach. Uzyskane dane empiryczne potwierdziły jego dobre własności psychometryczne. W szacowaniu trafności teoretycznej narzędzia stwierdzono, zgodnie z założeniami teoretycznymi, istotne korelacje z różnymi miarami zdrowia, pozytywną samooceną, wewnętrznym umiejscowieniem kontroli, z oceną satysfakcji życiowej i jakością życia oraz ujemne korelacje z lękiem jako cechą, neurotyzmem i psychotyzmem. Ocena rzetelności polskiej wersji skali SOC wykazała bardzo wysoką rzetelność kwestionariusza. Wskaźniki wewnętrznej zgodności, obliczone metodą połówkową z poprawką Spearmana-Browna, wyniosły odpowiednio: dla poczucia koherencji – 0,92, poczucia zrozumiałości – 0,78, poczucia zaradności – 0,72 i poczucia sensowności – 0,68 (16). Wyniki polskich badań wykazują, że najbardziej diagnostyczną podskalą Kwestionariusza Orientacji Życiowej jest wymiar sensowności. Polska wersja SOC-29 (17) może być zatem rekomendowana jako narzędzie trafne i rzetelne.
Inwentarz Zachowań Zdrowotnych IZZ
Inwentarz Zachowań Zdrowotnych został opracowany przez Juczyńskiego w 1997 roku (18). Jest narzędziem rzetelnym, trafnym i znormalizowanym. Zgodność wewnętrzna ustalona dla całego Inwentarza wynosi 0,85 Alfa Cronbacha, natomiast dla czterech podskal mieści się w granicach 0,60-0,65. Miarą trafności wewnętrznej IZZ jest ,,odpowiedniość treściowa” twierdzeń wchodzących w skład uwzględnionych w Inwentarzu form zachowań zdrowotnych. Wyniki badań grupy normalizacyjnej (496 osób) stały się podstawą do dokonania transformacji wyników surowych na jednostki standaryzowane w skali stenowej, oddzielnie dla mężczyzn i kobiet. Inwentarz zawiera 24 stwierdzenia opisujące różnego rodzaju zachowania związane ze zdrowiem. Biorąc pod uwagę wskazaną przez badanych częstotliwość poszczególnych zachowań na pięciostopniowej skali, ustala się ogólne nasilenie zachowań sprzyjających zdrowiu oraz stopień nasilenia czterech kategorii zachowań zdrowotnych: prawidłowych nawyków żywieniowych (uwzględniających rodzaj spożywanej żywności, np. pieczywo pełnoziarniste, warzywa, owoce), zachowań profilaktycznych (dotyczących przestrzegania zaleceń zdrowotnych i uzyskiwania informacji na temat zdrowia i choroby), pozytywnego nastawienia psychicznego (czynniki psychologiczne, jak unikanie zbyt silnych emocji, stresów i napięć czy sytuacji wpływających przygnębiająco) i praktyk zdrowotnych (obejmujących codzienne nawyki snu, rekreacji i aktywności fizycznej). Zaznaczone wartości liczbowe zlicza się. Wartość ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań zdrowotnych mieści się w granicach 24-120 punktów. Im wyższy wynik, tym większe nasilenie deklarowanych zachowań zdrowotnych. Ogólny wskaźnik po przekształceniu na jednostki standaryzowane podlega interpretacji stosownie do właściwości charakteryzujących skalę stenową. Wyniki w granicach 1.-4. stena przyjęto traktować jako niskie, 7.-10. jako wysokie, co odpowiada obszarowi około 33% wyników najniższych i tyle samo najwyższych w skali. Wyniki w granicach 5. i 6. stena traktuje się jako przeciętne. Ponadto, oddzielnie oblicza się nasilenie czterech kategorii zachowań zdrowotnych. Inwentarz stosowany wraz z innymi narzędziami może służyć pomocą w programowaniu działań profilaktycznych, ustaleniu kierunków modyfikacji zachowań i monitorowaniu zmian w praktykach zdrowotnych.
Metody statystyczne
Zgromadzone dane opracowano statystycznie. Analiza dotyczy 1474 studentów I oraz III roku studiów stacjonarnych I stopnia. Dokonano szczegółowego pomiaru (z uwzględnieniem poszczególnych składowych obu skal) poziomu koherencji i poziomu zachowań zdrowotnych wśród studentów I i III roku studiów. W analizie wykorzystano test t dla prób niezależnych dla skal liczbowych oraz test niezależności chi-kwadrat dla skali nominalnej (19). W tabelach 1-5 zamieszczono informacje o wartości średniej, odchyleniu standardowym oraz 95% przedziale ufności dla poszczególnych miar liczbowych. W celu umożliwienia oceny dowolnej zależności monotonicznej o charakterze nieliniowym posłużono się współczynnikiem korelacji rang Spearmana (19).
Wyniki
W obu badaniach (T1 i T2) kobiety stanowiły większość – 59,2 i 61,1% (mężczyźni stanowili odpowiednio 40,8 i 38,9%). Badani w większości byli niezamężni/nieżonaci (98,7 i 94,8%), studiujący na Uniwersytecie Rzeszowskim (73,1 i 77,8%).
W pierwszym badaniu (T1) studenci reprezentowali następujące kierunki: ścisłe – 37,3%, humanistyczne – 31,1%, medyczne – 31,6%. Natomiast w badaniu powtórzonym (T2) rozkład przedstawiał się następująco: kierunki medyczne – 43,7%, humanistyczne – 28,4%, ścisłe – 27,9%. Ponad połowa młodzieży w obu badaniach (T1 i T2) pochodziła ze środowiska wiejskiego (56,7 i 52,1%). Struktura grupy w odniesieniu do wyodrębnionych środowisk przedstawiała się następująco: z miast do 100 tys. mieszkańców pochodziło odpowiednio 28,3 i 29,9%, z dużych miast powyżej 100 tys. – 15,0 i 29,9% studentów. Zarówno w badaniu T1, jak i T2 prawie połowa ankietowanych zamieszkiwała w okresie studiów na stancji – 49,1 i 44,8%, następnie: w domu rodzinnym – 36,7 i 38,9% i w akademiku – 14,2 i 16,2%. Studenci w obydwu badaniach (T1 i T2) oceniali swoją sytuację materialną najczęściej jako dobrą – 47,7 i 50,1%, następnie: przeciętną – 42,7 i 37,9%, bardzo dobrą – 6,8 i 8,1% oraz trudną – 2,8 i 3,9%.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Antonovsky A: Unraveling the mystery of health: how people manage stress and stay well. Jossey-Bass Inc, San Francisco 1987.
2. Antonovsky A: Can attitudes contribute to heath? Advances. The Journal of Mind-Body Health 1992; 8: 33-49.
3. Antonovsky A: The structure and properties of Sense of Coherence SCALE. Soc Sci Med 1993; 36: 725-733.
4. Antonovsky A: Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Wydawnictwo Fundacji Instytutu Pamięci Narodowej, Warszawa 1995.
5. Sęk H: Salutogeneza i funkcjonalne właściwości poczucia koherencji. [W:] Sęk H, Pasikowski T (red.): Zdrowie – stres – zasoby. O znaczeniu poczucia koherencji dla zdrowia. Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2001: 13-42.
6. Dolinska-Zygmunt G: Behawioralne wyznaczniki zdrowia – zachowania zdrowotne. [W:] Dolińska-Zygmunt G (red.): Podstawy psychologii zdrowia. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001: 31-52.
7. Nergiz-Unal R, Bilgiç P, Yabancı N: High tendency to the substantial concern on body shape and eating disorders risk of the students majoring Nutrition or Sport Sciences. Nutr Res Pract 2014; 8: 713-718.
8. Amin-Esmaeili M, Rahimi-Movaghar A, Yunesian M et al.: Trend of smoking among students of Tehran University of Medical Sciences: results from four consecutive surveys from 2006 to 2009. Med J Islam Repub Iran 2013; 27: 168-178.
9. Hu D, Taylor T, Blow J, Cooper TV: Multiple health behaviors: patterns and correlates of diet and exercise in a Hispanic college sample. Eat Behav 2011; 12: 296-301.
10. Bíró E, Balajti I, Adány R, Kósa K: Determinants of mental well-being in medical students. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2010; 45: 253-258.
11. Bojar I, Wdowiak L, Humeniuk E, Błaziak P: Change in the quality of diet during pregnancy in comparison with WHO and EU recommendations-environmental and sociodemographic conditions. Ann Agric Environ Med 2006; 13: 281-286.
12. Pawlińska-Chmara R, Wronka I, Suliga E, Broczek K: Socio-economic factors and prevalence of underweight and overweight among female students in Poland. J Comp Hum Biol 2007; 58: 309-318.
13. Peker K, Bermek G, Uysal O: Factors related to sense of coherence among dental students at Istanbul University. J Dent Educ 2012; 76: 774-782.
14. Mikami A, Matsushita M, Adachi H et al.: Sense of coherence, health problems, and presenteeism in Japanese university students. Asian J Psychiatr 2013; 6: 369-372.
15. Gruszczyńska E: Discriminant validity of sense of coherence vs trait anxiety in explaining emotional state in an experimental task. Psychol Rep 2014; 115: 228-241.
16. Koniarek J, Dudek B, Makowska Z: Kwestionariusz Orientacji Życiowej. Adaptacja The Sense of Coherence Questionnaire (SOC) A. Antonovsky’ego. Prz Psych 1993; 4: 491-502.
17. Mroziak B: A. Antonovsky’ego koncepcja salutogenezy i poczucia koherencji (SOC). Nowiny Psychol 1994; 1: 6-16.
18. Juczyński Z: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa 2001.
19. Petrie A, Sabin C: Medical Statistics at a Glance. 2nd ed. Blackwell Publishing Ltd, Oxford 2005.
20. Steptoe A, Wardle J, Cui W et al.: Trends in smoking, diet, physical exercise, and attitudes toward health in European university students from 13 countries, 1990-2000. Prev Med 2002; 35: 94-104.
21. Ying YW, Lee PA, Tsai JL: Attachment, sense of coherence, and mental health among Chinese American college students: variation by migration status. Int J Intercult Rel 2007; 31: 531-544.
22. Lam BT: Impact of perceived racial discrimination and collective self-esteem on psychological distress among Vietnamese-American college students: sense of coherence as mediator. Am J Orthopsychiatry 2007; 77: 370-376.
23. Togari T, Yamazaki Y, Takayama TS et al.: Follow-up study on the effects of sense of coherence on well-being after two years in Japanese university undergraduate students. Pers Indiv Differ 2008; 44: 1335-1347.
24. von Bothmer MI, Fridlund B: Self-rated health among university students in relation to sense of coherence and other personality traits. Scand J Caring Sci 2003; 17: 347-357.
25. Togari T, Sato M, Otemori R et al.: Sense of coherence in mothers and children, family relationships and participation in decision-making at home: an analysis based on Japanese parent-child pair data. Health Promot Int 2012; 27: 148-156.
26. Kuuppelomäki M, Utriainen P: A 3 year follow-up study of health care students’ sense of coherence and related smoking, drinking and physical exercise factors. Int J Nurs Stud 2003; 40: 383-388.
27. Tessini-Gambetta K, Marino R, Morgan M et al.: Stress and Health-Promoting Attributes in Australian, New Zealand, and Chilean Dental Students. J Dent Educ 2013; 77: 801-809.
28. Kulesza-Bronczyk B, Dobrzycka B, Sobieranska JM et al.: Health behaviors and knowledge of birth control methods among students. Prog Health Sci 2014; 4: 136-143.
29. Posadzki P, Stockl A, Musonda P, Tsouroufli M: A mixed-method approach to sense of coherence, health behaviors, self-efficacy and optimism: towards the operationalization of positive health attitudes. Scand J Psychol 2010; 51: 246-252.
30. Burger PHM, Tektas OY, Paulsen F, Scholz M: From Freshmanship to the First “Staatsexamen” – Increase of Depression and Decline in Sense of Coherence and Mental Quality of Life in Advanced Medical Students. Psychoter Psych Med 2014; 64: 322-327.
31. Grevenstein D, Bluemke M: Can the Big Five explain the criterion validity of Sense of Coherence for mental health, life satisfaction, and personal distress? Pers Indiv Differ 2015; 77: 106-111.
32. Suraj S, Singh A: Study of sense of coherence health promoting behavior in north Indian students. Indian J Med Res 2011; 134: 645-652.
33. Kristensson P, Ohlund LS: Swedish upper secondary school pupils’ sense of coherence, coping resources and aggressiveness in relation to educational track and performance. Scand J Caring Sci 2005; 19: 77-84.
otrzymano: 2017-07-06
zaakceptowano do druku: 2017-07-27

Adres do korespondencji:
Monika Binkowska-Bury
Przyrodniczo-Medyczne Centrum Badań Innowacyjnych
Uniwersytet Rzeszowski
ul. Warzywna 3A, 35-328 Rzeszów
tel. + 48 882-082-233
mbinkowskabury@gmail.com

Medycyna Rodzinna 3/2017
Strona internetowa czasopisma Medycyna Rodzinna