*Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia
Wpływ propolisu na odnowę tkanki skórnej, kostnej, chrzęstnej i zębowej
The influence of propolis on the regeneration of skin, bone, cartilaginous and tooth tissue
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, Poznań
Dyrektor Instytutu: dr hab. Małgorzata Zimniewska, prof. IWNiRZ
Streszczenie
Badania nad wpływem ekstraktów etanolowych i wodnych z propolisu na odnowę ważnych dla organizmu tkanek, jak skórna, kostna, chrzęstna i zębowa, prowadzone są już od ponad 50 lat. Dużą rolę odegrały w tym względzie piśmiennictwa badawcze polskich naukowców. Dokonano przeglądu badań dotyczących wpływu propolisu na odnowę tkanki skórnej, kostnej, chrzęstnej i zębowej. Badania przeprowadzone na zwierzętach doświadczalnych wskazują, że zarówno ekstrakty etanolowe (EEP), jak i wodne (WEP) z propolisu odznaczają się wyraźnym działaniem odnawiającym na wymienione rodzaje tkanek. Stwierdzono znaczne przyspieszenie pod wpływem EEP i WEP gojenia się ran doświadczalnych, przyspieszoną odbudowę tkanki kostnej, a także szybkie odtwarzanie tkanki chrzęstnej i zębowej. W kontekście powyższych danych można przyjąć, że zarówno EEP, jak i WEP odznaczają się wyraźnym działaniem odnawiającym tkanki skórną, kostną, chrzęstną i zębową. Może to być z powodzeniem wykorzystane w leczeniu zaburzeń chorobowych tych tkanek u ludzi.
Summary
The research on the influence of ethanol and water extracts from propolis on the regeneration of tissues important for the organism, such as skin tissue, bone tissue, cartilaginous tissue, and tooth tissue have been conducted for over 50 years. The research literature of Polish scientists played a significant role in this respect. The research on the influence of propolis on the regeneration of skin, bone, cartilaginous and tooth tissue has been reviewed. Studies carried out on experimental animals indicate that both ethanol extracts (EEP) and aqueous extracts (WEP) from propolis are characterized by a distinct regenerating effect on the above mentioned types of tissues. There was noticed a significant acceleration of healing experimental wounds under the influence of EEP and WEP, accelerated bone tissue reconstruction as well as rapid reproduction of cartilaginous and dental tissues. In the context of the above data, it can be assumed that both EEP and WEP are characterized by a distinct, significant influence regenerating the skin, bone, cartilaginous and tooth tissues. These extracts can be successfully used in the treatment of disorders of these tissues in humans.
Wstęp
Badania nad wpływem ekstraktów etanolowych i wodnych z propolisu na odnowę ważnych dla organizmu tkanek, takich jak: skórna, kostna, chrzęstna i zębowa, prowadzone są już od ponad 50 lat. Dużą rolę odegrały w tym względzie pionierskie badania polskich naukowców (1-7). Poniżej przedstawiono przegląd dokonań na tym polu do czasów współczesnych.
Działanie odnawiające tkankę skórną
W latach 60. ubiegłego stulecia badania nad wpływem propolisu na odnowę tkanki skórnej zapoczątkowali Zaleski i wsp. (1). Za pomocą ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP) leczyli oni rany wywoływane doświadczalnie u psów. Na szyi zwierząt wycinano kawałki skóry o średnicy 20 mm. U każdego z trzech psów z jednej strony szyi tworzono ranę, którą leczono następnie EEP, a po drugiej stronie szyi ranę kontrolną (nieleczoną). Rany leczono za pomocą 40% etanolowego roztworu EEP, smarując je raz dziennie przez 12 dni. Rany kontrolne smarowano etanolem.
Wyniki badań przedstawione w tabeli 1 wskazują, że pod wpływem EEP rany goiły się ponad 3 razy szybciej niż rany nieleczone. Po 9-12 dniach średnica rany leczonej EEP wynosiła średnio 4 mm, a nieleczonej 14 mm. Już po jednorazowym zastosowaniu EEP rany osuszały się, zabliźniały na krawędziach i zmniejszały się ich rozmiary. Po 6-9 dniach były one praktycznie wygojone. Natomiast gojenie się ran kontrolnych zachodziło bardzo wolno.
Tab. 1. Wpływ ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP) na gojenie się ran doświadczalnych u psów (wg 1)
| Dni leczenia | Średnica rany (mm) |
| rana leczona | rana nieleczona |
| 1 | 20 | 20 |
| 2 | 18 | 19 |
| 5 | 12 | 18 |
| 7 | 7 | 16 |
| 9-12 | 4 | 14 |
Šutta i wsp. (8) oceniali działanie na rany 5% etanolowego ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP). Badania przeprowadzono na owcach, którym w znieczuleniu lokalnym wycinano po obu stronach grzbietu głębokie rany o wymiarach 4 x 4 cm. Następnie po jednej stronie wykonywano leczenie ran 5% etanolowym roztworem EEP, a po drugiej stronie stosowano zasypkę Sulfopen (zawierającą penicylinę S, surowicę zwierzęcą i sulfanilamid) lub zasypkę Framykoin (zawierającą neomycynę i sól cynkową bacytracyny). Rany leczono wymienionymi lekami przez 42 dni, podając je po 1, 2 i 4 dniach, a następnie co 4 dni. Wyniki badań zebrane w tabeli 2 wyraźnie wskazują na dużą skuteczność 5% etanolowego roztworu EEP.
Tab. 2. Wpływ ekstraktu etanolowego z propolisu słowackiego (EEP) na gojenie się ran doświadczalnych u owiec (wg 8)
| Badane preparaty | Wielkość rany (mm2) |
| 0* | 12 | 16 | 20 | 24 | 42 |
| 5% etanolowy roztwór EEP | 16,0 | 10,5 | 3,8 | 2,3 | 0,9 | 0 |
| Sulfopen | 16,0 | 10,7 | 5,3 | 3,8 | 2,2 | 0,4 |
| Framykoin | 16,0 | 10,6 | 4,4 | 2,7 | 1,1 | 0 |
*Dni doświadczenia
Pod wpływem 5% etanolowego ekstraktu EEP wielkość ran zmniejszała się szybciej niż w przypadku zasypek Sulfopen i Framykoin. Po 16 dniach wynosiła ona odpowiednio: 3,8; 5,3 i 4,4 mm2, a po 24 dniach odpowiednio: 0,9; 2,2 i 1,1 mm2. Na tej podstawie można przyjąć, że 5% etanolowy roztwór EEP może być z powodzeniem używany do leczenia ran u ludzi i zwierząt.
Brodzicki (2) badał wpływ ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP) w postaci aerozolu na gojenie się ran doświadczalnych u świnek morskich. Na ogolonej skórze zwierząt wykonywano nacięcia na przestrzeni ok. 1,5 cm do powięzi mięśniowej. Na rany codziennie przez okres 10 dni nanoszono aerozol zawierający 3% EEP w etanolu. Kontrolę stanowił fizjologiczny roztwór NaCl.
Po 10 dniach leczenia wszystkie rany wygoiły się, a brzegi ich uległy całkowitemu zbliżeniu, tworząc bliznę. Jedynie w dwóch przypadkach nad raną obserwowano wypiętrzenie skrzepu, którego wnętrze wypełnione było ziarniną. W grupie kontrolnej wygojenie ran stwierdzono u 5 świnek morskich. Kolejne 5 zwierząt znajdowało się w trakcie gojenia ran, w tym u 2 świnek morskich w ranach stwierdzono obecność wydzieliny ropnej.
Równocześnie wykonywano badania mające na celu określenie liczby podziałów miotycznych komórek nabłonkowych brzegów rany. Wyniki badań przedstawione na rycinie 1 wskazują, że aerozol zawierający 3% EEP stymulował aktywność mitotyczną komórek nabłonkowych. Liczba form komórek w fazie profazy wynosiła 15,9, a w formie metafazy – 11,0. Dla kontroli wartości te wynosiły odpowiednio 14,8 i 5,4. Łącznie preparat aerozolowy z 3% EEP spowodował mitozę 1104 komórek nabłonkowych, a w kontroli mitoza obejmowała 1069 komórek (o ok. 3,2% mniej). Średni procent komórek ulegających podziałom w przypadku preparatu aerozolowego z 3% EEP wynosił 3,04%, a w przypadku kontroli – 2,34 (o ok. 23% mniej). Wyniki te świadczą o intensywnym gojeniu ran pod wpływem preparatu aerozolowego zawierającego 3% etanolowego roztworu EEP.
Ryc. 1. Wpływ ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP) w postaci aerozolu na podziały mitotyczne komórek nabłonkowych brzegów rany u świnek morskich (wg 2)
Późniejsze badania Brodzickiego i Srebro (9) na wycinkach ran znakowanych 6-3H-tymidyną wykazały, że pod wpływem preparatu aerozolowego zawierającego 3% EEP po 5 dniach zaznaczył się wyraźny rozplem komórek tkanki łącznej, tj. fibroblastów i komórek śródbłonka. Zjawisko to wskazywało na znaczny postęp procesu ziarninowania rany. Natomiast pod wpływem fizjologicznego roztworu NaCl obserwowano w wycinkach ran pochodzących od świnek morskich jedynie namnażanie komórek epidermy i ich migrację do tkanki łącznej, co świadczyło o początkowym etapie ziarninowania.
Z kolei Stojko i wsp. (3) dowiedli, że także ekstrakt wodny z propolisu (WEP) odznacza się wyraźnym działaniem odnawiającym tkankę skórną i przyspieszającym leczenie ran. Badania przeprowadzono na psach, u których na szyi wycinano ubytki o średnicy 1 cm. Następnie na rany przykładano przymoczki sporządzone z 3% WEP 2 razy dziennie w odstępach 12-godzinnych. Ran kontrolnych nie zaopatrywano.
Badania wykazały, że po 9-10 dniach rany leczone 3% WEP uległy całkowitemu wyleczeniu, z pojawieniem się blizny. Natomiast w grupie kontrolnej po 9-10 dniach rany były jeszcze na etapie ziarninowania i ich wygląd przypominał rany zwierząt w 5. dniu leczenia ich 3% WEP. Na tej podstawie można przyjąć, że leczenie ran ekstraktem wodnym z propolisu u psów powoduje prawie dwukrotnie szybsze ich wyleczenie niż w przypadku ran nieleczonych.
Badania Arvouet-Grand i wsp. (10) dotyczyły wpływu ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP) w postaci 5% maści na szybkość gojenia się głębokich ran skóry królików. Z ryciny 2 wynika, że głębokość rany u zwierząt leczonych maścią propolisową już po jednym dniu była mniejsza (3,5 punktu) w porównaniu do kontroli (zwierząt nieleczonych; 4,0 punkty).
Po 7 dniach wartości te wynosiły odpowiednio 1,5 i 2,7 punktu, a po 14 dniach odpowiednio 0,2 i 1,5 punktu. Do całkowitego wyleczenia ran u królików po zastosowaniu maści zawierającej 5% EEP dochodziło w 10.-12. dniu, podczas gdy po tym czasie u zwierząt kontrolnych rany dalekie były od zagojenia. Jest to dowodem odnawiających właściwości maści propolisowej w stosunku do ran doświadczalnych.
Ryc. 2. Wpływ ekstraktu etanolowego z propolisu belgijskiego (EEP) w postaci maści na szybkość gojenia się głębokich ran u królików (wg 10)
Obszerne badania dotyczące cytomorfologicznej i angiogennej oceny ran oparzeniowych leczonych ekstraktem etanolowym z propolisu (EEP) w postaci maści przeprowadził Czarnecki (11). Badania polegały na wywołaniu u szczurów oparzenia skóry o powierzchni 2 cm2 za pomocą ogrzanego do 100°C pręta miedzianego w ciągu 12 s. Następnie część zwierząt leczono za pomocą 3% EEP w postaci maści, nakładając ją raz dziennie na rany, a część zwierząt pozostawiono bez leczenia (kontrola). Po 15 dniach pobierano od zwierząt wycinki skóry ze strefy oparzenia.
Wyniki badań zebrane w tabeli 3 wskazują na wyraźnie lepsze parametry cytomorfologiczne u zwierząt leczonych przez 15 dni 3% EEP w postaci maści. Szczególną uwagę zwraca szerokość rany u zwierząt leczonych (mniejsza o 49,4%), szerokość ziarniny (mniejsza o 42,9%), głębokość ziarniny (mniejsza o 27,1%) oraz pokrycie nabłonkiem (większe o 88,7%) w porównaniu do zwierząt kontrolnych. Pozostałe parametry cytomorfologiczne (nacieki leukocytarne, wysięki zewnętrzne, rozwój fibroblastów ziarniny, rozwój włókien kolagenowych, rozwój naczyń krwionośnych w ziarninie, warstwa mięśniowa, młody naskórek i młoda skóra właściwa) także wskazywały na większą odnowę tkanek zwierząt leczonych w odniesieniu do zwierząt nieleczonych.
Tab. 3. Wpływ ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP) na parametry cytomorfologiczne ran oparzeniowych u szczurów (wg 11)
| Parametry morfologiczne | Grupy zwierząt po 15-dniowym eksperymencie |
| kontrolna | leczona 3% EEP (maść) |
| Szerokość rany (mm) | 5,49 | 2,78 |
| Szerokość ziarniny (mm) | 6,41 | 3,66 |
| Głębokość ziarniny (mm) | 2,92 | 2,13 |
| Pokrycie rany nabłonkiem (%) | 44,2 | 83,4 |
| Nacieki leukocytarne | silne | brak |
| Wysięki zewnętrzne | słabe | brak |
| Rozwój fibroblastów ziarniny | słaby | zaawansowany |
| Rozwój włókien kolagenowych | średni | zaawansowany |
| Rozwój naczyń krwionośnych w ziarninie | b. słaby | średni |
| Warstwa mięśniowa | częściowa odnowa | prawie pełna odnowa |
| Młody naskórek | ledwie widoczny | obfity |
| Młoda skóra właściwa | zaczątki | obfita |
Wpływ 3% EEP w postaci maści na angiogenezę w ranie oparzeniowej oceniano u myszy. Z ryciny 3 można zorientować się, że średnia liczba naczyń w ranie oparzeniowej po 8 dniach doświadczenia u zwierząt leczonych wynosi średnio 2,08, a u nieleczonych zaledwie 0,57. Świadczy to o prawie 3,7-krotnym wzroście sieci naczyń krwionośnych w ranie po leczeniu EEP w porównaniu do zwierząt nieleczonych.
Ryc. 3. Wpływ ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP) na angiogenezę w ranie oparzeniowej u myszy (wg 11): K – zwierzęta kontrolne (nieleczone), EEP – zwierzęta traktowane 3% EEP w postaci maści
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Zaleski W, Stojko A, Ilewicz L. Propolis pri leczenii ran u żywotnych. Weterinarija (Moskwa) 1965; 2:110-1.
2. Brodzicki S. Wpływ propolisu na gojenie ubytków skóry u świnki morskiej. V Sympozjum Apiterapii. Zagadnienia wybrane. Wyd. Polsk Zw Pszczel, Kraków-Kamianna 1986; 14-8.
3. Stojko A, Szaflarska-Stojko E, Uniejewska B i wsp. Wpływ wodnego ekstraktu z propolisu na regenerację skóry. V Symp. Apiterapii. Zagadnienia wybrane. Wyd. Polsk Zw Pszczel, Kraków-Kamianna 1986; 120-2.
4. Stojko A, Szaflarska-Stojko E, Juszko-Jasińska M i wsp. Regenerujący wpływ alkoholowego i wodnego roztworu propolisu na tkankę kostną u zwierząt. V Symp Apiterapii. Zagadnienia wybrane. Wyd. Polsk Zw Pszczel, Kraków-Kamianna 1986; 141-4.
5. Stojko A, Szaflarska-Stojko E, Juszko-Jasińska M i wsp. Wpływ wodnego ekstraktu propolisu na regenerację tkanki chrzęstnej. V Symp. Apiterapii. Zagadnienia wybrane. Wyd. Polsk Zw Pszczel, Kraków-Kamianna 1986; 145-7.
6. Ilewicz L, Luciak M, Skrobidurska D i wsp. Działanie etanolowych ekstraktów propolisu na miazgę zębową u psów. Czas Stomat 1979; 32:322-9.
7. Scheller S, Ilewicz L, Luciak M i wsp. Biological properties and clinical application of propolis. IX Experimental observation on the ethanol extract of propolis (EEP) on dental pulp regeneration. Arzheim-Forsch 1978; 28:280-91.
8. Šutta J, Hanko J, Janda J i wsp. Experiment?lne a klinick? sk?senosti s liečbow r?n w dom?cich zvierat lik?lnow aplik?cion alkoholock?ho roztoku propolisu. Folia Veter 1974; 18:143-7.
9. Brodzicki S, Srebro Z. Autoradiograficzne oznaczanie aktywności mitotycznej skóry myszy poddanych leczeniu propolisem. Inf Regionaln Zrzesz Pszczel Apipol 1987; 7:9-11.
10. Arvouet-Grand A, Lejewne B, Bestide P i wsp. Extrait de propolis: II Etude de la cicartisation de plaises chez le lapin et chez le rat. J Pharm Belg 1993; 48:171-8.
11. Czarnecki R. Farmakologia propolisu. Ocena dermatologiczna, histologiczna, cytomorfologiczna i histoenzymatyczna. Opracowanie dla firmy Apipol-Farma w Myślenicach, Kraków 1992.
12. Czarnecki R. Badania farmakologiczne. W: Dokumentacja badań technologicznych, analitycznych i farmakologicznych preparatu Scaldex. Inst Rośl i Przetw Ziel, Poznań 1998.
13. Cardile V, Panico A, Gentile B i wsp. Effect of propolis on human cartilage and chondrocytes. Life Sci 2003; 73:1027-35.
14. Hajdaragic-Ibričevič H. Effekti propolisa na reparacione procese pulpe i histološa analiza pulpe 28 dana nakon njenog arteficjelnog otvaranja i prekrivanja propolisom. Stomatol Vjesn 1983; 3-4:111-4.
15. Bretz WA, Chiego DJ, Marcucci MC i wsp. Preliminary report on the effects of propolis on wound healing in the dental pulp. Z Naturforsch 1998; 53C:1045-8.
