Zapalenia ślinianek przyusznych u dzieci stanowią złożony problem kliniczny. Cechują się one różną etiologią i nieprzewidywalnym przebiegiem klinicznym (1-4). Wyróżniamy ostre i przewlekłe zapalenia ślinianek przyusznych.

Ostre zapalenia najczęściej spowodowane są infekcją wirusową lub bakteryjną. Najczęstszą infekcją wirusową jest nagminne zapalenie przyusznic, tzw. świnka (2). Do innych przyczyn należą mononukleoza zapalna spowodowana zakażeniem wirusem Epstein-Barr (EBV) oraz zakażeniem adenowirusami, wirusami z grupy Coxsackie, wirusami grypy lub wirusem HIV. Bakteryjne zakażenia są wywoływane przede wszystkim przez Staphylococcus aureus i Staphylococcus viridans (2).

Przewlekłe zapalenie ślinianek przyusznych występuje rzadziej niż zapalenie ostre. Zapalenia przewlekłe można podzielić na tzw. nawracające zapalenia ślinianek przyusznych, zapalenia ślinianek w przebiegu kamicy czy też zapalenia związane z występowaniem naczyniaków w obrębie gruczołu. Jeszcze rzadziej zapalenie ślinianek przyusznych występuje jako jeden z objawów chorób układowych i autoimmunologicznych, takich jak: sarkoidoza, zespół Sjögrena, mukowiscydoza, cukrzyca oraz choroby tarczycy (1, 2). Spotyka się także pneumoparotitis, czyli tzw. odmę ślinianki, która może mieć charakter idiopatyczny lub być związana z wytwarzaniem nadmiernego ciśnienia w jamie ustnej, najczęściej podczas dmuchania balonów, żucia gumy balonowej, czy w wyniku ekspozycji zawodowej, np. u trębaczy lub przy produkcji szkła. U dzieci spotykana jest bardzo rzadko (1, 5-7).

Nawracające zapalenie ślinianek przyusznych u dzieci jest rzadkim schorzeniem o niejasnej, wieloczynnikowej etiologii. Uważa się, że przyczyną mogą być wrodzone anomalie w budowie ślinianek i ich przewodów wyprowadzających, a także nawracające infekcje, alergia, niedobory odporności i reakcje autoimmunologiczne (2, 8). Podkreśla się rolę immunoglobuliny IgA, której niedobór może stać się przyczyną nawracającego zapalenia. IgA należy do przeciwciał produkowanych przez błony śluzowe, m.in. przewodu pokarmowego oraz dróg oddechowych. Uważa się, że nawracające zapalenie ślinianek może współwystępować z chorobami układu oddechowego lub pokarmowego, np. z astmą czy celiakią (3, 8). Nawracające zapalenie ślinianek przyusznych jest rozpoznawane u dzieci w wieku od kilku miesięcy do 15-17 lat. Najczęstszym objawem jest bolesny obrzęk jednej lub obu ślinianek bez wycieku treści ropnej oraz podwyższona temperatura ciała. Objawy trwają kilka dni i ustępują samoistnie, pojawiając się ponownie z różną częstotliwością, od pojedynczego epizodu nawrotu do zapaleń kilka razy w roku. Rozpoznanie nawracającego zapalenia ślinianek często jest opóźnione o kilka miesięcy lub nawet lat, ponieważ pierwsze zapalenie zwykle jest diagnozowane jako ostre zapalenie ślinianek. W badaniu ultrasonograficznym ślinianek stwierdzane są charakterystyczne zmiany pod postacią hipoechogenicznych drobnych ognisk, które odpowiadają poszerzonym przewodom ślinowym (3, 4, 9-12). W niektórych przypadkach nawracające zapalenie ślinianek przyusznych samoistnie zanika w wieku pokwitania – określa się je wtedy mianem młodzieńczego nawracającego zapalenia ślinianek przyusznych (2). Leczenie uzależnione jest od liczby nawrotów i stopnia nasilenia objawów klinicznych. W okresach między nawrotami zaleca się żucie gumy, ssanie cytryny i innych środków pobudzających wydzielanie śliny, a także masowanie i rozgrzewanie gruczołu mające na celu upłynnienie śliny (2, 12). W okresie zaostrzeń z dużym obrzękiem i gorączką można włączyć antybiotykoterapię w celu prewencji zrostów (2, 9, 11-14). W przypadku znacznej liczby nawrotów i nasilonych objawów rozważa się sialoendoskopię z podaniem do przewodu ślinowego sterydu lub wykonaniem sialografii, która poza zastosowaniami diagnostycznymi prawdopodobnie pełni także funkcję leczniczą (2, 9, 11-14). Zabieg ma na celu poszerzenie przewodów wyprowadzających lub wywołanie stanu zapalnego gruczołu prowadzące do powstania zrostów i w efekcie wyłączenia części miąższu ślinianki z produkcji śliny (2, 9, 11-14). Do metod leczenia zalicza się także podwiązanie przewodu wyprowadzającego ślinianki przyusznej lub parotidektomię płata powierzchownego. Metody zabiegowe są kontrowersyjne ze względu na ryzyko związane ze znieczuleniem, możliwość porażenia nerwu twarzowego, jak również niepewny przebieg kliniczny z możliwym nawrotem zapaleń w okresie pokwitania (2, 9, 12-14).

Celem pracy była analiza zmian zapalnych występujących w obrębie gruczołów ślinowych u dzieci ze szczególnym uwzględnieniem etiologii, odchyleń w badaniach dodatkowych oraz przebiegu klinicznego nawracających zapaleń ślinianek przyusznych.

W latach 2010-2017 w Klinice Otolaryngologii Dziecięcej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego z powodu zapalenia ślinianek hospitalizowano 30 dzieci. Dla 12 dzieci Klinika Otolaryngologii Dziecięcej była pierwszym miejscem, do którego zgłosiły się one z chorobą ślinianek. Pozostałe 18 dzieci było wcześniej pod opieką innych ośrodków lub lekarzy pediatrów. U wszystkich dzieci zapalenie dotyczyło ślinianek przyusznych. Oceniano wiek i płeć dzieci, etiologię zapalenia, lokalizację zmian zapalnych, analizowano i porównywano wyniki badań dodatkowych oraz współwystępowanie innych chorób. Badania dodatkowe obejmowały morfologię, parametry stanu zapalnego, m.in. OB i CRP, poziom amylazy w surowicy oraz badanie ultrasonograficzne gruczołów ślinowych. Dzieciom z nawracającym zapaleniem ślinianek przyusznych rozszerzono diagnostykę oznaczając, w zależności od ilości epizodów zaostrzenia, poziom: czynnika reumatoidalnego (RF), immunoglobulin IgA, przeciwciał przeciwjądrowych ANA. U tych dzieci zaplanowano również konsultacje endokrynologiczne, gastroenterologiczne i reumatologiczne.

Przyczyną przyjęcia do szpitala wszystkich 30 dzieci (17 chłopców i 13 dziewczynek w wieku od 1 miesiąca do 15 lat) był obrzęk ślinianki przyusznej oraz ból okolicy ślinianki. Objawom u 12 dzieci (40%) towarzyszyła podwyższona temperatura ciała. U 3 dzieci (10%) w badaniu klinicznym stwierdziliśmy wyciek treści ropnej z ujścia zewnętrznego ślinianki przyusznej w przedsionku jamy ustnej. U 11 dzieci (36%) stwierdzono obustronne występowanie zmian, u pozostałych 19 (64%) – jednostronne.