Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2018, s. 73-79 | DOI: 10.25121/MR.2018.21.1.73
Adam Prokopowicz
Redukcja szkód związana z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych
Reduction of harm associated with psychoactive substance use
Zakład Szkodliwości Chemicznych i Toksykologii Genetycznej, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu
Streszczenie
Uzależnienie od substancji psychoaktywnych jest schorzeniem trudnym do leczenia, niosącym ogromne szkody dla organizmu i niepomyślne konsekwencje socjalne i ekonomiczne dla osób uzależnionych, ich rodzin i społeczeństwa, a terapia odwykowa jest często długotrwała i obarczona dużą liczbą niepowodzeń. Stąd też potrzeba podejmowania szerokich działań mających na celu zminimalizowanie niekorzystnych skutków przyjmowania substancji psychoaktywnych. Jednym z programów włączonych do strategii redukcji szkód jest terapia substytucyjna. Polega ona na zastępowaniu nielegalnego narkotyku substancją legalną o podobnym lub takim samym działaniu farmakologicznym, co ma miejsce w terapii uzależnień od narkotyków. Natomiast w nikotynizmie polega na przyjmowaniu tej samej substancji psychoaktywnej (nikotyny), pozbawionej większości innych substancji toksycznych znajdujących się dymie tytoniowym. Wprowadzenie na rynek konsumencki alternatywnych form dostarczania nikotyny (elektroniczne papierosy, bezdymne wyroby tytoniowe) na nowo wywołało kontrowersje na temat efektywności redukcji szkód opartej na zastąpieniu tradycyjnych wyrobów tytoniowych produktami o zmniejszonej emisji substancji toksycznych, jednak w dalszym ciągu dostarczających nikotynę. Zdaniem przeciwników leczenia substytucyjnego, uniemożliwia ono osiągnięcie abstynencji dającej możliwość pełnego wyeliminowania szkód generowanych przez przyjmowanie substancji psychoaktywnych. Znalezienie wspólnej płaszczyzny pomiędzy zwolennikami redukcji szkód i zwolennikami terapii ukierunkowanej na całkowitą abstynencję odbyłoby się z korzyścią dla osób uzależnionych.
Summary
Psychoactive substance addiction is difficult to treat, brings huge damage to the body and has negative social and economic consequences for the addicted, their families and society. Rehabilitation therapy is often long and has a high failure rate. For this reason, there is a need for extensive action to minimise the negative effects of psychoactive substance use. Substitution therapy is one of the programmes included in the harm reduction strategy. It involves the replacement of an illicit drug with a legal substance with similar or identical pharmacological effects and is applied in drug addiction therapy. In the case of nicotine addiction, substitution therapy involves taking the same psychoactive substance (nicotine) in a form which is devoid of the majority of other toxic substances that are found in tobacco smoke. The introduction of alternative forms of nicotine supply (electronic cigarettes, non-smoking tobacco products) have renewed the controversy around the topic of efficacy of harm reduction involving the replacement of traditional tobacco products with those with reduced emission of toxic substances, but which still deliver nicotine. According to the opponents of substitution therapy, it prevents one from achieving abstinence that allows for full elimination of harm generated by psychoactive substances. Finding a common platform between the proponents of harm reduction and advocates of complete abstinence-based therapy would be of benefit to the addicted individuals.
Słowa kluczowe: redukcja szkód, metadon, alkohol, tytoń.



Pojęcie &bdquop;redukcja szkód&rdquop; (ang. harm reduction) określa wszelkie działania, których celem jest minimalizacja rozmaitych szkód i zagrożeń związanych z ryzykownymi zachowaniami. Obejmuje więc cały szereg dziedzin życia codziennego, ale w piśmiennictwie utożsamiane było początkowo tylko z problematyką narkotykową. Wiązało się to z próbami wprowadzenia do praktyki klinicznej w latach 60. ubiegłego wieku metadonu (pochodna difenylopropylaminy), będącego agonistą receptorów opiatowych. W Stanach Zjednoczonych był to wówczas okres rozprzestrzeniającego się gwałtownie uzależnienia od heroiny, co skutkowało wzrostem śmiertelnych wypadków przedawkowania oraz zwiększoną liczbą chorób zakaźnych, głównie HIV, co związane było z przyjmowaniem narkotyków na drodze iniekcji. W ciągu następnych dekad pojawił się szereg badań dokumentujących bezpieczeństwo i skuteczność farmakoterapii metadonem. Rygorystyczne trzymanie się zasad i norm obowiązujących wówczas w USA niedopuszczających tego typu terapii spowodowały, że dopiero 35 lat później, w 1999 roku, Narodowy Instytut Zdrowia (National Institute of Health) opublikował raport jednoznacznie wskazujący na korzyści płynące z użycia metadonu w terapii odwykowej od heroiny (1).
Był to również okres wprowadzania programów wymiany igieł i strzykawek, mających zredukować szkody zdrowotne związane z dożylnym przyjmowaniem narkotyków. Programy wymiany miały wpływać na skrócenie czasu używania sprzętu do iniekcji i zminimalizowanie konieczności pożyczania, wymieniania go między osobami uzależnionymi. Przy okazji osoby uzależnione edukowano w zakresie bezpiecznych iniekcji, bezpieczniejszych zachowań seksualnych oraz informowano o możliwościach opieki lekarskiej i leczeniu uzależnień.
Formy i metody strategii były rozbudowywane na przestrzeni ubiegłych dekad, ale istota pozostała ta sama (2). Na początku lat 90. ubiegłego wieku redukcję szkód definiowało się jako filozoficznie i pragmatycznie opracowaną strategię ukierunkowaną na to, aby skutki używania środków odurzających były tak bezpieczne, jak tylko jest to sytuacyjnie możliwe. Obejmowała ona dostarczanie informacji, źródeł, edukacji, umiejętności oraz modyfikowanie postaw, skutkiem których zminimalizowane zostaną negatywne konsekwencje używania środków odurzających tak dla samych użytkowników, jak i dla społeczeństwa. W 1996 roku Canadian Centre on Substance Abuse sformułowało pięć wiodących zasad, na jakich powinny opierać się programy redukcji szkód (3). Należą do nich:
– pragmatyzm – strategia redukcji szkód przyjmuje, iż używanie niektórych środków psychoaktywnych jest nieuniknione (terapia substytucyjna), a pewien poziom stosowania takich substancji jest normą w społeczeństwie,
– koncentracja na szkodliwych skutkach – rozmiar zaangażowania w odurzanie się ma drugorzędne znaczenie wobec znaczenia szkodliwych skutków, jakie z niego wynikają,
– humanistyczne wartości – decyzja człowieka o używaniu środków psychoaktywnych jest akceptowana jako fakt, jako indywidualny wybór. Nie czyni się moralistycznych ocen, z szacunkiem traktowane są: godność i prawa osoby odurzającej się,
– równoważenie nakładów i zysków – prowadzony jest pragmatyczny proces identyfikacji, pomiaru i oszacowania konsekwencji używania substancji psychoaktywnych, związanych z nimi szkód oraz kosztów i zysków płynących z zastosowanych interwencji. Na tej podstawie formułowane są priorytety, uwzględniające nie tylko interesy osób odurzających się, ale również szerszej społeczności i całego społeczeństwa,
– hierarchia celów – większość programów redukcji szkód posiada hierarchię celów, z bezpośrednią koncentracją na najbardziej pilnych potrzebach.
Biorąc to pod uwagę, Lenton i Single (4) zasugerowali, że polityka, program lub interwencja mogą być tworzone jako redukcja szkód, jeśli:
– ich podstawowym celem jest raczej redukcja szkód związanych z przyjmowaniem narkotyków niż redukcja ich zażywania jako taka,
– tam, gdzie włączane są strategie nakierowane na całkowite odstawienie narkotyków, celem jest również redukowanie szkód wśród tych, którzy nie zaprzestali przyjmowania narkotyków,
– strategie są w stanie wykazać w oparciu o bilans prawdopodobieństw, że redukcja szkód netto związana z używaniem narkotyków jest możliwa do wystąpienia.
Opracowane w ówczesnym czasie strategie redukcji szkód tradycyjnie dedykowano osobom zażywającym narkotyki. Dlatego były, ale często również obecnie są utożsamiane z problematyką wyłącznie narkotykową. Tymczasem jej założenia formalne i postulowane praktyczne rozwiązania mogą być wprost adaptowane do innych uzależnień, w tym do polityki antyalkoholowej i antynikotynowej (5).
Uwzględnia to obecna definicja redukcji szkód, która rozszerza swój zakres na wszystkie substancje psychoaktywne. Według International Harm Reduction Association pojęcie &bdquop;redukcja szkód&rdquop; odnosi się do strategii, programów i praktyk, których celem jest przede wszystkim ograniczenie zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych konsekwencji używania legalnych i nielegalnych substancji psychoaktywnych bez potrzeby ograniczania ich konsumpcji (6).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Kreek MJ: Methadone-related opioid agonist pharmacotherapy for heroin addiction. History, recent molecular and neurochemical research and future in mainstream medicine. Ann N Y Acad Sci 2000; 909: 186-216.
2. Gaś ZB: Redukcja szkód a profilaktyka uzależnień. Remedium 2002; VII-VIII: 32-33.
3. Beirness DJ, Jesseman R, Notarandrea R, Perron M: Harm Reduction: What’s in a Name? Canadian Centre on Substance Abuse 2008. http://www.ccdus.ca/Eng/Pages/default.aspxorward.
4. Lenton S, Single E: The definition of harm reduction. Drug Alcohol Rev 1998; 17(2): 213-219.
5. Jabłoński P: Filozofia redukcji szkód. Świat Problemów. Warszawa 2014; 5(256); http://www.swiatproblemow.pl/filozofia-redukcji-szkod/.
6. International Harm Reduction Association: What is harm reduction? https://www.hri.global/what-is-harm-reduction.
7. World Health Organization (WHO): Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks. Genewa 2009.
8. Dubiel E: Strategia redukcji szkód w pracy z osobami uzależnionymi od narkotyków i alkoholu. Resocjalizacja Polska 2016; 11: 63-81.
9. Ambrogne JA: Reduced-risk drinking as a treatment goal: what clinicians need to know. J Subst Abuse Treat 2002; 22(1): 45-53.
10. Bakuła A, Bętkowska-Korpała B, Fudała J et al.: Zalecenia do tworzenia i realizowania programów ograniczania picia alkoholu w placówkach leczenia uzależnień. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia 2015; 5: 32-34.
11. Special Eurobarometer 458: Attitudes of Europeans towards tobacco and electronic cigarettes. Report. DOI: 10.2875/804491. European Union, 2017 (http://ec.europa.eu/COMMFrontOffice/PublicOpinion).
12. Wynder EL, Graham EA: Tobacco smoking as a possible etiologic factor in bronchiogenic carcinoma: a study of 684 proved cases. J Am Med Assoc 1950; 143(4): 329-336.
13. Benowitz NL, Hall SM, Herning RI et al.: Smokers of low-yield cigarettes do not consume less nicotine. N Engl J Med 1983; 309(3): 139-142.
14. Committee to Assess the Science Base for Tobacco Harm Reduction; Stratton K, Shetty P, Wallace R et al. (eds.): Clearing the Smoke: Assessing the Science Base for Tobacco Harm Reduction. The National Academies of Sciences, Engineering, Medicine 2001.
15. Hunt N, Ashton M, Lenton S et al.: A review of the evidence-base for harm reduction approaches to drug use. Forward Thinking on Drugs a Release Initiative, 2002. http://www.forward-thinking-on-drugs.org/review2-print.html.
16. Fairchild AL, Lee JS, Bayer R, Curran J: E-Cigarettes and the Harm-Reduction Continuum. N Engl J Med 2018; 378(3): 216-219.
otrzymano: 2018-02-02
zaakceptowano do druku: 2018-02-23

Adres do korespondencji:
Adam Prokopowicz
Zakład Szkodliwości Chemicznych i Toksykologii Genetycznej Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu
ul. Kościelna 13, 41-200 Sosnowiec
tel.: +48 507-439-083
a.prokopowicz@imp.sosnowiec.pl

Medycyna Rodzinna 1/2018
Strona internetowa czasopisma Medycyna Rodzinna