Agata Kaźmierczak1, 2, *Dominika Wcisło-Dziadecka2, Nikola Zmarzły1
Zdrowie z natury – czarnuszka siewna w produktach kosmetycznych i leczniczych
Health from nature – Nigella sativa in cosmetics and medicinal products
1Zakład Badań Strukturalnych Skóry, Katedra Kosmetologii, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Kierownik Zakładu: dr hab. biol. Krzysztof Jasik
2Katedra i Zakład Biologii Molekularnej, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Kierownik Katedry: prof. dr hab. med. Urszula Mazurek
Streszczenie
Wśród źródeł substancji aktywnych preparatów kosmetycznych i farmakologicznych bardzo mocną pozycję zajmują te pochodzenia roślinnego. Wymienia się wiele ich walorów, ale kluczowym aspektem przemawiającym za ich popularnością jest znacznie większe bezpieczeństwo aniżeli tych pochodzenia syntetycznego.
Nasiona czarnuszki siewnej (Nigella sativa) są dość częstym surowcem wykorzystywanym w produktach kosmetycznych. Dzięki bogatemu składowi w związki biologicznie czynne znalazły one uznanie wśród producentów oraz konsumentów. Kluczowym związkiem, będącym składnikiem olejku z czarnuszki, jest tymochinon. Odnotowuje się właściwości przeciwdrobnoustrojowe, w tym bardzo dobre przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe. Zdolność do niwelowania wolnych rodników gwarantuje wysoki poziom właściwości przeciwutleniających, przede wszystkim wykorzystywanych w produktach o działaniu przeciw starzeniu się skóry.
Pożądanymi składnikami są również wielonienasycone kwasy tłuszczowe (działanie ochronne), nigellon oraz karwakrol, jak również oleje.
Ponadto, preparaty na bazie czarnuszki siewnej wykazują działanie przeciwzapalne, hepato- oraz nefroochronne, przeciwwrzodowe.
Czarnuszka stosowana jest w wielu formach, m.in.: napary, odwary, zmielone nasiona, oleje. Z punktu widzenia dermatologii cenne są nalewki z czarnuszki przynoszące zadowalające efekty w leczeniu schorzeń skórnych.
Summary
The active ingredients of plant origin are valuable for the cosmetic and pharmaceutical industries. There are many advantages of these sources; the most common is the greater security than the synthetic origin. Seeds of Nigella sativa are often used in cosmetic products. There are rich in the active substances and therefore there are well known to consumers and manufacturers. Thymochinone is an important ingredient at Nigella sativa oil. It has antibacterial, antiviral properties. The antioxidant properties of these compounds are used in anti-aging preparations.
The desired ingredients are also polyunsaturated fatty acids (protective effect), nigellone and carvacrol, as well as oils.
In addition, preparations of Nigella sativa have anti-inflammatory, hepatoprotective, nephroprotective, anti-ulcer properties.
Nigella sativa is used in many forms, among others: infusions, decoctions, ground seeds, oils. From the point of view of dermatology, it is valuable to tincture of Nigella sativa that bring satisfactory results in the treatment of skin diseases.
WSTĘP
Spośród źródeł substancji biologicznie czynnych najbardziej docenia się rośliny. Wśród licznych walorów surowców pochodzenia roślinnego wymienia się wiele właściwości kosmetycznych oraz leczniczych. W związku z tym, w ostatnich latach produkty roślinne cieszą się coraz większą popularnością w przemyśle kosmetycznym. Najbardziej pożądanymi właściwościami są te przeciwutleniające, przeciwpasożytnicze i przeciwzmarszczkowe. Ponadto, oprócz korzystnego wpływu na kondycję skóry, surowce roślinne pozytywnie wpływają również na ogólny stan zdrowia.
Niebagatelną zaletą ziołowych preparatów jest ich większe bezpieczeństwo stosowania aniżeli tych pochodzenia syntetycznego (1).
Preparaty wytwarzane z surowców czarnuszki siewnej znane były od dawnych czasów. W ostatnich latach popularność tej rośliny, tak jak innych naturalnych składników, gwałtownie wzrosła.
CZARNUSZKA SIEWNA
Czarnuszka siewna (Nigella sativa) (ryc. 1, 2) jest rośliną jednoroczną, wywodzącą się z rodziny jaskrowatych.
Ryc. 1. Czarnuszka siewna (Nigella sativa) (25)
Ryc. 2. Czarnuszka siewna (Nigella sativa) – nasiona (26)
Charakteryzuje się białymi kwiatami, mocno rozgałęzionymi pędami oraz czarnymi nasionami. Jest to roślina występująca na obszarach o ciepłym klimacie, głównie na terenie Europy, zachodniej Azji oraz północnej Afryki. Popularna jest w Indiach oraz w Egipcie (2, 3).
W naszym kraju czarnuszka uprawiana jest wśród zbóż na podłożach ruderalnych w południowej części Polski (4).
TROCHĘ HISTORII
Właściwości oraz zastosowanie czarnuszki znane były od dawnych czasów. Już w starożytności czarnuszkę wykorzystywano jako przyprawę. Z tego też względu określana jest również mianem ,,czarnego kminku”. W związku z tym, że czarnuszka nie wykazuje działania drażniącego, lecz łagodzące względem przewodu pokarmowego, dodawana jest do tłustych potraw. Ponadto, jej nasiona przedłużają czas przydatności produktów do spożycia. Stanowią jeden ze składników przyprawy curry oraz wykorzystywane są do marynowania ogórków. Ze względu na właściwości aromatyzujące, przyprawa ta stosowana jest jako dodatek do ciast oraz pieczywa (5).
Czarnuszka jest ziołem muzułmańskim – przypisywane są jej magiczne właściwości, stanowi lekarstwo na wszystkie choroby. Jednak nie zapobiega śmierci.
Starożytni Grecy i Rzymianie stosowali czarnuszkę dla poprawy procesów trawiennych, w celu eliminacji wewnętrznych pasożytów, przezwyciężenia bólów zębów, ukąszeń oraz do przyrządzania preparatów leczniczych (maści, plastrów, odwarów).
W późniejszych latach stała się głównym składnikiem olejków oraz syropów leczniczych. Zważywszy na bogaty skład chemiczny, obecnie pożądana jest ze względu na działanie przeciwbakteryjne, przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające, moczopędne, wiatropędne, żółciopędne, pobudzające laktację, regulujące cykl miesięczny itd. (1, 6, 7).
Czarnuszka ze względu na swoje walory estetyczne stanowi również roślinę ozdobną. Oprócz dodatku do bukietów, często można ją spotkać w przydomowych ogrodach (2).
SKŁAD CHEMICZNY
Nasiona Nigella sativa są źródłem wielu substancji biologicznie czynnych. Bogate są w alkaloidy diterpenowe (8) i alkaloidy indazolowe (9). Ponadto, w składzie występują steroidy (m.in. stigmasterol, fitosterol, cholesterol itd.) i flawonoidy (glikozydy kemferolu, kwercetyny) (2). Wspomnieć należy również o saponozydach triterpenowych (melantyna, hederakozyd C), kwasach tłuszczowych (m.in. linolowy, oleinowy, palmitynowy) oraz olejku eterycznym, w skład którego wchodzą nigellon oraz tymochinon (ryc. 3) (2, 10, 11). Olejek eteryczny występuje w ilościach 0,4-2,5% (12, 13).
Ryc. 3. Wzór chemiczny – tymochinon (27)
Ponadto, nasiona czarnuszki są bogate w witaminy i sole mineralne (witamina E, wapń, cynk, miedź, potas, żelazo) (1, 14).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Borusiewicz M, Jaczeko Z: Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych. Post Fitoter 2015; 4(16): 223-236.
2. Sztaba D: Barwa szafranu, aromat cynamonu, smak kaparów – właściwości lecznicze biblijnych potraw. FP 2009; 65(1): 29-40.
3. Mańkowska D, Bylka W: Nigella sativa L. – związki czynne, aktywność biologiczna. Herba Polonica 2009; 55(1): 110-125.
4. Wichtl M: Herbal drugs and phytopharmaceuticals. Medpharm GmBH, Stuttgart 2004: 416-417.
5. Warrier PL, Nambiar VPK, Ramankutty C: Indian medical plants – a compendium of 500 species. Orient Longman Pvt Ltd, Chennai 2004: 139-142.
6. Boskabady MH, Mohsenpoor N, Takaloo L: Antiasthmatic effect of Nigella sativa in airways of asthmatic patients. Phytomed 2010; 17(10): 707-713.
7. Adbel-Zaher AO, Abdel-Rahman MS, Elwasei FM: Protective effect of Nigella sativa oil against tramadol-induced tolerance and dependence in mice; role of nitric oxide and oxidative stress. Neurotoxicology 2011; 32(6): 725-733.
8. Nizioł-Łukaszewska Z, Bujak T: Ocena właściwości kosmetyków myjących zawierających ekstrakt wodny z czarnuszki. [W:] Kiełtyka-Dadasiewicz A (red.): Rośliny w nowoczesnej kosmetologii. Wydawnictwo Akademickie Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej, Lublin 2016: 93-104.
9. Ali Z, Ferreira D, Carvalho P et al.: Nigellidine-4-O-sulfite, the first sulfated indazole-type alkaloid from the seeds of Nigella sativa. J Nat Prod 2008; 71(6): 1111-1112.
10. Burits M, Bucar F: Antioxidant activity of Nigella sativa essential oil. Phytother Res 2000; 14(5): 323-328.
11. Adamska A, Ochocka RJ: Nigella sativa źródłem związków bioaktywnych. Post Fitoter 2016; 17(2): 97-105.
12. Riaz M, Syed M, Chaudhary FM: Chemistry of the medicinal plants of the genus Nigella. Hamdard Medicus 1996; 39: 40-45.
13. Taskin MK, Alankus-Caliskan O, Anil H: Triterpene saponins from Nigella sativa. Turk J Chem 2005; 29: 561-569.
14. Tembhurne SV, Feroz S, Sakarkar DM: A review on therapeutic potential of Nigella sativa (kalonji) seeds. J Med Plants Res 2014; 8: 166-167.
15. Asma M, Hicham M, Kaouthar B et al.: Polyphenolic profile and antioxidant activities of Nigella sativa seed extracts in vitro and in vivo. Int J Biol Biomol Agricul, Food Biot Eng 2012; 6: 109-117.
16. Ball S: Antyoksydanty w medycynie i zdrowiu człowieka. Oficyna Wydawnicza Medyk, Warszawa 2001: 37-48.
17. Yarnell E, Abascal K: Nigella sativa: holy herb of the middle East. Altern Compl Therap 2001; 17(2): 99-105.
18. Czerpak R, Jabłońska-Trypuć A: Surowce kosmetyczne i ich składniki. MedPharm, Wrocław 2008: 111.
19. Houghton PJ, Zarka R, de las Heras B: Fixed oil of Nigella sativa and derived thymoquinone inhibit eicosanoid generation in leukocytes and membrane lipid peroxidation. Planta Med 1995; 61: 33-36.
20. Zaher KS, Ahmed WM, Zerizer SN: Observations on the biological effects of black cumin seed (Nigella sativa) and green tea (Camellia sinensis). Global Veterinaria 2008; 2(4): 198-204.
21. Bakathir HA, Abbas NA: Detection of the antibacterial effect of Nigella sativa ground seeds with water. Afr J Tradit Compl Altern Med 2011; 8: 159-164.
22. El-Kamali HH, Ahmed AH, Mohammed AS: Antibacterial properties of essential oils from Nigella sativa seeds, Cymbopogon citratus leaves and Pulicaria undulata aerial parts. Fitoter 1998; 34: 77-78.
23. Ozmen A, Basbulbul G, Aydin T: Antimitotic and antibacterial effects of the Nigella sativa L. Seed Caryologia 2007; 60: 270-272.
24. Awad EM: In vitro decreases of the fibrinolytic potential of cultured human fibrosarcoma cell line HT1080, by Nigella sativa oil. Phytomedicine 2005; 12(l-2): 100-107.
25. http://www.e-ogrodek.pl/a/jak-uprawiac-rozne-odmianyczarnuszki-18065.html (data dostępu: 20.08.2017).
26. http://surojadek.com/czarnuszka-i-jej-wlasciwosci-lecznicze/ (data dostępu 20.08.2017).
27. http://olejowyraj.pl/przepisy/2016/08/03/czarnuszka-siewna-lekarstwo-z-natury/ (data dostępu: 20.08.2017).
