Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 10/2009, s. 744-750
*Jacek Manitius
Od organogenezy do przewlekłej choroby nerek i nadciśnienia**
From morphogenesis toward to chronic kidney disease and hypertension
Katedra i Klinika Nefrologii, Nadciśnienia Tętniczego i Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. med. Jacek Manitius
Streszczenie
Rozwój nerki jest procesem złożonym, na który składa się szereg procesów zarówno humoralnych, jak i molekularnych mających podłoże genetyczne. Zahamowanie wewnątrzmacicznego rozwoju płodu wynikające z niedoborów pokarmowych w trakcie ciąży prowadzi do zmniejszenia nefronów, co powoduje zwiększone ryzyko rozwoju chorób nerek i nadciśnienia w życiu dojrzałym. Artykuł przedstawia genetyczne i molekularne podstawy prowadzące do zmniejszenia liczby nefronów w powiązaniu z niekorzystnym wpływem środowiska na rozwój płodu. Na podkreślenie zasługuje fakt, że stosowana w okresie ciąży dieta ze znacznym ograniczeniem podaży białka, spożywanie nadmiernych ilości fruktozy lub alkoholu oraz palenie papierosów, jak również podwyższone stężenie kwasu moczowego w surowicy, mogą prowadzić do zmniejszenia masy urodzeniowej płodu oraz do zaburzeń organogenezy.
Summary
Development of kidney is directed by cell and tissue interaction and many genes and molecular mechanisms are involved in fetal programming of renal growth. Intrauterine growth retardation depends on the maternal nutrient supply. A maternal dietary restriction results in nephron deficit and development of kidney disease or hypertension in postnatal life. In this review some genetic and molecular mechanisms are presented to show association between low nephrons number in the face of nutrient restriction durinh prenatal life. It is important to stress that low protein diet, increased amount of fructose or alcohol and smoking during pregnancy as well as increased serum uric acid concentration may be responsible for small gestational weight and disturbes organogenesis.



Obserwowana w ciągu ostatnich lat zwiększona zachorowalność ( incidence), jak również częstość ( prevalence) występowania przewlekłej choroby w różnych częściach świata, pociągnęły za sobą nie tylko konieczność stosowania na coraz szerszą skalę różnych form leczenia nerkozastepczego, ale również poszukiwania przyczyn prowadzących do tak gwałtownego rozwoju tego zespołu chorobowego. Kraje Europy Wschodniej, w tym również i Polska, wydaje się, że niestety, również nie pozostały w tyle pod względem zachorowalności, czy też częstości występowania przewlekłej choroby nerek (1, 2, 3).
W świetle prowadzonych badań jako głównych sprawców tego niezwykle niepokojącego zjawiska, jakim jest wzrost zachorowalności na przewlekłą chorobę, uważa się nadciśnienie tętnicze i cukrzycę typu-2. Z kolei rozwój nadciśnienia tętniczego, jak i cukrzycy typu-2, są wynikiem oddziaływania otaczającego środowiska na organizm, jak również jego predyspozycji uwarunkowanej genetycznie (4).
Zarówno po urodzeniu, jak i w ciągu całego dojrzałego życia, czynniki środowiskowe mają niebagatelny wpływ na rozwój przewlekłej choroby nerek i towarzyszących zaburzeń metabolicznych, które mogą być nie tylko czynnikiem wywołującym nieodwracalne uszkodzenie nerek, ale również przyśpieszającym postęp choroby. Wśród tych czynników potencjalnie modyfikowalnych, a tym samym mogącym mieć wpływ na zachorowalność na choroby nerek, należą spożycie alkoholu, palenie tytoniu, czy też otyłość (5, 6). Kolejnym czynnikiem mającym doniosły wpływ na rozwój szeregu zaburzeń metabolicznych, cukrzycy typu-2, uszkodzenia nerek, nadciśnienia tętniczego oraz wzrostu stężenia kwasu moczowego w osoczu jest obserwowany w ostatnich latach wzrost spożycia fruktozy. Podaż tego cukru wzrasta, przede wszystkim w wyniku coraz większego spożycia napojów zawierających fruktozę (7, 8, 9).
Modyfikacja trybu życia polegająca na wyeliminowaniu lub ograniczeniu oddziaływania wymienionych wcześniej czynników ryzyka może w znacznym stopniu ograniczyć ryzyko wystąpienia i/lub progresji chorób nerek, czy też rozwoju nadciśnienia tętniczego i cukrzycy.
Z drugiej zaś strony, niekorzystny wpływ środowiska należy postrzegać również z perspektywy rozwoju danego organizmu w okresie prenatalnym. Szereg badań głównie eksperymentalnych, jak również klinicznych, wskazuje na wpływ niekorzystnych zmian środowiska na rozwój embrionalny organizmu, co w konsekwencji prowadzi do zwiększonego ryzyka rozwoju nadciśnienia i chorób nerek w życiu dojrzałym. Związek pomiędzy małą masą urodzeniową a częstszym występowaniem nadciśnienia tętniczego i chorób nerek był przedmiotem wielu badań i szereg z nich wskazuje na istnienie takiej zależności (10, 11). Z drugiej zaś strony, nie można pominąć doniesień, które negowały występowanie związku pomiędzy małą masą urodzeniową a wspomnianymi zespołami chorobowymi (12, 13). Wyjaśnienie rozbieżności pomiędzy tymi doniesieniami przyniosły kolejne badania.
Wykazano w nich, że przede wszystkim mała masa urodzeniowa w stosunku do wieku ciążowego, a nie bezwzględna wielkość masy urodzeniowej, jest czynnikiem determinującym rozwój nadciśnienia w życiu dojrzałym (14). Potwierdzeniem tych badań są doniesienia wskazujące na zależność pomiędzy małym wiekiem ciążowym płodu a długością nerek w osi podłużnej (15, 16). Niezwykle cennych informacji dostarczają badania morfologiczne nerek u osób z małym wiekiem ciążowym i budową histopatologiczną nerek. Badania sekcyjne przeprowadzonych u martwo urodzonych dzieci z ciąż matek, u których stwierdzono zahamowanie (opóźnienie) wewnątrzmacicznego wzrostu płodu ( intrauterine growth restriction-IUGR) wykazały mniejszą liczbę kłębuszków w porównaniu z dziećmi martwo urodzonymi w przebiegu prawidłowej ciąży. Również w tym samym badaniu dokonano oceny histopatologicznej nerek u zmarłych rok po porodzie dzieci matek, u których stwierdzono wcześniej zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrostu płodu. W tej grupie badanych stwierdzono również mniejszą liczbę kłębuszków nerkowych, porównywalną do tej, jaka była u dzieci zmarłych bezpośrednio po porodzie z ciąż z zahamowaniem wewnątrzmacicznego wzrostu płodu (17).
Badania te, wprawdzie przeprowadzone na stosunkowo nielicznej grupie, sugerują w sposób jednoznaczny, że następstwa zaburzeń organogenezy, które nastąpiły w okresie prenatalnym człowieka zostają utrwalone na okres życia. Kolejne badania wykazały, że u dzieci urodzonych z ciąż przebiegających z zahamowaniem wewnątrzmacicznego wzrostu płodu wielkość nerek oceniana w USG w drugim roku życia była taka sama, jak u ich rówieśników z prawidłowych ciąż (15). Nie podważa to jednak faktu, że liczba nefronów w tej grupie dzieci urodzonych z nieprawidłowo przebiegających ciąż była nadal mniejsza. Również szereg badań wskazuje na związek pomiędzy masą urodzeniową, czynnikami etnicznymi a mniejszą liczbą nefronów, jak również ostatnie doniesienia wskazują na to, że mała masa urodzeniowa jest istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia szkliwienia kłębuszków nerkowych w wieku dorosłym u ludzi (18, 19).
Minęło już ponad dwadzieścia lat, kiedy to Brenner z współpracownikami zasugerował, że zmniejszenie liczby nefronów, niezależnie kiedy to nastąpi, czy w życiu płodowym, czy też w okresie pozapłodowym, jest istotnym, a może nawet zasadniczym czynnikiem decydującym o rozwoju nadciśnienia tętniczego (20). Niezależnie od liczby zwolenników, czy też przeciwników tej hipotezy, stała się ona wyzwaniem dla wielu badaczy, w tym również dla tych, którzy poszukiwali związku pomiędzy zaburzeniami organogenezy w okresie prenatalnym a rozwojem chorób nerek i nadciśnienia w życiu pozapłodowym.
Sam autor tej hipotezy, uwzględniając wyniki wielu badań przeprowadzonych w minionym dwudziestoleciu, rozbudował swoją koncepcję, podtrzymując jednak założenie, że zmniejszona liczba nefronów jest punktem wyjścia rozwoju nadciśnienia i chorób nerek.W obecnym brzmieniu przyjęto koncepcję początkowego uderzenia ( initial hit), którego wyrazem jest zmniejszona liczba nefronów. Przyczyn postulowanej zmniejszonej liczby nefronów należy się doszukiwać, przede wszystkim w działaniu niekorzystnie działających czynników na płód w okresie jego wewnątrzmacicznego rozwoju. Natomiast zmniejszona liczba nefronów jest nie tylko czynnikiem ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego, ale również substratem dla rozwoju chorób nerek w późniejszym okresie życia. Opisanym zmianom towarzyszy mała masa urodzeniowa (4, 21). Trafność tej koncepcji została potwierdzona w przeprowadzonych badaniach pośmiertnych u ludzi z nadciśnieniem tętniczym, u których stwierdzono mniejszą liczbę kłębuszków przypadających na objętość badanego narządu w porównaniu z ludźmi bez nadciśnienia tętniczego, jak również występowanie sodowrażliwości u osób ze zmniejszoną liczbą nefronów (22, 23). Ponadto ostatnio przedstawione wyniki dodatkowo wskazują na związek pomiędzy małą masą urodzeniową a ryzykiem rozwoju szkliwienia kłębuszków nerkowych ( FSGS) w życiu dorosłym u ludzi (24).
Dotychczas przedstawione doniesienia wskazują na związek pomiędzy zahamowaniem wewnątrzmacicznego rozwoju płodu, czego wyrazem jest również mała masa urodzeniowa. Przed dalszym omówieniem mechanizmów humoralnych i molekularnych prowadzących do rozwoju nadciśnienia tętniczego i chorób nerek, należałoby poświęcić również nieco uwagi innemu zagadnieniu, jakim mogą być losy dzieci z małą masą urodzeniową, przebywających w warunkach zapewniających prawidłowy rozwój. Otóż i w tym przypadku piętno małej masy urodzeniowej ciąży na ich dalszych losach.
W badaniu przeprowadzonym w Helsinkach wśród populacji liczącej 13 571 osób, wykazano, że przyrost masy ciała pomiędzy 3. a 11. rokiem życia w połączeniu z małą masą urodzeniową (<3 kg) wiązał się ze zdecydowanie zwiększonym ryzykiem rozwoju nadciśnienia i cukrzycy w życiu dorosłym w porównaniu z osobnikami o takim samym przyroście masy ciała, ale prawidłową masą urodzeniową (> 4 kg) (25). Podobne obserwacje dotyczyły stężenia kwasu moczowego.
Również i w tym przypadku wyniki obserwacji były podobne do tych, jakie poczyniono w badaniach przeprowadzonych w Helsinkach. Stężenie kwasu moczowego u dzieci w wieku 3 lat było wyższe u tych, które urodziły się z małą masą urodzeniową (<2,5 kg) w porównaniu z ich rówieśnikami o prawidłowej masie urodzeniowej. Przy czym przyrost masy ciała od urodzenia do trzeciego roku życia w obu grupach był podobny (26). Przy tej okazji należy zaznaczyć, że istnieją poważne przesłanki wskazujące na to, że podwyższony poziom kwasu moczowego u kobiet w ciąży, do jakiego dochodzi w stanie przedrzucawkowym, może powodować zmniejszenie liczby nefronów. Kwas moczowy w zwiększonym stężeniu przedostający się do łożyska matki może doprowadzać do zaburzeń czynności śródbłonka i wtórnie do upośledzonego odżywiania płodu (27).
Jak to przedstawiono powyżej, mała masa urodzeniowa wynikająca z zahamowania wewnątrzmacicznego rozwoju płodu ( IUGR) jest podłożem szeregu niekorzystnych następstw, ograniczającym przeżycie danego osobnika w odległych latach jego życia. Z drugiej zaś strony, opóźnione wewnątrzmaciczne wzrastanie można potraktować jako wyraz już wczesnego dostosowywania się osobnika do niekorzystnych warunków bytowania po opuszczeniu łona matki. Jak wskazuje szereg obserwacji, niekoniecznie tak musi być. Osobnik, który z różnych powodów i warunków w jakich przebiegała ciąża był narażony na niedobór substancji odżywczych i energetycznych, w życiu pozapłodowym może się znaleźć w środowisku, w którym jest ich wystarczająca ilość czy nawet nadmiar.
Cytowane wcześniej badania z Helsinek są tego najlepszym przykładem. W wyniku niekorzystnego oddziaływania środowiska zewnętrznego, jakim jest zmniejszona podaż energii i substancji odżywczych, w przebiegu wewnątrzmacicznego rozwoju płodu dochodzi do procesów, których celem jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania narządów, takich jak: serce, mózg czy też nadnercza.
Odbywa się to kosztem innych narządów, takich jak właśnie nerki, gonady czy wreszcie masa ciała. Stąd należy przyjąć, że już w bardzo wczesnym okresie rozwoju płodowego dochodzi do uruchomienia szeregu mechanizmów, które są niezbędne nie tylko do jego przeżycia w łonie matki, ale również w życiu pozapłodowym. Proces ten określany jako plastyczność rozwoju ( developmental plasticity) należy rozumieć jako zmianę ekspresji poszczególnych genów płodu w stosunku do niekorzystnych warunków środowiskowych, tym samym ograniczając udział tych genów w prawidłowym rozwoju płodu (28, 29, 30).
Znakomita większość obecnej wiedzy dotycząca związku pomiędzy zahamowaniem wewnątrzmacicznego rozwoju płodu ( IUGR) a zaburzeniami organogenezy pochodzi z badań nad zwierzętami, głównie gryzoniami. Najczęściej stosowanym w tym zakresie badań jest model polegający na ograniczeniu podaży białka ciężarnym zwierzętom przy równoczesnym zapewnieniu dostarczenia prawidłowej ilości energetycznej pokarmu. Tym samym wyniki tych badań należy przyjąć z pewną dozą krytycyzmu, ponieważ niezwykle rzadko w warunkach, w jakich przebiega nieprawidłowa ciążą dochodzi do izolowanego ograniczenia białka, często towarzyszy temu również niedobór innych składników pożywienia. W jednym z tych badań stwierdzono, że zmniejszenie u ciężarnych zwierząt białka w diecie o 50% spowodowało zmniejszenie liczby kłębuszków nerkowych średnio o 20% (31). Dane te wskazują na to, że ograniczenie podaży białka ma wprawdzie istotny, ale również ograniczony wpływ na przebieg rozwoju nerek w okresie płodowym.
Niemniej jednak jest to wystarczająco niekorzystny efekt diety ubogobiałkowej decydującej o dalszym przebiegu życia w okresie pozapłodowym.
Mechanizmy, które leżą u podłoża zmian w organogenezie nerek w przebiegu niedoborów białkowych są wielorakie. Mimo licznych dotychczas przeprowadzonych badań w tym zakresie, nadal są uzyskiwane sprzeczne, a nawet wykluczające się wzajemnie wnioski.
Szereg badań dotyczyło związku pomiędzy dietą niskobiałkową a aktywnością wewnątrznerkowego układu renina-angiotensyna. Kierunek badań wydaje się, zrozumiały i uzasadniony, ponieważ prawidłowa aktywność tego układu ma bardzo istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju nerki (32). Ograniczenie białka w diecie u ciężarnych zwierząt przyniosło dość interesujące wyniki, które wykazały, że pod wpływem tej diety zmniejsza się zawartość angiotensyny II w nerkach płodu. W dalej kontynuowanym tym samym badaniu stwierdzono, że zwierzęta te charakteryzowały się w stosunku do grupy kontrolnej nie tylko zmniejszoną liczbą kłębuszków nerkowych, ale również wyższym ciśnieniem tętniczym oraz niższą filtracją kłębuszkową (33). Zdecydowanie więcej kontrowersji wzbudzają badania nad wpływem wspomnianej diety na czynność receptorów AT1 i AT2, których prawidłowa funkcja jest również niezbędna dla normalnego przebiegu rozwoju nerek (34). Na podstawie dotychczas nielicznych badań należy sądzić, że ograniczona podaż białka ciężarnych zwierząt prowadzi do zmniejszonej ekspresji tych receptorów w tkance nerkowej, a tym samym może powodować wewnątrzmaciczne upośledzenie rozwoju nerek (35).
W innym modelu doświadczalnym, wprawdzie przeprowadzonym także na szczurach, wewnątrzmaciczne zahamowanie rozwoju płodu uzyskano poprzez zmniejszenie perfuzji łożyska, stwierdzono, że układ adrenergicznych jest istotnym czynnikiem w rozwoju nadciśnienia u zwierząt z małą masą urodzeniową.
Pogląd ten wysunięto na podstawie obserwacji, w której odnerwienia nerek dokonano w trakcie rozwoju wewnątrzpłodowego, co zapobiegło rozwojowi nadciśnienia po urodzeniu tych zwierząt (36).
Na ile uzyskane w ten sposób wyniki można porównywać z doświadczeniami, w których ograniczano podaż białka pozostaje sprawą dyskusyjną. Niemniej jednak pewną przesłanką sugerującą, że ograniczenie białka w diecie może prowadzić do wzrostu aktywności układu adrenergicznego dostarczyły kolejne badania. Wykazano w nich, że dieta ubogobiałkowa stosowana u ciężarnych zwierząt może prowadzić do nadciśnienia na drodze pobudzenia układu sympatycznego, czego wyrazem było podwyższenie stężenia amin katecholowych w surowicy u potomstwa tych matek (37).
Niekorzystny wpływ nadmiernej ekspozycji rozwijającego się płodu na podwyższone stężenie glikokortykoidów w krążeniu łożyskowym był przedmiotem licznych badań (38, 39, 40). Ostatnio przeprowadzone badania rzucają nieco więcej światła na rolę glikokortykoidów w niekorzystnych procesach rozwoju wewnątrzmacicznego, czego wyrazem jest, między innymi zmniejszenie liczby nefronów. Stwierdzono w nich bowiem, że nawet krótkotrwała ekspozycja płodu na podwyższone stężenie glikokortykoidów w krążeniu łożyskowym może zmniejszyć liczbę nefronów o ok. 20-40%, przy czym nie towarzyszy temu mała masa urodzeniowa (40). Zwraca przy tym uwagę fakt, że podobne zmniejszenie odsetkowego liczby nefronów u płodów obserwowano, gdy u ciężarnych zwierząt stosowano przez długi okres czasu dietę z niską zawartością białka (dwa tygodnie) (31).
Stąd też rodzi się pytanie o doniosłym znaczeniu klinicznym. W jakiej mierze przewlekła ekspozycja na niedobór w tym przypadku białka odgrywa istotną rolę w zaburzeniu rozwoju nerek, czy też wystarczy tylko kilka epizodów wzrostu stężenia glikokortykoidów w krążeniu łożyskowym, aby doszło do nieodwracalnych zmian rozwojowych?

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Coresh J et al.: Prevalence of chronic kidney disease and decreased kidney function in the adult US population.Third National Health and Nutrition Examination Survey. Am J Kidney Dis 2003; 41: 1-12.
2. Fox C et al.: Predictors of new-onset kidney disease in a community-based population. JAMA 2004; 291: 844-850.
3. Rutkowski B, Król E: Epidemiology of chronic kidney disease in Central and Eastern Europe. Blood Purif 2008; 26: 381-385.
4. Zandi-Nejad K, Luckx VA, Brenner BM: Adult hypertension and kidney disease. The role of fetal programming. Hypertension 2006; 47 (pt 2): 502-508.
5. Shankar A, Klein R, Klein BEK: The Association among smoking, heavy drinking, and chronic kidney disease. Am J Epidemiol 2006; 164: 263-271.
6. Vupputuri S, Sandler DP: Lifestyle risk factors and chronic kidney disease. Ann Epidemiol 2003; 13: 712-720.
7. Saldana TM et al.: Carbonated beverages and chronic kidney disease. Epidemiology 2007; 18: 501-506.
8. Johnson RJ et al.: Potential role of sugar (fructose) in the epidemic of hypertension, obesity and the metabolic syndrome, diabetes, kidney disease, and cardiovascular disease. Am J Clin Nutr 2007; 86: 899-906.
9. Johnson RJ et al.: Hypothesis: Could excessive fructose intake and uric acid cause type-2 diabetes? Endocr Rev 2009; 30: 96-116.
10. Law CM et al.: Fetal, infant and childhood growth and adult blood pressure: a longitudinal study from birth to 22 years of age. Circulation 2002; 105: 1088-1092.
11. Hardy R et al.: Birthwieght, childhood social class, and change in adult blood pressure in the 1946 British birth cohort. Lancet 2003; 362: 1178-1183.
12. Falkner B, Hulman S, KushnerH: Effect of birth weight on blood pressure and body size in early adolescence. Hypertension 2004; 43: 203-207.
13. Huxley R, Neil A, Collins R: Unravelling the fetal origins hypothesis:Is there really an inverse association between birthweight and subsequent pressure? Lancet 2002; 360: 659-665.
14. Schmidt IM et al.: Impaired kidney growth in low-birth-weight children: Distinct effect of maturity and weight for gestational age. Kidney Int 2005; 68: 731-740.
15. Giapros V et al.: Kidney growth in small-for-gestational-age infants: evidence of early accelerated renal growth. Nephrol Dial Transplant 2006; 21: 3422-3427.
16. Drougia A et al.: The effects of gestational age and growth restriction on compensatory kidney growth. Nephrol Dial Transplant 2009; 24: 142-148.
17. Hinchliffe SA et al.: The effect of intrauterine growth retardation on the development of renal nephrons. Br J Obstetr Gynacol 1992; 99: 296-301.
18. Hughson M et al.: Glomerular number and size in autopsy kidneys: The relationship to birth weight. Kidney Int 2003; 63: 2113-2122.
19. Hughson MD et al.: Hypertension, glomerular number, and birth weight in African Americans and whites subjects in the southeaster United States. Kidney Int 2006; 69: 671-678.
20. Brenner BM, Garcia DL, Anderson S: Glomeruli and blood pressure: Less of one, more the other? Am J Hypertens 1998; 1: 335-347.
21. Hershkovitz D et al.: Fetal programming of adult kidney disease: cellular and molecular mechanisms. Clin J Am Soc Nephrol 2007; 2: 334-342.
22. Keller G et al.: Nephron number in patients with primary hypertension. N Engl J Med 2003; 348: 101-8.
23. Hoy WE et al.: A stereological study of glomerular number and volume: Preliminary findings in a multiracial study of kidneys at autopsy. Kidney Int 2003; 63 (Suppl 83): 31-37.
24. Hodgin JB et al.: Very low birth weight is a risk for secondary focal glomerulosclerosis. Clin J Am Soc Nephrol 2009; 4: 71-76.
25. Barker DJP et al.: Fetal origins of adult disease:Strehgh of effects and biological basis.2002; 31: 1235-1239.
26. Park B et al.: The association between fetal and postnatal growth status and serum levels of uric acid in children 3 years of age. Am J Hypertens 2009; 22: 403-408.
27. Feig DI et al.: Hypothesis: Uric acid,nephron number, and the pathogenesis of essential hypertension. Kidney Int 2004; 66: 281-287.
28. Kuzawa CW: Fetal Origins of Developmental Plasticity: Are Fetal Cues Reliable Predictors of Future Nutritional Environments? Am J Hum Biol 2005; 17: 5-21.
29. Horton TH: Fetal Origins of Developmental Plasticity: Animal Models of Induced Life History Variation. Am J Hum Biol 2005; 17: 34-43.
30. Susan P, Bagby SP: Maternal Nutrition, Low Nephron Number,and Hypertension in Later Life: Pathways of Nutritional Programming J. Nutr. 2007; 137: 1066-1072.
31. Welham SJM et al.: Maternal diet programs embryonic kidney gene expression Physiol Genomics 2005; 22: 48-56.
32. Guron G, Friberg P: An intact renin-angiotensin system is a prerequisite for normal renal development. J Hypertens 2000; 18: 123-137.
33. Woods LL et al.: Maternal protein restriction suppresses the newborn renin-angiotensin system and programs adult hypertension in rats. Pediatr Res 2001; 49: 460-467.
34. Tufro-McReddie A et al.: Angiotensin II regulates nephrogenesis and renal vascular development. Am J Physiol Renal Fluid Electrolyte Physiol 1995; 269: F110-F115.
35. Vehaskari VM et al.: Kidney angiotensin and angiotensin receptor expression in prenatally programmed hypertension. Am J Physiol Renal Physiol 2004; 287: F262-F267.
36. Alexander BT et al.: Renal denervation abolishes hypertension in low birth weight offspring from pregnant rats with reduced uterine perfusion. Hypertension 2005; 45: 754-758.
37. Petry CJ et al.: Catecholamine levels and receptor expression in low protein rat offspring. Diabet Med 2000; 17: 848-853.
38. Fowden AL, Forhead AJ: Endocrine mechanisms of intrauterine programming. Reproduction 2004; 127: 515-526.
39. Ortiz LA et al.: Prenatal dexamethasone programs hypertension and renal injury in the rat. Hypertension 2003; 41: 328-334.
40. Moritz KM et al.: Developmental programming of reduced nephron endowment:more than just a baby´s birth weight. Am J Physiol Renal Physiol 2009; 296: F1-F9.
41. Langley-Evans SC et al.: Protein intake in pregnancy,placental glococorticoid metabolism and the programming of hypertension in the rat. Placenta 1996; 17: 169-172.
42. Sampogna RV, Nigam SK: Implications of gene networks for understanding resilience and vulnerability in the kidney branching program. Physiology (Bethesda) 2004; 19: 339-47.
43. Ribes D et al.: Transcriptional control of epithelial differentiation during kidney development. J Am Soc Nephrol 2003; 14 (suppl 1): S9-S15.
44. Pohl M et al.: Branching morphogenesis during kidney development. Ann Rev Physiol 2000; 62: 595-620.
45. Lubarsky B, Krasnow MA: Tube morphogenesis:making and shaping biological tubes. Cell 2003; 112: 19-28.
46. Kuure S, Vuolteenaho R, Vainio S: Kidney morphogenesis: cellular and molecular regulation. Mech Develop 2000; 92: 31-54.
47. Kubiak A, Niemir ZI: Znaczenie podocytów w prawidłowym funkcjonowaniu kłębuszka nerkowego oraz w patogenezie kłębuszkowych zapaleń nerek. Część I. Charakterystyka fenotypowa i czynność podocytów w okresie ich różnicowania się i dojrzałości. Postepy Hig Med Dosw 2006; 60: 248-258.
48. Lelongt B et al.: Matrix metaloproteinase MMP2 and MMP9 are produced in Elary stages of kidney morphogenesis but only MMP9 is required for renal organogenesis in vitro. J Cell Biol 1997; 24: 1363-1373.
49. Pohl M et al.: Role of hyaluran and CD44 in in vitro branchning morphogenesis of ureteric bud cells. Dev Biol 2000; 224: 312-325.
50. Saelman EU, Keely PJ, Santoro SA: Loss of MDCK cell α2β1 integrin expression results in reduced cyst formation, failure of hepatocyte growth factor/scatter factor-induced branching morphogenesis and increased apoptosis. J Cell Sci 1995; 108: 3531-40.
51. Pepicelli CV et al.: GDNF induces branching and increased cell proliferation in the ureter of the mouse. Dev Biol 1997; 192: 193-198.
52. Bush KT et al.: TGF-beta superfamily members modulate growth,branching,shaping and pattering of the ureteric bud. Dev Biol 2004; 266: 285-298.
53. Zhang Z et al.: A common RET variant is associated with reduced newborn kidney size and function. J Am Soc Nephrol 2008; 19: 2027-2034.
54. Dudley AT, Robertson EJ: Overlapnig expression domains of bone morphogenetic protei family members potentially account for limited tissue defects in BMP7 deficient embryos. Dev Biol 1997; 208: 349-362.
55. Tanaka M et al.: Expression of BMP-7 and USAG-1 (a BMP antagonist in kidney development and injury. Kidney Int 2008; 73: 181-191.
56. Miyazaki Y et al.: Evidence that bone morphogenetic protein 4 has multiple biological function during kidney and urinary tract development. Kidney Int 2003; 63: 835-844.
57. Karihaloo A et al.: Endostatin regulates branching morphogenesis of renal epithelial cell and ureteric bud. PNAS 2001; 98: 12509-12514.
58. Maeshima A et al.: Activin A produced by ureteric bud is a differentiation factor for metanephric mesenchyme. J Am Soc Nephrol 2003; 14: 1523-1534.
59. Stuart RO, Bush KT, Nigam SK: Changes in gene expression patterns in the ureteric bud and metanephric mesenchyme in models of kidney development.Rapid communication. Kidney Int 2003; 64: 1997-2008.
60. Schwab K et al.: A catalogue of gene expression in the developing kidney. Kidney Int 2003; 64: 1588-1604.
61. Rauchman M: The role of homeobox genes in kidney development. Curr Op Nephrol Hypertens 2000; 9: 37-42.
62. Brophy PD et al.: Regulation of ureteric bud outgrowth by Pax2-dependent activation of the glial derived neurotropic factor gene. Development 2001; 128: 4747-4756.
63. Bahring S et al.: Autosomal-dominant hypertension with type E brachydactyly is caused by rearrangement on the short arm of chromosome12. Hypertension 2004; 43: 471-476.
64. Dziarmaga A, Eccles M, Goodyer P: Suppression of ureteric bud apoptosis rescues nephron endowment and adult renal function in Pax2 mutant mice J Am Soc Nephrol 2006; 17: 1568-1575.
65. Dziarmaga A et al.: Ureteric bud apoptosis and renal hypoplasia in transgenic PAX2-Bax fetal mice mimics the Renal-Coloboma Syndrome J Am Soc Nephrol 2003; 14: 2767-2774.
66. Dziarmaga A et al.: Neuronal apoptosis inhibitory protein is expressed in developing kidney and is regulated by PAX2. Am J Physiol Renal Physiol 2006; 291: F913-F920.
67. Quinlan J et al.: A Common Variant of the PAX2 Gene Is Associated with Reduced Newborn Kidney Size. J Am Soc Nephrol 2007; 18: 1915-1921.
68. Buffat C et al.: Kidney gene expression analysis in a rat model of intrauterine growth restriction reveals massive alterations of coagulation genes. Endocrinology 2007; 148: 5549-5557.
69. Quinlan J et al.: LGL1, a novel branching morphogen in developing kidney, is induced by retinoic acid Am J Physiol Renal Physiol 2007; 293: F987-F993.
otrzymano: 2009-07-17
zaakceptowano do druku: 2009-09-02

Adres do korespondencji:
*Jacek Manitius
Katedra i Klinika Nefrologii, Nadciśnienia Tętniczego i Chorób Wewnętrznych
ul. M. Skłodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz
e-mail: nerka@nerka.cpro.pl

Postępy Nauk Medycznych 10/2009
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych

Pozostałe artykuły z numeru 10/2009: