Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 10/2009, s. 799-804
*Michał Nowicki, Marta Jagodzińska, Katarzyna Murlikiewicz, Maciej Niewodniczy
Aktywność fizyczna chorych przewlekle dializowanych – porównanie skuteczności różnych metod jej zwiększania**
Physical activity in dialysed patients – a comparison of different methods of its improvement
Klinika Nefrologii, Hipertensjologii i Transplantologii Nerek Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Michał Nowicki
Streszczenie
W zgodnej, ugruntowanej wieloletnimi obserwacjami klinicznymi, opinii nefrologów chorzy przewlekle dializowani są przeważnie w złym stanie ogólnym, wykazują często cechy niedożywienia, a większość z nich nie jest w stanie wykonywać żadnego treningu fizycznego. Zmniejszenie aktywności fizycznej zaczyna się już w początkowym okresie przewlekłej choroby nerek i postępuje wraz z jej postępem, głównie z powodu narastającej niedokrwistości i upośledzenia czynności mięśni szkieletowych. Niestety, programy zwiększania aktywności fizycznej chorych dializowanych poprzez systematyczny trening były do tej pory przeważnie nieskuteczne. Ponadto, chociaż trening fizyczny w czasie dializy może zwiększać sprawność fizyczną ocenianą przez samych chorych jak i, tradycyjnie testami sprawnosciowymi oraz poprawić metabolizm mięśni, to jego wpływ na spontaniczną aktywność fizyczną u tych chorych był do tej pory nieznany. Spontaniczną aktywność fizyczną można ocenić w prosty sposób przy użyciu przenośnych pedometrów. Urządzenia te są obecnie szeroko stosowane przez sportowców i u chorych z różnymi patologiami, ale ich zastosowanie w chorobach nerek było do tej pory przedmiotem jedynie nielicznych badań. W ostatnich latach zaprojektowaliśmy i przeprowadziliśmy dwa prospektywne, interwencyjne badania mające na celu zwiększenie spontanicznej aktywności fizycznej chorych przewlekle hemodializowanych. W pierwszym z tych badań ocenialiśmy efekty zastosowania śróddializacyjnych ćwiczeń fizycznych obejmujących trening kończyn dolnych na międzydializacyjną aktywność fizyczną ocenianą za pomocą krokomierzy. W drugim badaniu oceniliśmy, czy zapewnienie chorym dializowanym możliwości systematycznej samokontroli aktualnego poziomu swojej aktywności fizycznej poprzez noszenie i sprawdzanie stanu licznika krokomierza może wpłynąć na jej zwiększenie. Stwierdziliśmy, że obydwie metody zwiększania aktywności fizycznej były skuteczne, chociaż przydatność programu ćwiczeń śróddializacyjnych była ograniczona poprzez znaczny odsetek chorych, którzy z różnych powodów nie mogli ukończyć badania. Ponadto zaobserwowaliśmy, że obydwie metody prowadziły do poprawy wybranych wskaźników stanu odżywienia u chorych hemodializowanych.
Summary
It has been widely recognized by nephrologists that most chronic dialysis patients are in poor general health, show signs of malnutrition and most of them are unable to perform any physical training. A decline in physical activity that begins in the early stages of kidney disease and progresses with its course is mainly due to the loss of muscle strength caused by anemia and skeletal muscle dysfunction. Exercise training programs in dialysis patients have rarely been successful so far. Although exercise training during dialysis may increase physical performance of the patients measured by the standard supervised tests and improve skeletal muscle metabolism, its influence on habitual physical activity remains unknown. Spontaneous physical activity can be assessed in a simple way by portable pedometers but although these devices are widely used in athletes in various non-renal pathologic conditions they have so far been rarely used in dialysis patients. In recent years we designed performed two prospective interventional trials which aimed to increase spontaneous physical activity in dialysis patients. In the thirst study we assessed the effect of an intradialytic in-bed leg training program on interdialytic physical activity measured with portable pedometers. In the second we assessed whether the ability of chronic dialysis patients to self-control the current level of their daily physical activity while wearing a pedometer might motivate them to increase physical activity level. We found that both methods were effective although the utility of intradialytic physical activity program was limited by the high percentage of patients who were unable to complete the study. In addition we observed the improvement of nutritional status assessed indirectly with bioimpedance.



Wprowadzenie
Dobroczynny wpływ wysiłku fizycznego na organizm człowieka jest znany od dawna. Zwiększenie aktywności fizycznej w populacji ma liczne korzystne następstwa zdrowotne. Wymienia się tu, m.in. zmniejszenie ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, nerek, cukrzycy, złamań kości. Ciekawy jest również fakt, iż trening fizyczny wpływa na zmniejszenie ryzyka zachorowania na wiele nowotworów, takich jak np. rak jelita grubego, płuc oraz nerki. Ważnym aspektem zwiększenia aktywności fizycznej jest również poprawa jakości życia. Mała aktywność fizyczna obok palenia tytoniu, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy oraz hipercholesterolemii jest jednym z pięciu głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Jak wykazał van Wyk, wśród osób z rozpoznaną chorobą serca u 75% (zarówno kobiet, jak i mężczyzn) występuje przynajmniej jeden z ww. czynników ryzyka (1).
Od 50 lat wiadomo, że wysiłek fizyczny jest jednym z najlepszych sposobów zapobiegania chorobom układu sercowo-naczyniowego zarówno w prewencji pierwotnej (brak badań z randomizacją), jak i w prewencji wtórnej (dane o dużym stopniu wiarygodności). Oczekiwane zmniejszenie ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych w prewencji pierwotnej wskutek zwiększenia aktywności fizycznej sięga najpewniej nawet 20-35% (2). Z obserwacji klinicznych wynika też, iż ryzyko śmierci w różnych stanach patologicznych, takich jak np. cukrzyca, jest proporcjonalne do obciążenia, jakiemu jest poddany chory podczas codziennego wysiłku fizycznego (3).
Aktywność fizyczna chorych dializowanych
Chorzy przewlekle hemodializowani są mało aktywną fizycznie populacją chorych. Unikają oni nie tylko regularnych ćwiczeń fizycznych, ale także niechętnie podejmują się wykonywania codziennych czynności życiowych (4-10, 12). Wynika to z różnorodnych powikłań przewlekłej choroby nerek, jak i leczenia nerkozastępczego. Niska aktywność zawodowa oraz znacznie obniżona jakość życia wpływają na brak motywacji do aktywności życiowych, a co za tym idzie, na brak chęci do podejmowania wysiłku fizycznego, co jest jego przejawem (11). Stack i wsp. w badaniu obserwacyjnym wykazali, iż 56% chorych rozpoczynających dializoterapię podejmuje wysiłek fizyczny z częstością 1 raz/tydzień lub rzadziej. U chorych, którzy byli aktywni fizycznie 2-3 razy/tydzień lub 4-5 razy/tydzień, stwierdzano mniejszą liczbę rozpoznań choroby wieńcowej, zastoinowej niewydolności serca, jak również mniejsze zużycie nikotyny. Ponadto chorzy zgłaszali mniejszą liczbę poważnych ograniczeń w wykonywaniu umiarkowanego, jak i codziennego wysiłku fizycznego (4).
Chorzy przewlekle hemodializowani są grupą chorych obciążoną wieloma powikłaniami, które wpływają istotnie na zdolność do podjęcia wysiłku fizycznego. Należą do nich, m.in. niedożywienie białkowo-energetyczne związane, m.in. ze wzmożoną degradacją i zmniejszoną syntezą białek oraz zaburzone mechanizmy obronne organizmu, prowadzące do zwiększenia podatności na ostre i przewlekłe zakażenia (5, 12). Wśród przyczyn zmniejszonej aktywności fizycznej wymienia się także mocznicową atrofię i dysfunkcję mięśni szkieletowych, niedokrwistość, a także nasilony stres oksydacyjny czy zaburzenia neurohormonalne. Depresja, stany lękowe, problemy psychospołeczne oraz postępujące starzenie się populacji chorych dializowanych nierzadko powodują izolowanie się chorego od świata zewnętrznego, co przyczynia się do tego, iż chorzy niechętnie podejmują wysiłek fizyczny (10, 13). Ograniczenia te sprawiają, iż chorzy dializowani wymagają wypracowania specjalnych programów, które mogłyby wpłynąć na zwiększenie aktywności fizycznej w tej grupie chorych.
Wydaje się to być celem priorytetowym, gdyż wykazano dodatnią korelację między stopniem aktywności fizycznej a przeżyciem chorych dializowanych. Zaobserwowano także odwrotną zależność pomiędzy zgłaszanymi przez chorych utrudnieniami w zdolności do codziennych wysiłków fizycznych, a czasem przeżycia chorych (4).
Zastosowanie krokomierzy do zwiększania spontanicznej aktywności fizycznej chorych przewlekle hemodializowanych
Jak wspomniano powyżej, powszechnie wiadomo, iż chorzy przewlekle hemodializowani prowadzą tzw. siedzący tryb życia. Nie tylko są oni bardzo mało aktywni ruchowo w okresie międzydializacyjnym, ale pozostają też unieruchomieni przy stanowisku dializacyjnym przez wiele godzin w tygodniu, a także w czasie dojazdu na dializy. W przeciwieństwie do badań nad sprawnością i wydolnością fizyczną tych chorych do tej pory dokonano jednak niewielu ocen ich spontanicznej aktywności fizycznej. Stwierdzenie chorego, iż jego aktywność w wykonywaniu codziennych czynności dnia domowego pomiędzy dializami oscyluje w zakresie prawidłowego poziomu, jest niewystarczające. Podkreśla się, iż stosowane rutynowo sposoby oceny wydolności fizycznej (oparte na wynikach ankiet) nie pozwalają na adekwatną ocenę aktywności fizycznej dnia codziennego (9, 11, 14). Dlatego też postuluje się potrzebę wprowadzenia metod, które pozwolą to obiektywnie ocenić. Najczęściej spontaniczna aktywność fizyczna jest opisywana przy wykorzystaniu kwestionariusza lub prowadzonego przez chorego dzienniczka. Podkreśla się jednak, iż są to metody orientacyjne. Pomiar codziennej aktywności fizycznej zapewniają też krokomierze (pedometry). Krokomierze są prostym, niekosztownym (kilka-kilkanaście USD) i wystarczająco dokładnym sposobem oceny spontanicznej aktywności fizycznej (15, 16). Włączone i umocowane na odzieży w okolicy pasa umożliwiają pomiar liczby wykonanych kroków oraz pokonanego w czasie dnia dystansu wyrażonego w metrach, w zależności od długości kroku. Dodatkowo urządzenie dostarcza informacji na temat liczby zużytych kalorii. Wadą krokomierzy jest brak pomiaru innej aktywności fizycznej niż chodzenie lub bieganie. Z tego powodu większą przydatność do pomiaru całkowitej aktywności życiowej wykazują bardziej złożone urządzenia tzw. akcelerometry, które mierzą aktywność w sposób prawie niezależny od jej rodzaju i kierunku. Wadą ich jest jednak wysoka cena (do kilkunastu tysięcy USD), co uniemożliwia ich powszechne stosowanie (15, 16).
Wykazano, że już nawet samo noszenie krokomierzy i umożliwienie chorym odczytywania stanu ich licznika stanowi motywację do zwiększania spontanicznej aktywności fizycznej u chorych. Tak zaprojektowane badania wykonane w wielu grupach chorych dały bardzo zachęcające wyniki (7).
Na podstawie pomiaru liczby kroków wykonanych w czasie dnia można łatwo zakwalifikować chorego do grupy o określonym stopniu aktywności fizycznej. W zaproponowanej przez Tudor-Locke i Bassett skali spontanicznej aktywności fizycznej osoby o wysokim poziomie aktywności osiągały>12 500 kroków/dobę, w odróżnieniu dla osób prowadzących siedzący tryb życia liczba ta wynosiła <5000 kroków/dobę (9). Z kolei Le Masurier zaobserwował, iż pacjenci z chorobami przewlekłymi zazwyczaj osiągają jedynie 3500-5500 kroków/dobę (11). Dla porównania chorzy przewlekle dializowani w naszych badaniach osiągali podczas codziennej aktywności fizycznej ok. 3450 kroków/dobę (8). W badaniu przekrojowym przeprowadzonym w grupie 60 chorych przewlekle hemodializowanych oraz 16 zdrowych osób wykazano wysoce istotne statystycznie różnice w zakresie stopnia aktywności fizycznej ocenianej liczbą kroków zmierzonych przez krokomierz. Całkowita liczba kroków pomiędzy dializami w środku tygodnia u osób hemodializowanych wyniosła 6896±2357, zaś odpowiednio w grupie porównawczej osób zdrowych 14 181±5383 (p<0,01) (8). Ponadto stwierdzono także istotne statystycznie dodatnie korelacje pomiędzy liczbą kroków w okresie międzydializacyjnym a następującymi parametrami: masą ciała i BMI (p=0,04), beztłuszczową (LBM) i tłuszczową (FM) masą ciała (p=0,04), kątem fazowym α (p=0,002) oraz Hct i Hb (p=0,001) (8). Jednym z badań, które ostatnio przeprowadzono w naszym ośrodku była prospektywna, interwencyjno-obserwacyjna próba kliniczna z wykorzystaniem pedometrów i możliwości ich odczytywania przez chorych do zwiększenia aktywności fizycznej chorych pomiędzy dializami (dane niepublikowane). Ocenie klinicznej poddano parametry antropometryczne oraz dokonano pomiarów wartości ciśnienia tętniczego. Oceniano też średni przyrost masy ciała między dializami w okresie ostatnich 2 tygodni przed rozpoczęciem badania oraz średnią całkowitą dawkę czynników pobudzających erytropoezę (tygodniową) z okresu ostatnich 2 tygodni przed rozpoczęciem badania. Jedną ze składowych protokołu badania była także ocena jakości życia wg kwestionariusza SF-36. U każdego chorego wykonano także podstawowe badania laboratoryjne na początku oraz po przeprowadzonym badaniu. Po wykonaniu wszystkich potrzebnych pomiarów i oznaczeń, chorych poinstruowano o metodzie pomiaru aktywności fizycznej przy użyciu krokomierzy. Każdy pacjent wraz z krokomierzem otrzymał dzienniczek, do którego wpisywał czas założenia i zdjęcia urządzenia, stany jego licznika oraz rodzaj wykonywanej aktywności fizycznej (np. spacer, zakupy czy sprzątanie). Każdy pacjent był także zobowiązany do zapisywania wszystkich przypadków zdjęcia pedometru (data, godzina, stan licznika). Badanie obejmowało przeprowadzenie 7 pomiarów liczby wykonanych kroków, przy czym pomiary 1. i 7. trwały 6 dni, natomiast pozostałe – 2 dni. W czasie 3-miesięcznego okresu interwencji oceniano zmiany codziennej aktywności fizycznej pod wpływem samego zastosowania krokomierzy, jak również wpływ zmian aktywności fizycznej na wskaźniki stanu odżywienia i nawodnienia. Celem obserwacji była także ocena zależności pomiędzy stopniem aktywności fizycznej a parametrami stanu odżywienia, stężeniem hemoglobiny i nasileniem stanu zapalnego (białko C-reaktywne w surowicy). W wyniku przeprowadzonego badania uzyskano zwiększenie spontanicznej aktywności fizycznej wyrażonej liczbą kroków uzyskanych pomiędzy środkowymi dializami w tygodniu (wyjściowo ok. 4256 kroków/dobę) w porównaniu z liczbą kroków osiąganych w ostatnim pomiarze (ok. 5056 kroków/dobę). Z kolei w dni weekendowe stwierdzono jedynie niewielki i nieznamienny wzrost liczby kroków (wyjściowo 3495±1799, a po 2 miesiącach 3680±1939 kroków/dzień; p=0,08). Nie stwierdzono istotnych zmian masy ciała, chociaż zanotowano zwiększenie obwodu ramienia mogące pośrednio wskazywać na wzrost masy mięśniowej. Nie zaobserwowano zmian stężenia albumin w surowicy. Naszą uwagę zwróciło natomiast zmniejszenie stężenia triglicerydów w surowicy (z 250±204 do 188±93 mg/dl) oraz wzrost stężenia hemoglobiny (z 10,5±1,3 do 11,3±1,6 g/dl) przy braku zmian dawki czynników pobudzających erytropoezę.
Śróddializacyjna rehabilitacja ruchowa
Rehabilitacja ruchowa wykazuje wielokierunkowy korzystny wpływ na stan zdrowia chorych dializowanych. Regularne ćwiczenia fizyczne prowadzą do zwiększenia masy i siły mięśniowej, zmniejszają ograniczenia ruchomości stawów oraz poprawiają koordynację ruchową, zwiększając ogólną wydolność fizyczną. Wyniki badań ankietowych dowodzą, iż rehabilitacja ruchowa wpływa także korzystnie na jakość życia i zdolność do podejmowania codziennej aktywności fizycznej (17, 18). Nie bez znaczenia jest też zmniejszanie częstości występowania stanów depresyjnych i zaburzeń lękowych. Znane są doniesienia, iż trening fizyczny, również w formie ćwiczeń aerobowych wykonywanych w trakcie dializy, może zwiększać skuteczność zabiegu dializy i maksymalne zużycie tlenu, zmniejszać nasilenie stanu zapalnego i poprawiać stan odżywienia (5). Rehabilitacja ruchowa może być metodą wspomagającą leczenie niedokrwistości, wykazano bowiem, iż może zmniejszać zapotrzebowanie na czynniki pobudzające erytropoezę. Nie do przecenienia jest także spodziewane korzystne oddziaływanie ćwiczeń fizycznych na zmniejszenie ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych, głównej przyczyny zgonów w populacji chorych dializowanych.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

29

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

69

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

129

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Van Wyk JT et al.: Identification of the four conventional cardiovascular disease risk factors by dutch general practitioners. Chest 2005; 128: 2521-7.
2. Warburton D ER, Nicol CW, Bredin SSD: Health benefits of physical activity: the evidence. CMAJ 2006; 174: 801-9.
3. Myers J et al.: Exercise capacity and mortality among men referred for exercise testing. N Engl J Med 2002; 348: 793-801.
4. Stack AG et al.: Association of physical activity with mortality in the US dialysis population. Am J Kidney Dis 2005; 45: 690-701.
5. Castaneda C et al.: Resistance training to reduce the malnutrition-inflammation complex syndrome of chronic kidney disease. Am J Kidney Dis 2004; 43: 607-16.
6. Farese S et al.: Effect of transcutaneous electrical muscle stimulation and passive cycling movements on blood pressure and removal of urea and phosphate during hemodialysis. Am J Kidney Dis 2008; 52: 745-52.
7. Stovitz SD et al.: Pedometers as a means to increase ambulatory activity for patients seen at a family medicine clinic. J Am Board Fam Pract 2005; 18: 335-43.
8. Zamojska S et al.: Correlates of habitual physical activity in chronic haemodialysis patients. Nephrol Dial Transplant 2006; 21: 1323-7.
9. Tudor-Locke C, Bassett Jr R: How many steps per day are enough? Preliminary pedometer indices for public health. Sports Medicine 2004; 34: 1-8.
10. Hsieh RL et al.: Quality of life and its correlates in ambulatory hemodialysis patients. J Nephrol 2007; 20: 731-8.
11. Le Masurier GC, Sidman CL, Corbin CB: Accumulating 10,000 steps: does this meet current physical activity guidelines? Res Q Exerc Sport 2003; 74: 389-94.
12. Kalantar-Zadeh K et al.: Malnutrition-inflammation complex syndrome in dialysis patients: causes and consequences. Am J Kidney Dis 2003; 42: 864-81.
13. Gariballa SE, Sinclair AJ: Nutrition, ageing and ill health. Br J Nutr 1998; 80: 7-23.
14. Dishman RK, Sallis JF, Orenstein DR: The determinants of physical activity and exercise. Public Health Rep 1985; 100: 158-71.
15. Tudor-Locke C et al.: Utility of pedometers for assessing physical activity: convergent validity. Sports Med 2002; 32: 795-808.
16. De Cocker KA, De Bourdeaudhuii IM, Cardon GM: What do pedometer counts represent? A comparison between pedometer data and data from four different questionnaires. Public Health Nutr 2009; 12: 74-81.
17. Malagoni AM et al.: Acute and long-term effects of an exercise program for dialysis patients prescribed in hospital and performed at home. J Nephrol 2008; 21: 871-8.
18. Cheema BS, Fiatarone Singh MA: Exercise training in patients receiving maintenance hemodialysis: a systematic review of clinical trials. Am J Nephrol 2005; 25: 352-64.
otrzymano: 2009-07-17
zaakceptowano do druku: 2009-09-02

Adres do korespondencji:
*Michał Nowicki
Klinika Nefrologii, Hipertensjologii i Transplantologii Nerek Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Szpital Uniwersytecki nr 1
ul. Kopcińskiego 22, 90-153 Łódź
tel.: (0-42) 678-36-32
e-mail: nefro@wp.pl

Postępy Nauk Medycznych 10/2009
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych

Pozostałe artykuły z numeru 10/2009: