Kamila Jachowska1, Joanna Wójtowicz2, Teresa Jackowska3, Małgorzata Witkowska-Zimny1
Ocena wiedzy studentów kierunków medycznych na temat szczepień dla dzieci*
Assessment of knowledge of medical students on immunization for children
1Zakład Biofizyki i Fizjologii Człowieka, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny
2Klinika i Poliklinika Reumatologii Wieku Rozwojowego, Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher, Warszawa
3Klinika Pediatrii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
Summary
Introduction. Vaccinations are the most important element in the prevention of infectious diseases. Parents’ decisions about vaccinations, including especially non-obligatory (recommended) ones, are influenced by the knowledge and opinions provided by medical personnel.
Aim. The aim of the study was to assess the knowledge of students of the medical university about vaccines for children, with special regard to recommended vaccinations.
Material and methods. The study was conducted from January to April 2017 among 116 students of the Medical University of Warsaw. The research method used in the work was a diagnostic survey. The author’s questionnaire was used as a research tool.
Results. Based on answers provided by the respondents, their attitude, knowledge and evaluation of information provided during university education on vaccination were analyzed with particular emphasis on vaccinations recommended for children. Classes conducted during studies and/or scientific literature according to respondents provide the most reliable knowledge about recommended vaccinations (59%). Respondents agreed that the knowledge provided in the course of vaccinations on recommended vaccinations is insufficient (85%) and this material should be broadened. The lack of providing the latest vaccination guidelines was statistically significantly more often declared in the direction of Nursing, while Midwifery students were the best-rated education group about vaccinations received during the course of studies and had the best knowledge about recommended vaccinations for children. Importantly, students declaring sufficient knowledge about vaccination and at the same time lack of trust in vaccination and reluctance to vaccinate their own children, answered incorrectly the questions regarding the recommended vaccinations.
Conclusions. It is necessary to broaden education about vaccinations at medical studies so that medical doctors, nurses, and midwives can shape correct attitudes towards immunization in parents group. In the medical university course of education, particular attention should be paid to the need to update information in the field of vaccinology with the annual National Vaccination Programme and with the guidelines of National Consultants.
Wstęp
Szczepienia ochronne uważane są za kluczowe narzędzie w medycynie, zapobiegające rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych w populacji. Stanowią najlepszą metodę profilaktyki groźnych dla zdrowia i życia zakażeń oraz powikłań. Podstawą prawną, która określa szczegółowe zasady, rodzaje i terminy wykonywania szczepień w populacji polskiej w danym roku, jest Program Szczepień Ochronnych (PSO) publikowany do 31 października poprzedniego roku, na jaki będzie obowiązywał. Schemat obowiązkowego programu szczepień na rok 2018 przedstawia tabela 1 (1).
Tab. 1. Schemat szczepień obowiązkowych dla dzieci i młodzieży do lat 19 obowiązujący w 2018 roku w Polsce (na podstawie Programu Szczepień Ochronnych; nie uwzględniono szczepień obowiązkowych dla grup ryzyka)
| | 24 h | 2. m.ż. | 3.-4. m.ż. | 5.-6. m.ż. | 7. m.ż. | 13.-15. m.ż. | 16.-18. m.ż. | 6. r.ż. | 10. r.ż. | 14. r.ż. | 19. r.ż. |
| Gruźlica | + | | | | | | | | | | |
| WZW typu B | + | + | | | + | | | | | | |
| Błonica, tężec, krztusiec | | + | + | + | | | + | ++
** | | ++
* | ++
• |
| Haemophilus influenzae typu B | | + | + | + | | | + | | | | |
| Poliomyelitis | | | + | + | | | + | ++ | | | |
| Pneumokoki | | + | + | | | + | | | | | |
| Odra, świnka, różyczka | | | | | | + | | | ++ | | |
| Ospa wietrzna | | | | | | ? | ? | | | | |
+ dawki szczepienia podstawowego
++ dawki przypominające
* szczepionka ze zmniejszoną zawartością komponentu błoniczego z bezkomórkowym komponentem krztuśca
** szczepionka zawierająca bezkomórkowy komponent krztuśca
• szczepienie przeciwko błonicy i tężcowi (tj. bez komponentu krztuśca) ze zmniejszoną zawartością toksoidu błoniczego
? szczepienia obowiązkowe dla dzieci uczęszczających do żłobków, klubów dziecięcych lub przebywających w innych zorganizowanych formach opieki nad dziećmi (m.in. rodzinny dom dziecka, pogotowie opiekuńcze, dom samotnej matki)
PSO zawiera także zakres dostępnych w Polsce, niefinansowanych z budżetu państwa szczepień nieobowiązkowych, tzw. zalecanych dla dzieci oraz dorosłych. Rekomendacja do ich wykonania jest zależna od swoistych czynników, m.in. przedziału wiekowego, w którym dziecko jest szczególnie narażone na zakażenie, przynależności do społeczności zagrożonych epidemiologicznie oraz współistniejących chorób i ich powikłań (1). Wytworzona przez nie odporność stanowi uzupełnienie oraz rozszerza ochronny potencjał immunologiczny organizmu. Niepokrywanie kosztów wykonywania szczepień zalecanych przez państwo nie oznacza mniejszej skuteczności tej grupy szczepionek.
Do szczepień nieobowiązkowych w Polsce, niefinansowanych z budżetu, należą szczepionki przeciwko: wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, ospie wietrznej, grypie, rotawirusom, Neisseria meningitidis (meningokokom), kleszczowemu zapaleniu mózgu oraz ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV). Szczepienia odpłatne to także wszystkie rodzaje szczepionek, którymi nie były zaszczepione osoby w ramach wykonywania szczepień obowiązkowych (w tym np. przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, gruźlicy, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b) lub takie, które należy wykonać z powodu szczególnych indywidualnych obciążeń (np. chorobą przewlekłą: pneumokoki, grypa) lub ze względów epidemiologicznych (przeciwko grypie, krztuścowi). Zalecane są także szczepienia przeciwko chorobom występującym na określonych terenach zagrożonych epidemiologicznie, tj.: wściekliźnie, durowi brzusznemu, cholerze oraz żółtej gorączce.
Decyzję o wykonaniu szczepienia zalecanego podejmuje dana osoba dorosła, a w przypadku osoby małoletniej jej rodzic lub opiekun prawny. W ostatnich latach nasiliły się ruchy antyszczepionkowe i przez to wzrosła liczba osób odmawiających obowiązkowych szczepień swoich dzieci.
Na podejmowanie przez rodziców dzieci decyzji o szczepieniach, w tym przede wszystkim nieobowiązkowych, ogromny wpływ mają wiedza i opinie przekazywane przez personel medyczny (2, 3). Przedstawiciele zawodów medycznych powinni stanowić najbardziej rzetelne źródło informacji o procesie immunizacji oraz koniecznej profilaktyce chorób zakaźnych. Odpowiednie przygotowanie merytoryczne razem z kwalifikacjami stanowi podstawę, która pozwala pracownikom ochrony zdrowia na zdobycie zaufania opiekunów prawnych najmłodszych pacjentów, rozwianie wątpliwości dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności wykonywania szczepień oraz może stanowić antytezę dla postulatów głoszonych przez przeciwników szczepień.
W niniejszej pracy podjęto próbę oceny wiedzy przyszłych lekarzy oraz pielęgniarek/położnych na temat szczepień zalecanych oraz oszacowania ich potrzeb edukacyjnych w zakresie tej formy profilaktyki chorób wieku dziecięcego. Analizie poddana została deklarowana przez respondentów chęć zwiększenia wiedzy w tej dziedzinie oraz potrzeba informacji z poszczególnych zagadnień dotyczących szczepień zalecanych. Określenie deficytów wiedzy w badanej grupie pozwoli na wykreowanie dopasowanych działań, które mogą zwiększyć świadomość społeczną roli szczepień ochronnych w profilaktyce chorób zakaźnych, ale także zredukować koszty leczenia i opieki nad chorymi pacjentami. Jest to szczególnie ważne w czasach, gdy mnogość przekazywanych informacji przytłacza, prowadzi do nieporozumień, a w efekcie do zmniejszenia wyszczepialności dzieci.
Cel pracy
Celem pracy była ocena wiedzy studentów uczelni medycznej na temat szczepień ze szczególnym uwzględnieniem szczepień zalecanych dla dzieci.
Materiał i metody
Badanie zostało przeprowadzone wśród 116 studentów Wydziałów Lekarskich oraz Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w okresie od stycznia do kwietnia 2017 roku. W pracy wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Zastosowanym narzędziem badawczym była skonstruowana na potrzeby badań autorska anonimowa ankieta. Kwestionariusz wywiadu, oprócz metryczki, zawierał 30 pytań zamkniętych, podzielonych na trzy główne bloki tematyczne: stosunek respondentów do szczepień, główne źródła wiedzy o szczepieniach zalecanych oraz weryfikacja deklarowanej wiedzy na temat wybranych szczepień zalecanych (przeciwko wirusowi grypy, meningokokom oraz rotawirusom).
Charakterystyka grupy badanej
Zdecydowana większość respondentów była w przedziale wiekowym od 22 do 25 lat, co stanowiło 77,5% (n = 90) badanych. Studenci w wieku 26-29 lat stanowili 10,3% badanych (n = 12), 30-latkowie i starsi – 9,5% (n = 11), a respondenci w przedziale 18-21 lat – 2,7% (n = 3). Średnia wieku ankietowanych wynosiła 24,10 roku. Ponad połowę respondentów stanowili studenci kierunku Pielęgniarstwo (n = 65, 56%), 40 osób (34,5%) studiowało na kierunku lekarskim, a najmniej liczną grupą były studentki położnictwa (n = 11, 9,5%). 114 osób (98%) studiowało w trybie stacjonarnym. 106 respondentów (91%) stanowiły kobiety.
W badanej grupie, 62% respondentów kształciło się na V roku kierunku lekarskiego lub II roku studiów magisterskich (n = 72). 13% stanowili studenci IV roku kierunku lekarskiego bądź I roku studiów II stopnia na kierunku Pielęgniarstwo lub Położnictwo (n = 15), a 22,3% – III roku (n = 26). Aż 53 osoby studiujące pielęgniarstwo lub położnictwo na studiach II stopnia były czynne zawodowo i kontynuowały naukę (46% ankietowanych).
Analiza statystyczna
Materiał badawczy poddano analizie matematyczno-statystycznej. Dane ilościowe (%), będące wynikami badania, przedstawiono w tabeli i w postaci analizy opisowej. Do zbadania związku między wybranymi cechami zastosowano test Fishera (oprogramowaniem R). W przeprowadzonych testach przyjęto poziom istotności p ≤ 0,05.
Wyniki
Analiza wyników
W oparciu o udzielane przez respondentów odpowiedzi przeanalizowano ich stosunek, wiedzę oraz ocenę informacji przekazywanych w trakcie kształcenia na temat szczepień ze szczególnym uwzględnieniem szczepień zalecanych dla dzieci.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018. Dz. Urzęd. MZ z dnia 31 października 2017, poz. 108.
2. Alonso JA, González PJ, Carbonell JC: Analysis of factors influencing vaccine uptake: perspective from Spain. Vaccine 2001; 20 (suppl.): 13-15.
3. Gawlik K, Woś H, Waksmańska W: Opinie rodziców na temat szczepień ochronnych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2014; 20: 360-364.
4. Bovier PA, Chamot E, Gallacchi MB, Loutan L: Importance of patients’ perceptions and general practitioners’ recommendations in understanding missed opportunities for immunisations in Swiss adults. Vaccine 2001; 19: 4760-4767.
5. Paulussen TGW, Hoekstra F, Lanting CI et al.: Determinants of Dutch parents’ decisions to vaccine their child. Vaccine 2006; 24: 644-651.
6. Bernatowska E, Pac M: Fakty o mitach – czy szczepionki są bezpieczne. Stand Med, Pediatr 2011; 8: 711-718.
7. Heininger M: An Internet – based survey on parental attitudes towards immunization. Vaccine 2006; 24: 6351-6355.
8. Przewodniki Dydaktyczne dla I Wydziału Lekarskiego WUM: http://1wl.wum.edu.pl/studenci/przewodniki-dydaktyczne (data dostępu: 13.01.2018).
9. Kształcenie na kierunku Położnictwo WNoZ WUM: http://wnoz.wum.edu.pl/pl/content/kształcenie-na-kierunku-połoznictwo (data dostępu: 13.01.2018).
10. Kształcenie na kierunku Pielęgniarstwo WNoZ WUM: http://wnoz.wum.edu.pl/pl/content/kształcenie-na-kierunku-pielęgniarstwo (data dostępu: 13.01.2018).
11. Różalska EJ, Kaczyńska A, Belowska J: Ocena wiedzy pielęgniarek na temat szczepień ochronnych. Pielęg XXI wieku 2015, 51: 11-17.
12. Jackowska T: Zalecenia dotyczące zapobiegania grypie u dzieci w sezonie 2016-2017. Ped Pol 2016; 91: 606-613.
13. Davis T, Fredrickson D, Arnold C et al.: Childhood Vaccine Risk/Benefit Communication in Private Practice Office Settings: A National Survey. Pediatrics 2001; 107(2): e17.
